GAZİANTEP’TE ÖZELLİKLERİNİ YİTİREN BİR GEÇİCİ YERLEŞME ŞEKLİ: BAĞ EVLERİ

Yıl 2013, Cilt: 1 Sayı: 2, 129 - 148, 01.07.2013

Mehmet Emin Sönmez

Öz

Bağ evleri, genelde bağ alanlarının ortasında çardak, kulübe, bağ evi ve havuz gibi yapılara sahip, çeşitli parsel büyüklüğünde olabilen ve tarımsal üretime yönelik kullanılan geçici kırsal yerleşmelerdir. Anadolu’nun genelinde bağ evleri özellikle üzümün olgunlaştığı ve kurutulduğu dönemde tarımsal üretim amaçlı kullanılmaktadır. Çalışmaya konu olan Gaziantep’te de geçmiş yıllarda bağ evlerinin ortaya çıkışı ve temel kullanım sebebi büyük ölçüde tarımsal üretim amaçlı olmuştur. Fakat özellikle Gaziantep şehrinin hızla büyümesi, yörede sanayinin tarımsal üretimin önüne geçmesi ve şehirde gelir seviyesi yüksek bir nüfus kitlesinin ortaya çıkışı ile Gaziantep’te bağ evlerinin kullanım şekli, sıklığı ve biçimsel özelliklerinin de değişmeye başladığı görülmektedir. Yörede 1990’lı yıllara kadar büyük ölçüde, yaz aylarında üzüm ve Antep fıstığı üretim zamanlarında kullanılan bu yerleşmeler, günümüzde yaz aylarında yazlık olarak kullanıldığı gibi hafta sonları dinlenmek ve hoş vakit geçirmek amacıyla da kullanılmaktadır. Bu çalışmada, Gaziantep’te bulunan bağ evlerinin işlevlerinde meydana gelen değişimlerin nedenleri ve sonuçları değerlendirilmiş, yerleşmelerin yakın çevresindeki mekânsal değişimleriyle nasıl yeni bir boyut kazandığı ortaya konulmaya çalışılmıştır. Bunu ortaya koymak amacıyla eski ve yeni bağ evlerinin fiziki yapıları karşılaştırılmış, bağ evlerinin sayısal artışı ile şehrin nüfus, sosyal ve ekonomik yapıları arasındaki bağlantı incelenmiştir

Anahtar Kelimeler

Bağ evleri, Gaziantep şehri, mekânsal dönüşüm, arazi kullanımı

A Temporary Settling with Changing Function in Gaziantep: Vineyard

Öz

Vineyard homes are temporary country houses usually settled in the middle of vineyards together with pergola, hut, home and pool in varying parcel sizes allocated for agricultural activities. In many parts of Anatolia, vineyard homes are used for agricultural production especially during the period when grapes ripen and dried. Also in Gaziantep, as study site, vineyard homes emerged and were mainly used for agricultural activities in past years. However, especially as Gaziantep town started growing rapidly, industry went far beyond agriculture in the region, and a number of well-off people emerged in the city; the way and frequency of using and formal characteristics of vineyard homes started changing in Gaziantep. In that region, such sites were mostly used in the summer when pistachio and grape is harvested till 1990’s. But today they are not only inhabited during summer times but also visited for resting at weekends. In present study, causes and effects of changes of vineyard homes’ functions in Gaziantep are discussed, and emphasis is placed on how settlements acquire different characteristics in parallel with spatial changes occurring in their vicinity. To this end, physical structures of both old and new vineyard homes are compared, and the correlation between increase of such homes in number and the city’s population, social and economic texture is interpreted in numeric terms

Anahtar Kelimeler

Vineyard homes, town of Gaziantep, spatial transformation, land use

Kaynakça

• Dağlı, Y., Kahraman, S. A., & Dankoff, R. (2005). Evliya Çelebi Seyahatnamesi IX. Kitap. İstanbul: Yapıkredi Yayınları.
• Doğanay, H., & Coşkun, Ö. (2012). Tarım Coğrafyası. Ankara: Pagem yayıncılık.
• Girgin, M. (1991). Alaşehir Çayı Vadisinde Bağ Evleri. Atatürk Üniv. Kazım Karabekir Eğitim Fakültesi Dergisi, 2(2).
• İzbırak, R. (1947). Kayseri Şehrinin İşleme ve Gelişmesinde Bağcılığın Etkileri. 401-418.
• Kadıoğlu, Y. (2010). Türkiye'de Fonksiyonel Özelliğini Kaybetmiş Geçici Yerleşmelere Bir Örnek: Tavas Bağ Evleri. Marmara Coğrafya Dergisi(21), 98-114.
• Manisa, K., & Görgülü, T. (2008). İkincil Konutların Turizm Sektöründe Yeniden Kullanılabilmesine İlişkin Bir Model. YTÜ Arch. Fac.E-Journal, 3(1), 68-78.
• Mortan, K., & Arolat, O. S. (2009). Gaziantep Ekonomisine Bakış. İstanbul: Heyamola yayınları.
• Özgür, E. M. (2011, 09 16). Yerleşme Coğrafyasına Giriş. Ankara.
• Özyar, A. (2005). Geç Hitit Krallıkları. Arkeoatlas(4), 10-35.
• Pulak, C. (2004). İhtiyar Akdeniz. Arkeoatlas(3), 78-89.
• Somuncu, M. (1996). Kayseri'de Bağcılık. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Coğrafya Araştırmaları Dergisi(12), 107-133.
• Sönmez, M. E. (2012). Yerleşme Yeri Seçimi ve Alansal Gelişimi Açısından Gaziantep. Malatya: Özserhat Yayıncılık.
• Tanoğlu, A. (1969). Nüfus ve Yerleşme Coğrafyası. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Yayınları.
• Tümertekin, E., & Özgüç, N. (2011). Beşeri Coğrafya, İnsan, Kültür, Mekân. İstanbul: Çantay Kitabevi.
• TÜİK, (2013). http://tuikapp.tuik.gov.tr/bitkiselapp/bitkisel.zul
• Uzun, İ. (2003). Bağcılık. Antalya.