Nevşehir ve Çevresindeki Yeraltı Şehirlerinin Kültürel Coğrafya Açısından Değerlendirilmesi

Yıl 2025, Cilt: 13 Sayı: 1, 77 - 105, 24.01.2025

Elif Kahya Yıldırım

https://doi.org/10.17067/asm.1583507

Öz

Yeraltı şehirleri, çok sayıda kültürün etkisiyle şekillenerek günümüze ulaşmıştır. Bu çalışmada, Antik dönemden günümüze pek çok birey, toplum ve grup tarafından kullanım görmüş yeraltı şehirlerinin kültürel coğrafya açısından değerlendirilmesi amaçlanmıştır. Nevşehir ve çevresi olarak belirlenen çalışma alanı, Antik Kapadokya Bölgesinin doğal ve kültürel özelliklerini etkin bir şekilde yansıtmaktadır. Çalışma alanındaki başlıca yerleşmeler, Nevşehir Merkez, Ürgüp, Avanos, Gülşehir, Acıgöl, Derinkuyu ilçeleri ile Aksaray ilinin Gülağaç ve Güzelyurt ilçeleridir. Çalışma alanında Nevşehir’de Ürgüp’ün kuzeybatısı, Derinkuyu’nun kuzeyi, Aksaray’da Güzelyurt ve Gülağaç çevresi yeraltı şehirlerinin yoğunlaştığı alanlar olarak tespit edilmiştir. Literatür analizi ve arazi çalışmalarında yapılan gözlemler sonucu yeraltı şehirlerinde insan-mekân ilişkisi, somut kültürel öğeler çerçevesinde analiz edilmiştir. Verilerin elde edilmesi ve analizi sürecinde temel etkiye sahip olan araştırma yöntemi arazi çalışmasıdır. Arazi çalışmasıyla gözlemlenen başlıca yeraltı şehirleri Derinkuyu yeraltı şehri, Kaymaklı Yeraltı Şehri, Özkonak Yeraltı Şehri, Güzelyurt Yeraltı Şehri ve Tatlarin Yeraltı Şehridir. Bu yeraltı şehirleri çevreleriyle birlikte incelenmiş; coğrafi ve kültürel değerlendirmelerde bulunulmuştur.

Anahtar Kelimeler

nevşehir, kültürel coğrafya, antik kapadokya, yeraltı şehirleri

Evaluation of Underground Cities in Nevşehir and its Surroundings in Terms of Cultural Geography

Öz

Underground cities have survived to the present day, shaped by the influence of many cultures. In this study, it is aimed to evaluate the underground cities, which have been used by many individuals, societies and groups from ancient times to the present, in terms of cultural geography. The study area determined as Nevşehir and its surroundings effectively reflects the natural and cultural characteristics of the Ancient Cappadocia Region. The main settlements in the study area are Nevşehir Center, Ürgüp, Avanos, Gülşehir, Acıgöl, Derinkuyu districts and Gülağaç and Güzelyurt districts of Aksaray province. In the study area, the northwest of Ürgüp in Nevşehir, the north of Derinkuyu, and the surroundings of Güzelyurt and Gülağaç in Aksaray have been identified as areas where underground cities are concentrated. As a result of literature analysis and observations made in field studies, the human-space relationship in underground cities was analyzed within the framework of concrete cultural elements. The research method that has a fundamental impact on the process of obtaining and analyzing data is field work. The main underground cities observed through field work are Derinkuyu Underground City, Kaymaklı Underground City, Özkonak Underground City, Güzelyurt Underground City and Tatlarin Underground City. These underground cities were examined together with their surroundings; geographical and cultural evaluations were made.

Anahtar Kelimeler

Nevşehir, Cultural Geography, Ancient Cappadocia, Underground Cities

Kaynakça

• Adıbelli, R. (2002). Kapadokya bölgesi’ndeki hıristiyanlık tarihi, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya.
• Akbulut, G. & Gülüm, K. (2012). Suggested Geopark Site: Cappadocia. Journal of Balkan Ecology, 15 (4), 415-426.
• AKSARAY İL KÜLTÜR TURİZM MÜDÜRLÜĞÜ. (2023). Kapadokya’nın yeraltı şehirleri, (Online) 20 February 2023, https://aksaray.ktb.gov.tr/TR-63663/yeralti-sehirleri.html.
• Arı, Y. (2005). 20. yüzyılda Amerikan coğrafyası: genel bir değerlendirme. 20. Yüzyılda Amerikan Coğrafyasının Gelişimi, Yılmaz Arı (Ed.), s. 3-19, Çizgi Kitabevi, Konya.
• Arıbaş, K. & Yıldırım, T. (2012). Tarihin başladığı yer Gülağaç, Çizgi Kitabevi Yayınları: 368, Konya.
• Arıbaş, K. (2015). Güzelyurt ilçesi’nin (Aksaray) beşeri ve ekonomik coğrafyası, Çizgi Kitabevi, Konya.
• Ateş, M. (1996). Kapadokya'nın Başkenti Nevşehir. S. Mülayim, M. Tuncel, & M. Ateş (Ed.), Nevşehir içinde (ss. 54- 113). T.C. Kültür Bakanlığı Yayınları, İstanbul.
• Aydan, Ö. & Ulusay, R. (2003). Geotechnical and geoenvironmental characteristics of manmade underground structures in Cappadocia Turkey, Engineering Geology, 69, s. 245-272. DOI:10.1016/S0013-7952(02)00285-5
• Aydoğan Tatar, E. & Aydın, F. (2023). Karamürsel ilçesinin (Kocaeli) kültürel coğrafyası, İksad Yayınevi, Ankara.
• Ayhan, A. (2004). Geological and morphological investigations of the underground cities of Cappadocia using GIS, Yayımlanmamış Doktora Tezi, ODTÜ, Ankara.
• Ayyıldız, U. (1990). Eşsiz Kapadokya, Net Turistik Yayınlar A.Ş., 2. Baskı, İstanbul.
• Birkeland, I. (2008). Nature and the ‘cultural turn’ in human geography. Norsk geogr. Tidsskr.,52(4), 221-228.
• Bixio, R. (1994). Surveys in the underground cities of Cappadocia, XI. Araştırma Sonuçları Toplantısı, 24-28 Mayıs, Ankara Üniversitesi Basımevi, Ankara, ss.43-56.
• Bixio, R., Caloi, V. & Pascale, A. (2012). Kapadokya bir yeraltı yerleşim bölgesi, 1. Uluslararası Nevşehir Tarih ve Kültür Sempozyumu Bildirileri, Ankara, ss.5-31.
• Ceylan, S. (2021). Nevşehir yeraltı şehirlerinin turizm potansiyeli ve ziyaretçi sayıları üzerine bir değerlendirme, 21. Ulusal-5. Uluslararası Turizm Kongresi “İç Turizm”, Tam Metin Bildiri, 324-343.
• Demir, Ö. (1995). Kapadokya medeniyetin beşiği, Demir Yayınları, Nevşehir.
• Doğan, U. (2021). Kapadokya zamanda yolculuk, Bilgin Kültür Sanat Yayınları, Ankara.
• Duncan, J.S., Nuala, C. J. & Richard H. S. (2004). Introduction, (Ed.), James S. Duncan; Nuala C. Johnson and Richard H. Schein, A companion to cultural geography, Blackwell Publishing, Oxford.
• Emge, A. (2011). “Var olmayanda” kendini evde hissetmek: Orta Anadolu Kapadokya mağara yerleşimlerini, peribacalarını ve yeraltı şehirlerini anlamak, (Online) 22 February 2023, http://www.andusemge.de/Texte/cappacavesturkce.pdf
• Erguvanlı, A.K. & Yüzer, A.E. (1977). Past and present use of underground openings excavated in volcanic tufts at Cappadocia area, Proceedings on Rock Storage, Oslo, pp.15-20.
• Ertuğ, F. (2000). Linseed oil and oil mills in Central Turkey: Flax/ Linum and Eruca, important oil plants of Anatolia, Anatolian Studies, Sayı 50, ss.171-185.
• Gibson, C. & Waitt, G. (2020). Cultural geography. International Encyclopedia of Human Geography, (2), 99-110.
• Gök, Y., & Kayserili, A. (2013).Geleneksel Erzurum evlerinin kültürel coğrafya perspektifinden incelenmesi. Doğu Coğrafya Dergisi, 18(30), 175-216.
• Gülyaz, M. E. (1998). Yeraltındaki dünyalar, Kapadokya, İstanbul.
• Gülyaz, M. E. & Yenipınar, H. (2003). Kapadokya kaya yerleşimleri ve yeraltı şehirleri, Dünya Kitap Kırtasiye ve Turizm Ticaret, Nevşehir.
• Güngördü, F. V. (2023). Doğal mirasın kültürel miras ile buluşması: Volkanizma ve tarihöncesi yerleşim stratejileri ilişkisi açısından Volkanik Kapadokya. Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesi SBE Dergisi, İhtisaslaşma Özel Sayısı, 1-17.
• Hannam, K. (2015). Cultural geography. Journal Social Research and Behavoral Sciences, (2), 409-413.
• İpek, S. (2008). Tatlarin kasabası, Nevşehir Kültür ve Tarih Araştırmaları, Yıl 3, Sayı 10, Nevşehir, s.58-60.
• Jerphanion G. de, (1925). Une nouvelle province de l’art byzantine. Les églises rupestres de Cappadoce, tome premier (première partie) (Bibliothèque Archéologique et Historique, tome V), Librairie Orientaliste Paul Geuthner, Paris.
• Kahya, E. (2023a). Kültürel coğrafya bağlamında bir analiz çalışması: Ihlara Vadisi kültürel peyzajı, Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, Yıl: 11, Sayı: 141, s. 202-224.
• Kahya, E. (2023b). Nevşehir ve çevresinin kültürel coğrafyası. Yayımlanmamış Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Karakuzulu, Z. & Atnur, G. (2007). Kültür coğrafyası açısından bir inceleme: Tortum, Çıldır ve Tödürge (Demiryurt) gölleri. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 14 (34), 157-167.
• Kaptan, E. & Yurttagül, E. (1995). Kaymaklı yeraltı şehri’ndeki cevher zenginleştirme aleti, XI. Arkeometri Sonuçları Toplantısı, Ankara, s. 63-73.
• Kaya, İ. (2015). Kültürel Dönüş ve Yeni Kültürel Coğrafya, Coğrafyacılar Derneği Uluslararası Kongresi Bildiriler Kitabı, 21-23 Mayıs 2015, Gazi Üniversitesi, Ankara, , s. 629-633.
• Kaya, M. (2005). Yeraltı Şehirlerimiz, Nevşehir Kültür ve Tarih Araştırmaları, Yıl 1, Sayı 4, Nevşehir, s.21-24.
• Kayserili, A. & Altaş, N. T. (2010). Horasan ilçesi’ndeki kır meskenlerinin kültürel coğrafya bakış açısıyla incelenmesi. Doğu Coğrafya Dergisi, 15(23), 81-101.
• Kempe D. (1988). Living underground, Herbert Press, London.
• Kocalar, A. C. (2018a). Arkeolojik yeraltı yerleşmeleri ve koruma sorunları: Nevşehir yeraltı şehirleri (Derinkuyu, Kaymaklı). Journal of Awareness (JoA), 3(3), 25-46.
• Kocalar, A. C. (2018b). Tarihi-doğal-arkeolojik-kültürel ve jeolojik mirası koruma-kullanma dengesi: yeraltı şehirleri ve jeoturizm (Avanos). Kapadokya Yerbilimleri Sempozyumu. (ed. M. Şener). Niğde Ömer Halisdemir Üniversitesi, 98-103.
• Kocalar, A. C. (2020). Latmos geopark (Beşparmak mountains) with Herakleia-Latmos antique harbour city and Bafa lake natural park in Turkey. Turkish Journal of Engineering, 4(4), 176-182.
• Kocalar, A. C. (2021). Jeoturizmin Türkiye’deki potansiyelinin kırsal kalkınma açısından incelenmesi. Iğdır Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 6, 25-36.
• Kocaman, S., Kayserili, A. & Kaya, F. (2015). Kültürel coğrafya açısından bir araştırma: tarihi Kağızman evleri. Doğu Coğrafya Dergisi, 19 (32), 145-170.
• Kostof, S. (1972). Caves of god: the monastic environment of Byzantine Cappadocia, Cambridge, Mass.: MIT Press.
• Krassmann, T. (2007). Underground cities in Cappadocia / Turkey, (Online) 20 February 2023, http://www.mineral-exploration.de/mepub/kaymakli.pdf
• Mclntosh, M.A. (2017). Kaymakli and Derinkuyu: two ancient underground cities in Turkey, (Online) 17 March 2023, https://brewminate.com/kaymakli-and-derinkuyu-two-ancient-underground-cities-in-turkey/.
• Ousterhout R. (2017). Visualizing community: art, material culture, and settlement in Byzantine Cappadocia, Vol. 46, Harvard University Press, Washington D.C. Ötüken, Y. (1987). Göreme, Ankara.
• Pasquaré, G. (1968). Geology of the Cenozoic volcanic area of Central Anatolia, Atti Accad. Naz. Lincei, 9, pp.53- 204.
• Sauer, C. O. (1925). The morphology of landscape, The Cultural Geography Reader, Oakes, T.S. & Price, P.L. (Ed.) 2008, Routledge, New York, p: 96-104.
• Sauer, C. O. (1952). Agricultural origins and dispersals, New York.
• Schein, R.E. (2004). Cultural Traditions, A Companion to Cultural Geography, Duncan J.(Ed.), Blackwell Publishing, U.K., p:11-23.
• Stea, D. & Turan, M. (1993). Placemaking: production of built environment in two cultures, Aldershot, Hants, England; Brookfield, Vt., USA: Avebury.
• Şen, B. (2019). Kapadokya’nın yeraltı yaşam labirentleri, (Online) 21 Şubat 2023, http://www.raillife.com.tr/kapadokyaninyeralti-yasam-labirentleri/
• Temizsoy, İ. (2005). Kapadokya doğa-tarih-kültür mirası, Dönmez Offset, Ankara.
• Wu, J. (2010). Landscape of culture of landscape: does landscape ecology need culture. Landscape Ecol, 25(8),1147-1150.
• Yamaç, A., Filikçi, B. & Tok, E. (2014). St. Mercurius underground city of saratli (Aksarayturkey), OPERA IPOGEA, 2, s. 37-46.
• Yamaç, A., Tok, E. & Filikçi, B. (2015). Underground cities of Kayseri (Turkey), Hypogea 2015 - Proceedings of International Congress of Speleology in Artificial Cavities - Rome, 11-17 March. s.285-292.
• Yıldırım, A. & Şimşek, H. (2008). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri. (6. Baskı). Seçkin Yayıncılık, Ankara.
• Yörükoğlu, Ö., Sevil, T., Taşçı, Z., Türkmen, K.T., & Uysal, V. (1990). Tarihçesi, tanıtımı, plan ve fotoğrafları ile Kapadokya yeraltı şehirleri, Aşık Ofset, Ankara.