Çocukluk Sosyolojisi Çerçevesinde Çocuk Hakları

Yıl 2025, Cilt: 2 Sayı: 2, 100 - 122, 30.06.2025

Asena Öztürk

Öz

Bu çalışma, çocuk haklarını çocukluk sosyolojisi perspektifinden ele alarak, hakların uygulanmasındaki temel sorunları analiz etmektedir. Çocuk haklarının, yetişkin merkezli toplumsal yapılar içerisinde sıklıkla ikincil plana atıldığı ve ihmal edildiği gözlemlenmektedir. Araştırma kapsamında, nitel araştırma yöntemi kullanılarak Eskişehir’de yaşayan, 7-12 yaş arası çocuğa sahip yirmi ebeveyn ile yarı yapılandırılmış derinlemesine görüşmeler gerçekleştirilmiştir. Elde edilen bulgular, çocuk haklarının ihlallerine ilişkin yapısal sorunlara işaret etmekte olup, özellikle kamusal alanların güvensizleşmesi, eğitimin ticarileşmesi ve çocukların karar alma süreçlerindeki söz haklarının sınırlanması gibi konular öne çıkmaktadır. Çalışma, çocuk haklarının mevcut durumunu değerlendirerek çocukluk sosyolojisi alanına katkı sunmayı ve çocuk haklarının korunmasına yönelik farkındalık oluşturmayı amaçlamaktadır.

Anahtar Kelimeler

Çocuk , Çocukluk sosyolojisi , Çocuk hakları

Children's Rights Within The Framework Of The Sociology Of Childhood

Öz

This study examines children's rights from the perspective of the sociology of childhood and analyzes the fundamental issues in the implementation of these rights. It is observed that children's rights are often relegated to a secondary position and neglected within adult-centered social structures. Within the scope of the research, a qualitative methodology was employed, and semi-structured in-depth interviews were conducted with twenty parents residing in Eskişehir, each having children aged between 7 and 12. The findings point to structural problems related to violations of children's rights, highlighting issues such as the increasing insecurity of public spaces, the commercialization of education, and the limited participation of children in decision-making processes. The study aims to evaluate the current state of children's rights, contribute to the field of childhood sociology, and raise awareness regarding the protection of children's rights.

Anahtar Kelimeler

Child , Sociology of childhood , Children

Kaynakça

• Anne Çocuk Eğitim Vakfı (2022). “Anne Buluşmaları ve Baba Buluşmaları İzleme Raporu”, AÇEV: İstanbul.
• Anne Çocuk Eğitim Vakfı (2018). “İş Yerinde İlgili Babalığın Desteklenmesi”, AÇEV: İstanbul.
• Aries P. (1962). Centuries of Childhood, Jonathan Cape Ltd.: London.
• Avşar Kurnaz Ş. (2009). Türkiye’de Çocuk Yoksulluğu, Sosyal Yardım Uzmanlık Tezi, T.C. Başbakanlık Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Genel Müdürlüğü: Ankara.
• Aydın S. ve Yaray Y. (2021). “Çocukların Demokratik Karar Sürecine Katılımı”, O. Emre ve A. Ulutaş Keskinkılıç (ed). Çocuk Sosyolojisi. (s.331-348). Eğiten Kitap: Ankara.
• Aydoğmuş Ördem Ö. (2020). Çocukluk Sosyolojisi: Paradigmalar, Paradokslar, Eleştiriler, Çizgi Kitabevi Yayınları: İstanbul.
• Aydoğmuş Ördem Ö. (2010). “Türkiye’de Çocukluk Sosyolojisi”, Uluslararası Toplum Araştırmaları Dergisi, 16(31), 4469-4492.
• Bozok M. (2018). “Ebeveynlik, Erkeklik ve Çalışma Hayatı Arasında Babalık”, AÇEV: İstanbul.
• Cansız E. ve Kanak M. (2021). “Dünya’da ve Türkiye’de Çocuk Haklarına İlişkin Uygulamalar”, O. Emre ve A. Ulutaş Keskinkılıç (ed). Çocuk Sosyolojisi. (s.13-31). Eğiten Kitap: Ankara.
• ÇHS, UNİCEF (2019). Birleşmiş Milletler Çocuk Haklarına Dair Sözleşme ve İhtiyari Protokoller, Usûl Kuralları ile Çocuk Hakları Komitesi Genel Yorumları, UNICEF.
• Dikmen Özarslan A. (2016). Çocuk ve Çocukluk Sosyolojisi, Resse Yayınları: İstanbul.
• Durualp E., Kadan G. ve Durualp E. (2017). “Çocukların Gözüyle Çocuk Hakları”, ÇAKÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 8(2), 29-54.
• Erbay E. (2009). “Çocuk Hakları”, Yeni İnsan Yayınevi: İstanbul.
• Güçlü S. (2016). “Çocukluk ve Çocukluğun Sosyolojisi Bağlamında Çocuk Hakları”, Sosyoloji Dergisi Armağan Sayısı, 1-22.
• Gürdal Demir A. (2013). “Sosyolojinin İhmal Edilen Kategorisi Çocuklar Üzerinden Çocukluk Sosyolojisine ve Sosyolojiye Bakmak”, ‘İş, Güç’ Endüstri İlişkileri ve İnsan Kaynakları Dergisi, 15(4), 1-26.
• Hengst H. (2008). “Children’s Culture, Cultural Education and Policy Approaches to Children’s Culture: The Case of Germany. A. James ve. A.L. James (ed.). ” European Childhoods Cultures: Politics and Childhoods in Europe. (s.172-197) Palgrave Macmillan: New York.
• Hodgkin R. ve Newell P. (2003). Çocuk Haklarına Dair Sözleşme Uygulama El Kitabı, Çeviren: Şebnem Akipek, Geneva: UNİCEF.
• James A. (2013). Socialising Children, Palgrave Macmillan.
• Jenks C. (2005). Childhood: Critical Concepts in Sociology, Routledge Falmer Taylor and Francis Group. Karabıyık M. S. (2019). “Yeni Sosyolojilere Doğru İmkan ve Fırsatlar: Bir Disiplin Olarak Çocukluk Sosyolojisi”, Çocuk ve Medeniyet Dergisi, 1, 163-178.
• Kozak M. (2015). Bilimsel Araştırma: Tasarım, Yazım ve Yayım Teknikleri, Detay Yayıncılık: Ankara.
• Kurt S.L. (2016). “Çocuk Haklarına İlişkin Temel Uluslararası Belgeler ve Türkiye Uygulaması”, Sosyal Politika Çalışmaları Dergisi, 36, 99-127.
• Kurt S.L. , Sarı Kibar S. ve Uyanık M.N. (2021). Çocuk Politikaları Serisi 2- Çocuk Hakları ve Türkiye Uygulaması, T.C. Aile ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı: Ankara.
• Mamur Işıkçı Y. (2015). Çocuk Gözüyle Türkiye’de Çocuk Hakları Sorunu, Serya Yayıncılık: Ankara.
• Mamur Işıkçı Y. ve Karatepe S. (2016). “Türkiye’de Çocuğa Yönelik Sosyal Politika Uygulamaları ve Tarihsel Analizi”, Akademik Yaklaşımlar Dergisi, 7(1), 69-100.
• Mayall B. (2018). Çocukluk Sosyolojisi Tarihi, Çeviren: Türkan Fırıncı Orman, Beta Basım Yayım.
• Onur B. (2007). Çocuk, Tarih ve Toplum, İmge Kitabevi Yayınları: Ankara.
• Postman N. (1995). Çocukluğun Yok Oluşu, Çeviren: Kemal İnal, İmge Kitabevi.
• Prout A. (2005). The Future of Childhood: Towards The İnterdisciplinary Study of Children, Routledge Falmer Taylor and Francis Group.
• Şenol D. ve Taş S. (2020). “Çocukluğa Yönelik Sosyolojik Teorilerin Paradigma Düzeyinde Sınıflandırılması”, Ekev Akademi Dergisi, 185-202.
• Şirin M. R. (2019). “Değişen Çocuk ve Çocukluk (Biraz Tarih ve Felsefe Biraz Sosyoloji ve Çocuk Sosyolojisi)”, Çocuk ve Medeniyet, 1, 5-39.
• T.C. Aile ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı. (2023), Uluslararası 24. Çocuk Forumu Sonuç Bildirgesi, Ankara.
• T.C. Aile ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı. (2023), 2023-2028 Türkiye Çocuk Hakları Strateji Belgesi ve Eylem Planı. Tezcan M. (2012). Çocuk Sosyolojisi, Anı Yayıncılık: Ankara.
• Uyan Semerci P. ve Müderrisoğlu S. (2012). Eşitsiz Bir Toplumda Çocukluk: Çocuğun “İyi Olma Hali”ni Anlamak, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları: İstanbul.
• Uysal Bayrak, H., Gök, H.N., Yörük, E. ve Kaya, E. (2019). “Okul Öncesi Dönemindeki Çocukların Gözünden Çocuk Hakları”, Uluslararası Erken Çocukluk Eğitimi Çalışmaları Dergisi, 4(2), 63-73.
• Yalman Polatlar, D., Karakaya Akçadağ, Ç., Sezer, H. N., Özmen, K. M., Akyüz, M. H., Bilici, N., & Özdoğru, Z. (2022). “Modern Çocukluğa Bakış: Neil Postman Değerlendirmesi”, Journal of Sustainable Educational Studies (JSES), 1, 314- 328.
• Quennerstedt A. ve Quennerstedt M. (2014). “Researching Children’s Rights in Education: Sociology of Childhood Encountering Educational Theory”, British Journal of Sociology of Education, 35(1), 115-132.
• Elektronik Kaynaklar
• Anne Çocuk Vakfı. (t.y.). AÇEV. Erişim adresi: https://www.acev.org/ .
• Çocuk Vakfı. (2011). “I. Türkiye Çocuk Hakları Kongresi”. İstanbul. Erişim adresi: https://www.cocukvakfi.org.tr .
• Hayat Sende Gençlik Akademisi Derneği (t.y.). Web Sitesi. Erişim Adresi: https://www.hayatsende.org/ .
• İstanbul Bilgi Üniversitesi Çocuk Çalışmaları Birimi. (t.y.). Web Sitesi. Erişim adresi: https://cocuk.bilgi.edu.tr/ .
• Lösemili Çocuklar Sağlık ve Eğitim Vakfı. (t.y.). LÖSEV. Erişim adresi: https://www.losev.org.tr/v6 .
• Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK). (2023, 18 Nisan). “İstatistiklerde Çocuk, 2022”. Erişim adresi: https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=Istatistiklerle-Cocuk-2022-49674 .
• Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK). (2020, 31 Mart). “Çocuk İşgücü Anketi Sonuçları, 2019”. Erişim adresi: https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=Cocuk-Isgucu-Anketi-Sonuclari-2019-33807 .
• Birleşmiş Milletler Çocuklara Yardım Fonu. (t.y.). UNICEF. “Çocuklar İçin Bilgi: Çocuk Hakları Hakkında”. Erişim adresi: https://www.unicefturk.org/ .