Arnavut Aydınları Arasında Arnavutça Alfabe Meselesi

Yıl 2024, Cilt: 2 Sayı: 1, 23 - 34, 31.12.2024

İrena Emini

Öz

Arnavutlar arasında ulusal bilincinin gelişmeye başlamasıyla ana dilin geliştirilmesi çok önemli bir görev haline gelmişti. Arnavutçanın çeşitli alfabelerle yazılması aydınları ortak bir alfabe oluşturmak amacıyla çeşitli faaliyetlerde bulunmalarına sebep olmuştu. 1844’te yayınlanan ilk Arnavutça alfabeye ve 1879’da aydınlar tarafından onaylanan İstanbul Alfabesi’ne rağmen bu meseleye tam bir çözüm getirilememişti. Bu amaçla II. Meşrutiyet döneminde Arnavut aydınlar tarafından kongreler düzenlendi. Bu dönemde alfabe tartışmaları daha fazla alevlenip Arnavutları iki gruba ayırmıştı. Bu fikir ayrılığından faydalanan İttihad ve Terakki Cemiyeti, Arap alfabesinin kullanılmasını propaganda etmek için geniş ölçüde ulema ve muhafazakâr kesimini kullanmaya çalıştı. İttihad ve Terakki Cemiyeti ile Arnavutlar arasındaki artan gerginlik, alfabe meselesinde de kendisini gösterdi. Zira İttihad ve Terakki Cemiyeti, Arap harfleri propagandasını yapmaya çalışmanın yanında Latin harflerinin kullanılmasını yasaklama yoluna gitti. Bu çalışmanın en önemli amaçları, Arnavut ve Türk literatürüne göre, Arnavutlar arasında ulusal bilincin ortaya çıktığı dönemde alfabe meselesinde Arnavut aydınlarının görüşlerini ortaya koymak, Osmanlı hükümetinin gösterdiği tepkiyi ve bunun Arnavutların Osmanlı makamlarıyla ilişkilerini nasıl etkilediğini incelemektir. Ayrıca, bağımsızlık öncesinde alfabe tartışmalarının vardığı noktayı göstermektir.

Anahtar Kelimeler

Arnavut Milliyetçiliği, Alfabe Tartışmaları, Latin Harfleri, İstanbul Alfabesi, Maarif Kongresi

Kaynakça

• Arslan, A. (2006). Arnavutça Eğitime Geçiş ve Buna Karşı Osmanlı Yönetimin Tavrı. Balkanlarda İslam Medeniyeti II. Milletlerarası Sempozyumu Tebliğleri. Ed. Ali Çaksu. İstanbul: IRCICA, 55-69.
• Bartl, P. (1998.) Milli Bağımsızlık Hareketi Esnasında Arnavutluk Müslümanları (1878-1912). Çev. Ali Taner. İstanbul: Bedir Yayınları.
• Blumi, I (2021). Ottoman Albanians in the Era of Transition: An engagement with a Fluid Modern World. Narrated Empires. Perceptions of Late Habsburg and Ottoman Multinationalism. Modernity, Memory and Identity in South-East Europe. Chovanec, J., Heilo, O. (eds). Cham: Palgrave Macmillan, 191-212.
• Bozbora, N (2002). Shqiperia dhe Nacionalizmi Shqiptar ne Perandorine Osmane. Perkth. Dritan Egro. Tirane: Dituria.
• Clayer, N. (2013). Arnavut Milliyetçiliğinin Kökenleri. Çev. Ali Berktay. İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Gashi, I. (2021). Reformat ne Perandorine Osmane dhe Shqiptaret (1792-1876). Tirane: Botimet Alsar.
• Gawrych, G. (2006). The Crescent and the Eagle: Ottoman Rule, Islam and the Albanians, 1874-1913. London: I.B. Taurus.
• Frasheri, S. (1899). Shqiperia Ç’ka Qene, Ç’eshte dhe Ç’do te Behet. Bukuresht.
• Islami, A. (2018). II. Abdülhamid’in Arnavutlara Karşı Yakınlaşma Siyaseti. Sultan II. Abdülhamid’in Jeostratejisi ve Mirası Uluslararası Sempozyumu, 04-05 Ekim 2018, Ankara Sosyal Bilimler Üniversitesi, Ankara, Bildiri Kitabı, Editör Enver Arpa, Ankara: Eskiyeni Yayınları, 316-322.
• Jahjai,M. (2015). Arnavut Kültür ve Edebiyatında Mevlid Yazma Geleneği. Balkan Araştırma Enstitüsü Dergisi, (2), 61-84.
• Jahjai, M. (2016). Osmanlı Yazısı ile Yazılan Arnavut Edebiyatının Dini Karakterleri. Avrasya Etüdleri, (50), 389-404. Karakoç. E & Yavaş, M. (2018). İkinci Meşrutiyet Döneminde Arnavutların Eğitim Çalışmalarında Önemli bir Aşama: Elbasan Maarif Kongresi. Belleten, (294), 675-698.
• Kryeziu, S. (2018). The Path of Standard Albanian Language Formation. European Journal of Social Science, Education and Research, (2), 106-115.
• Maden, F. (2013). Arnavutluk’ta Bektaşilik ve Arnavutluk’un Bağımsızlığına Giden Süreçte Bektaşiler. Avrasya Etüdleri, (2), 136-171.
• Morina İ. (2012). Fraşeri Kardeşlerin Arnavutluktaki Bektaşiliğe Katkıları. 1. Uluslararası Nevşehir Tarih ve Kültür Sempozyumu Bildirileri, 16-19 Kasım 2011, Nevşehir, 4. Cilt. Editör Yrd.Doç.Dr. Adem Öger, Nevşehir Üniversitesi Yayınları, Ankara, 291-303.
• Olgun, S. (2016). Arnavut Milliyetçiliğin Gelişiminde Mektepler. Ankara: Gece Kitaplığı.
• Olgun, S. (2019). Katolik bir Osmanlı Bürokratı ve Arnavut Milliyetçisi: Paşko Vasa (1825-1892). Balkanlar Araştırma Enstitüsü Dergisi, (2), 295-332.
• Peza, M. (2015). Reflections on the Patriotic Movement in Elbasan in the Years 1909-1910. European Journal of Interdisciplinary Studies, (1), 106-111.
• Puto, A. (2010). The Idea of Nation During the Albanian National Movement (1878-1912). PhD Thesis. European University Institute.
• Smakaj, G. (2022). Sultan II. Abdülhamid Döneminde Arnavut Milliyetçiliği Meselesi (1878-1908). Mediterranean Journal of Humanities, (XII) 113-126.
• Smakaj, G. (2023). Osmanlı Ricali’nin Arnavut Milli Alfabesi ile Eğitim Meselesine İlişkin Görüşleri (1912). Cumhuriyet Tarihi Araştırmalar Dergisi, (39), 1333-1365.
• Skendi, S. (1967). Zgjimi Kombetar Shqiptar 1878-1912. Perkth. Skender Luarasi & Nestor Nepravishta. Tirane: Phoenix & Shtepia e Librit dhe Komunikimit.
• Sönmez, B. İ. (2007). II. Meşrutiyette Arnavut Muhalefeti. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Tamaç, B. (2020). Manastır Müftüsü Recep Efendi ve II. Meşrutiyet Dönemi Arnavutça Alfabe Tartışmalarındaki Yeri. Balkanlar ve İslam -Balkanlı Alimler, Mütefekkirler ve Eserleri- Cilt III. Ed. Abdullah İmamoğlu, vd. İstanbul: Ensar Neşriyatı, 263-286.
• Toçi, F. (2021). Arbereshet, Midis Realitetit dhe Mitit. Tirane: Botimet Toena.
• Yavaş, M. (2016). Türk Basınına Göre Arnavutça Eğitim ve Alfabe Tartışmaları (1908-1912). Doktora Tezi. T.C. Yıldız Teknik Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Ana Bilim Dalı.
• Yavaş, M. (2022). II. Meşrutiyet Döneminde İttihad-ı Osmani Arnavud Maarif Mahfili’nin Kuruluşu ve Faaliyetleri. Anadolu ve Balkan Araştırmalar Dergisi, (10), 625-659.