RUSSIA FACTOR IN TURKEY'S GEORGIA POLICY

Yıl 2021, , 255 - 277, 29.09.2021

Murat Asadov

https://doi.org/10.31455/asya.885508

Öz

Turkey has been a country that respects the territorial integrity and sovereignty of its close neighbor Georgia, both during the Ottoman Empire and the Republican period. This approach of Turkey towards Georgia has always given Tbilisi confidence. In the past century, although there have been difficulties between the two countries from time to time, Turkey has never made a claim against the territorial integrity of Georgia. Due to its geographical and geostrategic location, Georgia is one of the regional actors that plays an important role in Turkey's policy in the South Caucasus. After the collapse of the USSR, Georgia prioritized developing relations with Turkey, which was a "strategic ally" in foreign policy and a "gateway" to Western integration. In Turkey, generally after the JDP came to power, the understanding of “zero problems with neighbors” has been the main strategy of Ankara's foreign policy.

After the collapse of the Soviet Union, the formation of the "New World Order" and the independence of the regional states led to the formation of new actors. In such an environment, Georgia, which gained its new independence, became the key to maintaining peace and stability in the region. Stability and prosperity in Georgia has become the condition for Turkey to pursue an active policy in the region. However, Russia, Turkey's biggest rival in regional politics, has made every effort to prevent this.

The article focuses on Turkey's South Caucasus policy after the Russia-Georgia war and the competition with Russia, which has great geopolitical and geostrategic interest in the region, was examined. In addition,the policies of the big states struggling for power in the region, the political relations between Turkey and Russia during and after the conflict between Azerbaijan-Armenia, and Turkey's policies to create lasting peace and patience in the region were also discussed in the study. In the conclusion part, some suggestions were made for the development of Turkey's relations with the countries of the region.

Anahtar Kelimeler

Soviet Union, Turkey, Caucasus, Azerbaijan, Russia, Georgia, JDP

TÜRKİYE’NİN GÜRCİSTAN POLİTİKASINDA RUSYA FAKTÖRÜ

Öz

Türkiye, hem Osmanlı İmparatorluğu hem de Cumhuriyet döneminde yakın komşusu Gürcistan`ın toprak bütünlüğüne ve egemenliğine saygı duyan bir ülke olmuştur. Türkiye’nin Gürcistan’a karşı bu yaklaşımı Tiflis’e her daim güven vermiştir. Geçtiğimiz yüzyılda, iki ülke arasında zaman-zaman sıkıntılar yaşansa da, hiç bir zaman Türkiye tarafından Gürcistan toprak bütünlüğüne karşı bir iddia da bulunulmamıştır. Gürcistan, coğrafi ve jeostratejik konumu nedeniyle Türkiye’nin Güney Kafkasya politikasında önemli rol oynayan bölgesel aktörlerden biridir. SSCB'nin çöküşünden sonra Gürcistan, dış politikada "stratejik bir müttefik" ve Batı entegrasyonuna bir "kapı" olan Türkiye ile ilişkileri geliştirmeye öncelik vermiştir. Genellikle AKP iktidara geldikten sonra “komşularla sıfır sorun” anlayışı Ankara dış politikasının temel stratejisi olmuştur.
Sovyetler Birliği'nin (SB) çöküşünden sonra “Yeni Dünya Düzeni”nin oluşumu ile bölge devletlerinin bağımsızlık kazanması yeni aktörlerin oluşmasına neden olmuştur. Böyle bir ortamda yeni bağımsızlığını kazanan Gürcistan, bölgede barış ve istikrarı korumanın anahtarı olmuştur. Gürcistan'da istikrar ve refah , Türkiye'nin bölgede aktif bir politika izlemesinin koşulu haline gelmiştir. Ancak Türkiye'nin bölge siyasetindeki en büyük rakibi Rusya bunu engellemek için her türlü çabayı göstermiştir.
Makalede, Rusya-Gürcistan savaşından sonra Türkiye’nin Gürcistan politikası ve bölgede büyük jeosiyasi ve jeostrateji ilgisi olan Rusya ile rekabet incelenmiştir. Ayrıca çalışmada, bölgede güç mücadelesi veren büyük devletlerin politikaları, Azerbaycan-Ermenistan arasındaki çatışma anı ve sonrası, Türkiye-Rusya siyasi ilişkileri, Türkiye’nin bölgede kalıcı sulh yaratma politikaları ele alınmıştır. Sonuç bölümünde ise Türkiye’nin bölge ülkeleri ile olan ilişkilerinin gelişmesi için kimi önerilerde bulunulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Sovyetler Birliği, Türkiye, Kafkasya, Azerbaycan, Rusya, Gürcistan, AKP

Kaynakça

• Abbasova, N. (2021). Трехсторонняя встреча глав МИД Азербайджана, Турции и Грузии состоится в ближайшее время – Чавушоглу / Trekhstoronnyaya vstrecha glav MID Azerbaydzhana, Turtsii i Gruzii sostoitsya v blizhaysheye vremya – Chavushoglu, (03.03.2021). http://interfax.az/view/828500 adresinden 17.07.2021 tarihinde erişildi.
• Acar, D. Ş. (2005). Soğuk Savaş Sonrası Dönemde Kafkaslar ve Güvenlik Sorunları. Stratejik Araştırmalar Dergisi, 3(5), 163-182; Karadeniz Araştırmaları, 8(8), 114-136.
• Ağacan, K. (2001). Kaderdaş Devletler: Azerbaycan-Gürcistan İlişkileri. Avrasya Dosyası, Azerbaycan Özel Sayısı, 7(1), 317-333.
• Akademik Perspektif (2013). Türkiye-Gürcistan İlişkileri: İşbirliği Alanları, Sorunlar ve Çözüm Önerileri. http://akademikperspektif.com/2013/01/05/gecmisten-gunumuze-turkiye-gurcistan-iliskileri-isbirligi-alanlari-sorunlar-ve-cozum-onerileri-1/ adresinden 10.10.2019 tarihinde erişildi.
• Aras, B. (2009). Davutoğlu Era in Turkish Foreign Policy. SETA Policy Brief. 0(No:32), 1-15. http://file.setav.org/Files/Pdf/davutoglu-era-in-turkish-foreign-policy.pdf adresinden 10.11.2019 tarihinde erişildi.
• Asal, U. Y. (2015). Kafkasya’nın Değişen Jeopolitiği Yeni Güç Dengesinin Kafkasya İstikrar ve Güvenliğine Etkisi. Yeni Türkiye Kafkaslar Özel Sayısı (I. Cilt), 0(71), 426-436.
• Askeroğlu, S. (2021). Karabağ Savaşı’nın Gürcistan’daki Yansımaları, (26.02.2021). iramcenter.org/karabag-savasinin-gurcistandaki-yansimalari adresinden 10.03.2021 tarihinde erişildi.
• Avetikyan, G. (2020). ВОЙНА 2020 ГОДА В НАГОРНОМ КАРАБАХЕ: РЕГИОНАЛЬНОЕ ИЗМЕРЕНИЕ / Voyna 2020 Goda V Nagornom Karabakhe: Regional’noye Izmereniye. St Petersburg: Avrupa Üniversitesi.
• Aydın, M. (2000). Between Euphoria and Realpolitik:Turkish Policy toward Central Asia and the Caucasus. (Derleyen: Tareq Ismael & Mustafa Aydın). Turkey’s Foreign Policy in the 21st Century: A Changing Role in World Politics İçinde (s. 3-26). Burlington: Ashgate.
• Azerbaycan (2019). Kafkas Liderlerinin Kislovodsk Toplantısı. Azerbaycan Gazetesi, 05.06.1996 tarihli haber. 10.10.2019 tarihinde erişildi.
• Babacan, A. (2008). 2008 Yılına Girerken Dış Politikamız, Dışişleri Bakanlığı 2008 Mali Yılı Bütçe Tasarısı. TBMM Genel Kurulu’na Sunulması Vesilesiyle Hazırlanan Kitapçık. Ankara. https://www.mfa.gov.tr/disisleri-bakani-sayin-ali-babacan_in-2009-mali-yili-butce-tasarisi-konusmasi_-21-kasim-2009.tr.mfa adresinden 15.12.2019 tarihinde erişildi.
• Bakinskiy Raboçiy (2008). Заявление для печати премьер-министра Турции Реджепа Тайипа Эрдогана/ Zayavleniye Dlya pechati Prem’yer –Ministra Turtsii Redzhepa Tayipa Erdogana. // Bakinskiy Raboçiy gazetesi, (21.08.2008).
• Barnett, M. vemo Raynd, D. (2005). Power in International Politics. International Organization, 59(1), 39-75.
• BBC News (2020). Что случилось в Нагорном Карабахе? Отвечаем на главные вопросы. / Chto Sluchilos’v Nagornom Karabakhe? Otvechayem na Glanyye Voprosy. https://www.bbc.com/russian/features-54427054 adresinden 25.06.2021 tarihinde erişildi.
• Bezhanishvili, Z. (2009). Between Conflict and Patnership, Comtemporary Developments in Russian-Georgian Relations. Russian Politics and Law, 47(3), 19-35.
• Bile, F. (2008). Erdoğan: Rusya’yı Gözardı Edemeyiz. Milliyet Gazetesi, 02.08.2008 Tarihli Haber. http://www.milliyet.com.tr adresinden 10.10.2019 tarihinde erişildi.
• Boris, A. İ. (2006). Geopolitika. Sankt-Petersburg: Piter Yayınları.
• Brzezinski, Z. (1997). Büyük Satranç Tahtası. İstanbul: İnkılap Kitabevi.
• Cerrah, U. (2017). Kafkasya’daki Jeopolitik Değişmelerin Karadeniz Güvenliğine Etkisi. (Editörler: Hasret Çomak & Caner Sancaktar & Volkan Tatar & Burak Şakir Şeker). Karadeniz Jeopolitiği İçinde (s.425-486). İstanbul: Beta Yayınları.
• Çakmak, H. (1998). 1989’dan Günümüze Gürcistan. Trabzon: KTÜ Yayınları.
• Çaşın, M. H. (2012). Türk Dış Politikası Açısından Kafkasya ve Orta Asya. Hazar Raporu, 0(0), 52-66.
• Çelikpala, M. (2010). Türkiye ve Kafkasya: Reaksiyoner Dış Politikadan Proaktif Ritmik Diplomasiye Geçiş. Uluslararası İlişkiler, 7(25), 93-126.
• Çelikpala, M. ve Vəliyev, C. (2015). Azerbaycan-Gürcistan-Türkiye Bölgesel İşbirliğinin Başarı Örneği. Police Brief, (Mart, No:3). Kayseri: Kadir Has Üniversitesi.
• Davutoğlu, A. (2010). Внешняя политика турции и россия // россия в глобальной политике. / Vnehnyaya Politika Turtsii i Rossiya // Rossiya v Global’noy Politike. https://globalaffairs.ru/number/n_114562 adresinden 10.11.2019 tarihinde erişildi.
• Davutoğlu, A. (2016). Stratejik Derinlik. İstanbul: Küre Yayınevi.
• Demirdağ, Y. (2005). Bağımsızlıktan Kadro Devrimi’ne Türkiye-Gürcistan İlişkileri. Uluslararası İlişkiler Dergisi, 2(7), 125-155.
• Dussouy, G. (2006). Les Théories Géopolitiques (1). Paris: L’Harmattan.
• Erkan, S. (2015). 2008 Rusya-Gürcistan Savaşı Bölgesel Etkisi. Eurasian Academy of Sciences Social Sciences Journal, 1(4), 36-48.
• Erkan, S. (2016). 2008 Rusya-Gürcistan Savaşı ve Uluslararası Toplum. UİİİD-İJEAS, 0(17), 41-64.
• Erşen, E. ve Parlar Dal, E. (2018). Türk-Rus İlişkilerinin Karadeniz-Kafkasya Boyutu Uçak Krizi ve Sonrası, Karadeniz ve Kafkaslar: Riskler ve Fırsatlar. https://tasam.org/Files-/Icerik/File/Pages_from_karadenizkafkaskong_pdf_24fdc87b-8d1d-4a3a-a8cb-96e1c1a896a3.pdf adresinden 10.12.2019 tarihinde erişildi.
• Frappi, C. ve Marco Valigi (2015). Patterns for Cooperation in the Southern Caucasus Area (Azerbaijan, Georgia and Turkey-Triangular Diplomacy in the Shadow of Energy Strategy). (Editörler: Farhad Mammadov & Fuad Chiragov). Trilateral Dimension of Azerbaijan’s Foreing Policy İçinde (s. 31-59). Bakü: SAM (Stratejik Araştırmalar Merkezi).
• Frederick, M. (2020). Armenia-Azerbaijan: Two Global Implications of the Conflict. General Politics, (20.10.2020). https://www.global-counsel.com/insights/blog/armenia-azerbaijan-two-global-implications-conflict adresinden 17.03.2021 tarihinde erişildi.
• Gadzhiev, K. S. (2001). Kavkaza Geopolitika, (Kafkasya’nın Goepolitikası). Moscow: Mezhdunarodnye Otnosheniia.
• Gogoryan, A. (2013). Абхазская железная дорога может открыть жизненно важные торговые пути. Несмотря на очевидные выгоды, открытие маршрута будет чревато проблемами. / Abkhazskaya Zheleznaya Doroga Mozhet Otkryt’ Zhiznenno Vazhnyye Torgovyye Puti. Nesmotrya na Ochevidnyye Vygody, Otkrytiye Marshruta Budet Chrevato Problemami. 17 June. https://iwpr.net/ru/global-voices/abkhazskaya-zheleznaya-doroga-mozhet-otkryt-zhiznenno-vazhnye-torgovye-puti aderesinden 20.05.2019 tarihinde erişildi.
• Görgülü, A. ve Krikorian, O. (2012). Türkiye’nin Güney Kafkasya Politikası: Devlet ve Sivil Toplum Aktörlerinin Rolü. Eurasia Parthership Foundation. TESEV Dış Politika Programı. https://www.academia.edu/3371605/T%C3%BCrkiye_nin_G%C3%BCney_Kafkasya_Politikas%C4%B1_Devlet_ve_Sivil_Toplum_Akt%C3%B6rlerinin_Rol%C3%BC_2012 adresinden 20.07.2019 tarihinde erişildi.
• Görgülü, A. ve Krikorian, O. (2015). Türkiye’nin Güney Kafkasya Politikası: Devlet ve Sivil Toplum Aktörlerinin Rolü. Eurasia Partnership Faundation, Azerbaijan. http://tesev.org.tr/wp content/uploads/2015/11/Turkiyenin_Guney_Kafkasya_Politikasi_Devletlerin_Ve_Sivil_Toplumun_Rolu.pdf adresinden 06.10.2019 tarihinde erişildi.
• Habibbeyli, A. (2017). “Azerbaycan-Gürcistan-Türkiye” – Başarılı Üçlü İşbirliğinin 25 Yılı. http://newtimes.az/tr/views/5174/ adresinden 06.10.2019 tarihinde erişildi.
• Hasanov, A. M. (2016). Güney Kafkasya’nın Askeri-Jeostratejik Durumu ve Azerbaycan’ın Güvenlik Politikaları, (Aktaranlar: Azad Ağaoğlu & Fuad Şammedov). Ankara: Ötüken Neşriyat.
• Hunter, T. S. (1994). International and Regional Actors: Their Politics and Impact on The Transcaucasus. USA: CSIS, Washington D.C.
• İlhan, S. (1999). Kafkasya’nın Gelişen Jeopolitiği. İstanbul: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları.
• International Crisis Group (2018). Russia and Turkey in the Black Sea and the South Caucasus. REPORT 250 / Europe & Central Asia. https://www.crisisgroup.org/europe-central-asia/western-europemediterranean/turkey/250-russia-and-turkey-black-sea-and-south-caucasus adresinden 15.02.2020 tarihinde erişildi.
• Isachenko, D. (2020). Turkey–Russia Partnership in the War over Nagorno-Karabakh. Militarised Peacebuilding with Implications for Conflict Transformation. SWP Comment 2020/C 53. https://www.swp-berlin.org/10.18449/2020C53/ adresinden 11.06.2021 tarihinde erişildi.
• İsaev, S. (2021). GÖRÜŞ - Karabağ'da Kim Kazandı?, (05.01.2021). https://www.aa.com.tr/tr/analiz/gorus-karabagda-kim-kazandi/2098531 adresinden 05.03.2021 tarihinde erişildi.
• Kaplan, Z. (2020). Türkiye Karabağ’da Ne Kazandı? Rusya ile İlişkilerimiz Ne Olacak?, (12.10.2020). https://www.sozcu.com.tr/2020/dunya/turkiye-karabagda-ne-kazandi-rusya-ile-iliskilerimiz-ne-olacak-6121875/ adresinden 02.03.2021 tarihinde erişildi.
• Kommersant (2020). Yarı Ayrılıkçı Dönem. Kommersant Gazetesi, 19.11.2010 tarihli haber. 25.02.2020 tarihinde erişildi.
• Kucuk, B. (2021). Rusya: Gürcistan'ın NATO'ya Kabulü Korkunç Bir Çatışma Çıkarabilir. https://tr.euronews.com/2018/08/06/rusya-gurcistanin-nato-ya-kabulu-korkunc-bir-catisma-cikarabilir adresinden tarihinde 26.06.2021 erişildi.
• Quliyev, S. (2019). Bölgeselleşme Çerşevesinde Kafkasya’da İşbirliği İmkanları ve Engelleri. TASAM (Türk Asya Stratejik Araştırmalar Merkezi), (02.01.2019). https://tasam.org/tr-TR/Icerik/51337/bolgesellesme_cercevesinde_kafkasyada_isbirligi_imkanlari_ve_engeller adresinden 10.10.2021tarihinde erişildi.
• Mdivani, G. (2019). Ermeni Taburları Abhazya’da Savaştı. Gürcü Siyaset Bilimci Georgy Mdivani Gelinen Süreci Değerlendirdi, 10.10.2019. https://haberglobal.com.tr/dunya/ermeni-taburlari-abhazya-da-savasti-gurcu-siyaset-bilimci-georgy-mdivani-gelinen-sureci-degerlendirdi-9334 adresinden 12.06.2021 tarihinde erişildi.
• Mikaelyan, G. (2020). Территориальные потери Арцаха в результате второй Карабахской войны” (статистика и карты). Кавказский Узел. / Territorial’nyye Poteri Artsakha v Rezul'tate Vtoroy Karabakhskoy Voyny” (Statistika i Karty). Kavkazskiy Uzel, (19.11.2020). https://www.kavkaz-uzel.eu/blogs/83781/posts/45972 adresinden 17.03.2021 tarihinde erişildi.
• Milliyet Gezetesi (29.01.2006). http://gazetearsivi.milliyet.com.tr/Arsiv/2004/01/29 adresinden 07.10.2019 tarihinde erişildi.
• Mütercimler, E. (2006). Geleceği Yönetmek: Yüksek Stratejiden Etki Odaklı Harekâta. İstanbul: Alfa Yayınları.
• Nicholas, D. (2020). What did Turkey Gain From the Armenia-Azerbaijan War? Turkey Helped Azerbaijan Win on the Battlefield, But What Ankara Stands to Gain Geopolitically Remains to be Seen, (11.12. 2020). https://eurasianet.org/perspectives-what-did-turkey-gain-from-the-armenia-azerbaijan-war adresinden 17.07.2021 tarihinde erişildi.
• Pamir, N. (1999). Bakü-Ceyhan Petrol Boru Hattı: Orta Asya ve Kafkasyada Bitmeyen Oyun. Ankara ASAM Yayınları. www.asam.org adresinden 10.05.2019 tarihinde erişildi.
• Papashvili, S. (2019). Грузия запуталась: «первый господин» — Турция, США или Европа? Интервью / Gruziya Zaputalas’. <<Perveyy Gospodin>> - Turtsiya SSHA ili Yevropa? Interv’yu, (30.07.2019) https://eadaily.com/ru/news/2019/07/30/gruziya-zaputalas-pervyy-gospodin-turciya-ssha-ili-evropa-intervyu adresinden 13.07.2021 tarihinde erişildi.
• Pistoso, M. (2016). The Transcaucasus in Transition: Nation-Building and Conflict. Washington D.C.: Center for Strategic and International Studies.
• Primakov, E.M. (2012). Турция: новая роль в современном мире. / Turtsiya: Novaya Rol’ v Sovremennom Mire. Moskova: Tssa Ran.
• Radikal (2008). Kafkasya İşbirliğine Aliyev Desteği. Radikal gazetesi, 20.08.2008 tarihli haber www.radikal.com.tr adresinden 20.08.2018 tarihinde erişildi.
• Recent Developments (2020). Global Conflict Tracker. Council on Foreign Relations, (22.07.2020). https://microsites-live-backend.cfr.org/global-conflict-tracker/conflict/nagorno-karabakh-conflict adresinden 20.06.2020 tarihinde erişildi.
• Robinson, P. (2020). Azerbaycan-Ermenistan Savaşı Rusya'nın Türkiye'yle Denge Politikasını Tehdit Ediyor. İndepandent Türkce, (01.11.2020). https://www.indyturk.com/node/252321/d%C3%BCnyadan-sesler/azerbaycan-ermenistan-savasi adresinden 03.03.2021 tarihinde erişildi.
• Sandıklı, A.; İsmayılov, E. ve Gafarlı, O. (2014). Kafkasya'dakı Gelişmeler ve Türkiye. Bilge Adamlar Kurulu Raporu. www.bilgesam.org adresinden 20.01.2020 tarihinde erişildi.
• Savaş Kapımızda. (2001). Milliyet Gazetesi, 11.10.2001 tarihli haber, http://gazetearsivi.milliyet.com.tr/Arsiv adresinden 10.05.2018 tarihinde erişildi.
• Shukurova, G. ve Gadimova, K. (2018). The Impact of the Nagorno-Karabakh Conflict on the Regional Prosperity of the South Caucasus, (23.04.2018). https://neweasterneurope.eu/2018/04/23/impact-nagorno-karabakh-conflict-regional-prosperity-south-caucasus adresinden 23.07.2020 tarihinde erişildi.
• Sıra AB Jestinde (2004). Milliyyət gazatesi, 29.01.2004 tarihli haber. http://gazetearsivi-.milliyet.com.tr/Arsiv adresinden 10.05.2018 tarihinde erişildi.
• Stanislav, P. (2016). Кавказская платформа стабильности и сотрудничества может быть реализована. / Kavkazskaya Platforma Stabil’nosti i Sotrudnichestva Mozhet Byt’ Realizovana. https://vestikavkaza.ru/analytics/Kavkazskaya-platforma-stabilnosti-i-sotrudnichestva-mozhet-byt-realizovana.html adresinden 10.02.2020 tarihinde erişildi.
• Şariya, V. (2020). Карабахская “разморозка”: реакция из Абхази. / Karabakhskaya “Razmorozka”: Reaktsiya iz Abkhazi, (29.09.2020). https://www.ekhokavkaza.com/a/30864802.htm adresinden 21.12.2020 tarihinde erişildi.
• Taşdemir, T. (2005). Türkiye’nin Kafkasya Politikasında Ahıska ve Sürgün Halk Ahıskalılar, (1. Baskı). İstanbul: IQ Kültür Sanat Yayıncılık.
• Taşkın, M. (2006). Bağımsızlıktan Sonra Gürcistan Türkiye İlişkileri, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), (Danışman: Yrd. Doç. Dr. Türkan Başyiğit), İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Enstitüsü.
• Tavkul, U. (2002). Etnik Çatışmaların Gölgesinde Kafkasya. İstanbul: Ötüken Yayınları.
• TRT Haber (2021). Gürcistan Başbakanı Garibaşvili: NATO’ya Tam Üye Olmanın Zamanı Geldi, (05.04.2021). https://www.trthaber.com/haber/dunya/gurcistan-basbakani-garibasvili-natoya-tam-uye-olmanin-zamani-geldi-570374.html adresinden 20.06.2021 tarihinde erişildi.
• Uluslarası Politika Akademisi (2012). Saakashvili Dönemi ve Sonrası Türk-Gürcü İlişkileri. http://politikaakademisi.org/2012/10/18/saakashvili-donemi-ve-sonrasi-turk-gurcu iliskileri/pdf adresinden 05.10.2019 tarihinde erişildi.
• Wakizaka, k. (2020). Azerbaycan-Ermenistan Çatışmasında Gürcistan’ın Mecbur Tarafsızlığı. Kafkassam. com, (20.06.2020). https://kafkassam.com/azerbaycan-ermenistan-catismasinda-gurcistanin-mecbur-tarafsizligi.html adresinden 26.07.2021 tarihinde erişildi.
• Глава МИД Турции поддержал углубление сотрудничества Грузии с евроатлантическими структурами / Glava MID Turtsii Podderzhal Uglubleniye Sotrudnichestva Gruzii s Yevroatlanticheskimi Strukturami. (03.03.2021). http://interfax.az/view/828533b adresinden 12.04.2021 tarihinde erişildi.
• Карабахская «разморозка»: реакция из Абхази / Karabakhskaya «Razmorozka»: Reaktsiya iz Abkhazi. https://www.ekhokavkaza.com/a/30864802.html adresinden 10.06.2021 tarihinde erişildi.