MODERNİST BİR ROMANDA TASAVVUFİ KÖKLER 1: MAHUR BESTE’DE TEKÂMÜL EDEN KARAKTERLER VE BİLDUNGSROMAN İLİŞKİSİ

Yıl 2021, , 169 - 178, 31.12.2021

Nilgün Katipoğlu

https://doi.org/10.31455/asya.985307

Cited By: 1

Öz

Sükût suikastından iade-i itibara doğru son yıllarda haklı bir ilgiye kavuşan Ahmet Hamdi Tanpınar hakkında araştırmacılar artık, daha özgür ve farklı bakışlar getirmektedir. Bu yönelme ve çoğul yorumlar yapıtı da yazarı da okuru da zenginleştirmeye yarar. Tanpınar’ın Batılı dikkatleri, tesirleri ve beslenmeleri zaman zaman araştırılmış ancak Doğu’ya ait olan, kendilik sevgisini arayan, Şark’ta mukim olan Tanpınar üzerine az söz söylenmiştir. O, tıpkı bir pergel gibi iki ayaklıdır ve bizzat önemi bu iki ayağı denklikle taşımasından gelir. Sentezden değil armoniden yana olan Ahmet Hamdi’nin batılı isimlere ve bahislere yaptığı atıflar, her ne kadar değerli ise doğulu isim ve semboller de bir o kadar önemle bahsedilmeyi bekler. Çünkü çok sesli (contrepoint yöntemi) yaşama ve yazma tarzını benimsediğinden, birbirine zıt gibi görünen kavram ve yaşantıları büyük bir uyumla kurmaca içerisinde inandırıcılığa kavuşturur. Bu yazı, Ahmet Hamdi Tanpınar’ın 1944 yılında Ülkü dergisinde tefrika ile basılmış ilk romanı olan Mahur Beste’yi merkeze alarak onun doğu tesirini, mistifiye etmeyi seven anlatımını ve bu aracılıkla romanda tasavvuf kültürü ile kurduğu ilişkisini incelemek amacındadır. Tasavvufun, Mahur Beste’de hangi kök kavramlar çerçevesinde işlendiğini gözle görülür hâle getirmek için karakterler üzerinden bir sınıflama yapılacaktır. Behçet Bey, Sabri Hoca ve Nuri Bey karakterleri romanda tekâmülü seyredilebilen üç isim olarak öne çıkarlar. Muharrir, antagonist karakterlere protagonist karakterler de yaratarak aralarındaki farkı belirgin biçimde göstermeyi tercih eder. Bu üç karakter birbirini tamamlar derecede, aşama aşama aydınlanacak ve açık şekilde değişim göstereceklerdir. Aşağıdan yukarıya doğru melankoli, adım atma ve eşiği geçme sınıfları olarak isim verilebilir bu sıralamaya. Behçet Bey patolojik melankolik tip, Sabri Hoca adım atan ama ileri gidemeyen tip, Nuri Bey ise eşiği geçen ve aşkın olana ulaşan tip şeklinde kategorize edilebilir. Sadece karakterlerin izlenilmesi ile değil kurmacanın tamamına yayılmış bulunan tasavvufi terimlerin ve sembollerin de bu karakter gelişimlerini desteklediği görülecektir. Kültür, kimlik, aidiyet, milliyet, kendilik bilinci, kökler, gelenek, medeniyet, musiki, din, tasavvuf, zaman, rüya gibi sıralanabilecek pek çok kavram ve konunun romanda -genellikle Tanpınar romanlarında- nasıl kristalize edildiğinden bahsedilecektir. Bunun yanı sıra Avrupa’da bir roman çeşidi olan bildungsromanın (oluşum romanı) tanım ve içeriği yapılacaktır. Gelişimi, ilerlemeyi ve değişmeyi gösteren bu roman çeşidinin Avrupa’da dinsel bir sorgulamadan ortaya çıktığı bilgisi ışığında, Mahur Beste örneğiyle gösterdiği benzerlikler aranacaktır. Bildungsroman türünün dinsel kökleri ile Mahur Beste romanının tasavvufi ögelerinin bağlantısı saptanacaktır. Türk tasavvuf geleneğine aşina olduğu kolaylıkla tahmin edilebilecek olan Tanpınar’ın, yine de bu kavrama kendi yorumunu getirdiği görülür. Bazı araştırmacıların mistisizmi bazılarınınsa tasavvufu kullanmayı tercih ettiği literatürde, Mahur Beste romanının açık biçimde tasavvufi bir zeminde yazıldığı görüşüyle bu araştırma geliştirilmiştir.  

Anahtar Kelimeler

Ahmet Hamdi Tanpınar, Mahur Beste, Doğu, Tasavvuf, Bildungsroman

SUFI ELEMENTS IN THE MODERNIST NOVEL 1: THE CONNECTION OF RELIGIOUS ROOTS OF BILDUNGSROMAN AND CHARACTER EVOLUTION IN MAHUR BESTE

Öz

Researchers have brought various perspectives on Ahmet Hamdi Tanpınar; starting from his conspiracy of silence until the lucky turn of his literary fate who eventaully reached a well deserved fame. Till now, some research has been carried on Tanpınar’s Western opinions, impressions or images, but little has been written about his Eastern thoughts, symbols and the time where he spent his life in the Eastern culture. He is like a compass that gracefully lands on its two legs; one being the East and the other the West. Since Tanpınar adopted the multivocal contrepoint method in his life style and in his writing, he makes the seemingly contrasting concepts and lives in his fiction credible in a harmonious way. This article aims to examine Ahmet Hamdi Tanpınar’s novel Mahur Beste, its Eastern influence, his narrative that hinges on a mystic note and its relationship it sets with the sufi culture. The characters of Behçet Bey, Sabri Hodja and Nuri Bey come forward as names whose evolution can be seen in the novel. The author prefers to demonstrate the difference clearly between them by creating protagonist characters to antagonist characters. The order can be ranked starting from the bottom as melancholy, taking a step forward and finally going over the threshold. These can be categorized like this; Mr. Behçet is a pathological melancholic type, Sabri Hodja is the type who takes a step but cannot go further, and Nuri Bey is the one who goes over the threshold and reaches transcendence. It’s not just the viewing of the characters, but also one can see the support the sufi terminology and the symbols spread all over gives to the character development in this fictitious novel. How concepts and themes like culture, identity, sense of belonging, nationality, sense of self, roots, traditions, civilization, tasawwuf, music, dream and many others are elaborated in Tanpınar novels will be discussed. Although the familiarity Tanpınar has with the sufi tradition can be presumed, it is also seen that he brings his own interpretation to it. In this literature where some researchers choose to use mysticism and some tasawwuf, this dissertation is based on the opinion that the basis of the novel Mahur Beste clearly rests on sufism. In addition to this, the definition and the of Bildungsroman, which is one of the literary genres in Europe and the sufi elements of the novel Mahur Beste will be sought.  

Anahtar Kelimeler

Ahmet Hamdi Tanpınar, The Novel of Mahur Beste, East, Sufism, Bildungsroman

Kaynakça

• Akün, Ö. F. (2008). Bir Gül Bu Karanlıklarda. Ahmet Hamdi Tanpınar İçinde. (s. 1). İstanbul: 3F Yayınları.
• Almond, İ. (2012). Birle Bir Olmak. İstanbul: Pinhan Yayınları.
• Alptekin, T. (2015). Ahmet Hamdi Tanpınar Bir Kültür, Bir İnsan. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Asutay, H. (2012). Oluşum Romanı Geleneği İle Günümüzdeki İzleri Üzerine. Zeitschrift für die Welt der Türken Journal of World of Turks, 4(2), 27-36.
• Demiralp, O. (2001). Kutup Noktası. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Demirli, E. (2006) Füsusu’l-Hikem. İstanbul: Kabalcı Yayınları.
• Ecevit, Y. (2001) Türk romanında Postmodernist Açılımlar. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Emil, B. (2006). Yaşadığım Gibi, Ahmet Hamdi Tanpınar. İstanbul: Dergah Yayınları.
• Kaplan, M. (2008). Bir Gül Bu Karanlıklarda. (Haz. A. Uçman ve H. İnci). “Bir Gül Bu Karanlıklarda” Tanpınar Üzerine Yazılar İçinde. (s. 62). İstanbul: 3F Yayınevi.
• Kılıç, M. E. (2013). Şeyh-i Ekber. İstanbul: İnsan Yayınları.
• Okay, O. (1998). Sanat ve Edebiyat Yazıları. Ölümünün Yirmi Beşinci Yılında Ahmet Hamdi Tanpınar Hayatın Batısından Şiirin Doğusuna İçinde (s. 214). İstanbul: Dergah Yayınları. Okudan, R. (2012). Hacı Bayram Veli’nin Şiirinde Şehir Metaforu. Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 0(16), 265-278.
• Prigent, H. (2009). Melankoli Bunalımın Başkalaşımları. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Şahin, İ. (2012). Ahmet Hamdi Tanpınar, Haz ve Günah. İstanbul: Kapı Yayınları.
• Tanpınar, A. H. (2006). Yaşadığım Gibi. İstanbul: Dergah Yayınları.
• Tanpınar, A. H. (2007). Tanpınar’ın Mektupları. İstanbul: Dergah Yayınları.
• Tanpınar, A. H. (2008). Günlüklerin Işığında Tanpınar’la Başbaşa. İstanbul: Dergah Yayınları.
• Tanpınar, A. H. (2010). Mahur Beste. İstanbul: Dergah Yayınları.
• Türkan, H. K. (2021). TRT 1’in Yunus Emre Aşkın Yolculuğu Dizisinde Yer Alan Kıssalar Üzerine Bir Değerlendirme. Asya Studies-Academic Social Studies / Akademik Sosyal Araştırmalar, 5(17), 107-124.
• Uluç, T. (2011). İbni Arabi’de Sembolizm. İstanbul: İnsan Yayınları.
• Yılmaz, S. (2011). Mesnevi’de Geçen Hayvan Metaforlarının Tasavvufi Yorumu, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), (Danışman: Prof. Dr. Bilal Saklan), Konya: Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.