DİFFERENT PHONETİC AND MORPHOLOGICAL FEATURES OF ANTALYA’S GÜNDOĞMUŞ DİSTRİCT DİALECT DİFFERENT FROM STANDARD TURKİSH

Yıl 2021, , 91 - 105, 29.09.2021

Emine Atmaca , Emre Kanık

https://doi.org/10.31455/asya.986963

Cited By: 1

Öz

Gündoğmuş (former name: Eskere (< Greek kserê “dry rock”) is one of the highland districts located 153 km east of Antalya and 32 km south of the Akseki-Konya road. Although the Mediterranean climate is dominant in the district, winters are harsher and summers are cooler compared to other districts with coastlines.

Gündoğmuş district of Antalya province, which is known to be densely populated by Yoruks and Turkmen, has been able to preserve its unique socio-cultural texture until today due to the fact that it cannot receive immigration from outside due to its geographical structure. However, depending on the developments in science and technology in recent years, there have been great changes in the socio-cultural structure of the district. In fact, reasons such as the penetration of the media organs into almost every house, the ease of transportation, the spread of highland tourism, and the increase in literacy rates prevent the compilation of the dialect characteristics of the region in a healthy way. Due to such reasons, Gündoğmuş dialect, like other Turkish dialects, is under the influence of Standard Turkish and quickly loses its unique phonetic and morphological features. As it is known, these dialects, which are extremely important in revealing the richness of the vocabulary of Standard Turkish, should be compiled and recorded as soon as possible before they are lost, and these compiled materials should be examined and classified in detail.

In this study, all the villages/neighborhoods of Gündoğmuş district of Antalya province were reached, and text and word compilations were made on certain subjects from the source people who were thought to reflect the dialect characteristics best. In the light of the data obtained from these compilations, the phonetic and morphological features of the region, which differ from the Standard Turkish, are listed as items. In the continuation of the study, the borders of the dialect regions were also drawn on the basis of certain dialect characteristics of the region and shown on the map.

Anahtar Kelimeler

Antalya, The Dialects of Antalya, The Dialect of Gündoğmuş, Phonetic, Morphology

ANTALYA İLİ GÜNDOĞMUŞ İLÇESİ AĞIZLARININ STANDART TÜRKİYE TÜRKÇESİNDEN FARKLI SES VE ŞEKİL BİLGİSİ ÖZELLİKLERİ

Öz

Gündoğmuş (eski adı: Eksere (< Rumca kserê “kuru kaya”) ilçesi, Antalya’nın 153 km doğusunda, Akseki-Konya yolunun 32 km. güneyinde yer alan yayla ilçelerden biridir. İlçede Akdeniz iklimi hâkim olmakla birlikte kışları sahile kıyısı olan diğer ilçelere oranla daha sert ve yazları da daha serindir.

Yörük ve Türkmenlerin yoğun olarak yaşadığı bilinen Antalya ili Gündoğmuş ilçesi, coğrafi yapısı itibariyle dışarıdan göç alamaması münasebetiyle kendine has sosyokültürel dokusunu günümüze değin koruyabilmiştir. Ancak son yıllarda bilim ve teknolojideki gelişmelere bağlı olarak ilçenin sosyokültürel yapısında büyük değişiklikler yaşanmaktadır. Öyle ki basın yayın organlarının hemen hemen her eve girmesi, ulaşımın kolaylaşması, yayla turizminin yaygınlaşması, okuryazarlık oranlarının artması gibi sebepler yörenin ağız özelliklerinin sağlıklı bir şekilde derlenmesini engellemektedir. Bu gibi sebepler dolayısıyla diğer Türkiye Türkçesi ağızlarında olduğu gibi Gündoğmuş ağzı da Standart Türkiye Türkçesinin etkisinde kalmakta kendine has ses ve şekil bilgisi özelliklerini hızlıca kaybetmektedir. Bilindiği üzere Standart Türkiye Türkçesinin söz varlığındaki zenginliğinin ortaya çıkarılmasında son derece önemli olan bu ağızlar, kaybolmadan önce bir an evvel derlenip kayıt altına alınmalı ve derlenen bu malzemeler ayrıntılarıyla incelenip tasnif edilmelidir.

Bu çalışmada, Antalya iline bağlı Gündoğmuş ilçesinin köylerinin/mahallelerinin tamamına ulaşılmış, ağız özelliklerini en iyi yansıttığı düşünülen kaynak kişilerden belli konularda metin ve kelime derlemeleri yapılmıştır. Bu derlemelerden elde edilen veriler ışığında yöreye ait Standart Türkiye Türkçesinden farklılaşan ses ve şekil bilgisi özellikleri maddeler hâlinde sıralanmıştır. Çalışmanın devamında yörenin belli ağız özellikleri temelinde ağız bölgelerinin sınırları da çizilerek harita üzerinde gösterilmiştir.  

Anahtar Kelimeler

Antalya, Türkiye Türkçesi Ağızları, Gündoğmuş Ağızları, Ses Bilgisi, Şekil Bilgisi

Kaynakça

• Akar, A. (2001). Muğla ve Yöresi Ağızlarında Şimdiki Zaman Biçimleri. Muğla Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 2(4), 1-10.
• Antalya Valiliği. (2010). Dünden Bugüne Antalya. Antalya: Antalya Valiliği İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü Yayınları.
• Aşçı, U. D. (2016). Bozkır Ağzında Görülen Bazı Şekil Bilgisi (Morfoloji) Özelliklerine Dair. Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi SUTAD, Güz 0(40), 177-193.
• Atmaca, E. (2017). Antalya İli Korkuteli İlçesi ve Yöresi Ağızları. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Atmaca, E. ve Kanık, E. (2018). Antalya’nın Gündoğmuş İlçesinin Köy Adları Üzerine Bir İnceleme. X. Uluslararası Dünya Dili Türkçe Sempozyumu - Bildiri Kitabı 17-19 Ekim 2018 (s. 138-154), Eskişehir: Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Yayınları.
• Atmaca, E. ve Kanık, E. (2019). Antalya’nın Gündoğmuş İlçesinin Köylerinde Kullanılan Mutfak Araç Gereç Adları, 3. Uluslararası Türklerin Dünyası Sosyal Bilimler Sempozyumu / III. International World of Turks Symposium Social Sciences - Bildiriler Kitabı - 12-14 Nisan 2019 (Antalya) (s. 10-25), Ankara.
• Buran, A. Çağdaş Türk Yazı Dillerinde ve Türkiye Türkçesi Ağızlarında İkincil Uzun Ünlüler. http://turkoloji.cu.edu.tr/CAGDAS%20TURK%20LEHCELERI/ahmet_buran_turk_yazi_dilleri_uzunluklar.pdf adresinden 12.08.2021 tarihinde erişildi.
• Ercilasun, A. B. (1983). Kars İli Ağızları. Ankara: Gazi Üniversitesi Yayınları.
• Erdem, M. D. ve Bölük, R. (2011). Kaş (Antalya) Ağzı Ses Özellikleri Üzerine. Turkish Studies - International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, 6(1), 411-452.
• Erdem, M. D. ve Bölük, R. (2012). Antalya ve Yöresi Ağızları. Ankara: Gazi Kitabevi.
• Gülensoy, T. (1985). Anadolu Ağızlarındaki Şimdiki Zaman Eki. Türk Kültürü Araştırmaları-İbrahim Kafesoğlu’nun Hatırasına Armağan, XXIII(1-2), 281-295.
• Gülsevin, G. (2001). Türkiye Türkçesinde Birleşik Zarf-Fiiller Üzerine. AKÜ Sosyal Bilimler Dergisi, 0(5), 125-143.
• Gülsevin, G. (2005). Ağız Araştırmaları İncelemelerinde Yaygınlaşmış Yanlışlıklar (2), “değişmenin istikameti bakımından yapılan yanlışlıklar”. Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi, 5(1), 59-63.
• Gülsevin, G. (2008). Türkiye Türkçesi Ağızlarında Kıpçakça Denilen Unsurlar Üzerine 2: (Ç > Ş Değişmesi). Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, 3(3), 378-387.
• Hacıeminoğlu, N. (1974). Türk Dilinde Edatlar. İstanbul: Millî Eğitim Basımevi.
• Kanık, E. (2017). Çayırözü Köyü Yer Adları ve Folklorik Derleme, (Yayımlanmamış Lisans Tezi), (Danışman: Doç. Dr. Emine Atmaca), Antalya: Akdeniz Üniversitesi Edebiyat Fakültesi.
• Kanık, E. (2021). Antalya İli Gündoğmuş İlçesi ve Yöresi Ağızları, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), (Danışman: Doç. Dr. Emine Atmaca), Antalya: Akdeniz Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Karahan, L. (1996). Anadolu Ağızlarının Sınıflandırılması. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Karahan, L. (2011). Türk Dili Üzerine İncelemeler. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Karahan, L. (2012). Türkçede Bazı Ek ve Edatlarda “-n” Morfemi ile Ortaya Çıkan Varyantlaşma. (Editör: Bülent Gül). Türk Moğol Araştırmaları Prof. Dr. Tuncer Gülensoy Armağanı İçinde (s. 219-236). Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları.
• Komisyon (1928). Son Teşkilat-ı Mülkiyede Köylerimizin Adları. İstanbul: Hilal.
• Korkmaz, Z. (1965). Eski Anadolu Türkçesindeki -van / -ven, -vuz / -vüz Kişi ve Bildirme Eklerinin Anadolu Ağızlarındaki Kalıntıları. TDAY-Belleten, 12(Ocak 1964), 43-65.
• Korkmaz, Z. (1995). Eski Anadolu Türkçesinde Aslî Ünlü (Vocal) Uzunlukları. Türk Dili Üzerine Araştırmalar, Cilt I İçinde (s. 443-458). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Korkmaz, Z. (2007). Anadolu ve Rumeli Ağızlarının Dayandığı Temeller, https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/722072 adresinden 26.07.2021 tarihinde erişildi.
• Küçükballı, F. N. (2015). Gazipaşa (Antalya) Ağzında Kullanılan Morfolojik Yapılar Üzerine Notlar. (Editör: Alim Gür). Türk Dili ve Edebiyatı Bölümünden 40. Yıla Armağan İçinde (s. 249-266). Konya: Selçuk Üniversitesi Yayınları.
• Özkan, S. H. (2011). Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Gündoğmuş (Kise ve Nağlu Nahiyeleri). Alanya: Alanya Ticaret ve Sanayi Odası Kültür Yayınları.
• Özmen, M. (2014). Türkçede -ken Zarf-Fiil Eki. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Tekin, T. (1975). Ana Türkçede Aslî Uzun Ünlüler. Ankara: Hacettepe Üniversitesi Yayınları.
• Tuna, O. N. (1960). Köktürk Yazılı Belgelerinde ve Uygurcada Uzun Vokaller. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı-Belleten, 8(1960), 213-282.
• Tuna, O. N. (1986). Türk Dilbilgisi (Fonetik ve Morfoloji). İnönü Üniversitesi Eğitim Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Eğitimi Bölümü Ders Notları:3, Malatya.