XVII. YÜZYIL DİVAN ŞAİRİ NAZÎF VE YAYIMLANMAMIŞ BİR KASİDESİ

Yıl 2019, Cilt: 3 Sayı: 9, 23 - 30, 30.09.2019

Hamza Koç Ayşe Kürkçü

Öz

Kaynaklarda doğum tarihi ile ilgili herhangi bir
bilgi bulunmayan Nazîfʼin asıl adı Mehmedʼdir. Tırhala’da doğan Mehmed Nazîf
Efendi, genç yaşlarda İstanbul’a gelerek ilim tahsil etti. Eğitimini
tamamladıktan sonra memleketine dönerek burada müderrislik, kadılık ve müftülük
gibi önemli görevlerde bulundu. Kendisini çekemeyenler yüzünden müftülük
görevinden azledilen Nazîf, yeni bir görev beklerken doğum yeri olan Tırhala’da
1106/1694 yılında vefat etti ve İstanbul’a defnedildi. Hakkında bilgi veren
kaynaklar, şairin mürettep bir divana sahip olduğunu belirtmektedir. Söz konusu
eser, Sermet Çifter Araştırma Kütüphanesi Yz. 479 numarada kayıtlıdır. Şairin
divanında sırasıyla 14 kaside, 2 terkib-i bend, 257 gazel, 4 şarkı, 28 tarih, 1
lugaz, 3 kıta-i kebire, 3 kıta, 8 rubai ve 5 müfred olmak üzere 10 ayrı nazım
şekliyle yazılmış 322 manzume yer almaktadır. Şairin divanındaki kasidelerin
üçü dönemin önde gelen isimlerinden biri olan Şeyhülislam Feyzullah Efendi için
kaleme alınmıştır. Ancak Nazîf’in Şeyhülislam Feyzullah Edendi için yazdığı
kasideler, divanı ile sınırlı değildir. Yapılan araştırmalar neticesinde şairin,
Şeyhülislam Feyzullah Efendi için kaleme alınan fakat divanında bulunmayan bir
kasidesi daha tespit edilmiştir. Söz konusu manzume, Süleymaniye Kütüphanesi,
Esad Efendi Koleksiyonu 2843 numarada kayıtlı 170 varaklık bir kaside
mecmuasında yer almaktadır. Bu çalışmada, Nazîfʼin hayatı ve divanı hakkında
bilgi verilecek, ardından Şeyhülislam Feyzullah Efendi için yazdığı kasidenin metni
sunulacaktır.

Anahtar Kelimeler

Nazîf, Şeyhülislam Feyzullah Efendi, Methiye, Kaside Mecmuası, Yayımlanmamış Kaside

THE XVII. CENTURY DİVAN POET NAZÎF AND HIS UNPUBLISHED ODE

Öz

While no
information exists on the poet Nazîf's date of birth, we do know that his real
name was Mehmed. Born in the city of Trikala, Mehmed Nazîf Efendi came to
Istanbul at a young age to study science. After completing his education, he
returned to Trikala, where he took on important positions as a professor, kadi,
and mufti. Upon being dismissed from his duty as a mufti because of the
pressure of those around him, he passed away in 1106/1694 in the city he was
born, and was buried in Istanbul. Sources that provide us with information
about the poet tell us that he had put together a divan. The work in question
is held at Sermet Çifter Research Library, under catalogue number 479. His
divan contains a total of 322 verses, including 14 odes, 2 terkib-i bend, 257
ghazals, 4 songs, 28 epochs, 1 lugaz, 3 kıta-i kebire, 3 stanzas, 8 rubai and 5
curricula, all written in 10 separate forms. Three of those odes were written
for Şeyhülislam Feyzullah Efendi, who was one of the leading figures of the
period. However, they were not limited to his divan alone. Research has shown
us that poet had written another ode for Şeyhülislam Feyzullah Efendi which was
not included in this divan. The verse in question is housed at the Suleymaniye
Library in a 170-leaf ode journal in the Assad Efendi Collection, no 2843. This
study not only will provide biographical information about Nazîf's life and his
divan, it will also present the (unpublished) ode that he had written for
Şeyhülislam Feyzullah Efendi as well.

Anahtar Kelimeler

Nazîf, Şeyhülislam Feyzullah Efendi, Eulogium, Ode Journal, Unpublished Ode

Kaynakça

• Abdulkadiroğlu, Abdulkerim (hzl.) (1999). İsmail Belîğ Nuhbetüʼl-Âsâr Li-Zeyli Zübdetiʼl-Eş’âr, Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları.
• Akbayar, N. (hzl.) (1996). Mehmed Süreyya Sicill-i Osmanî (4. Cilt). İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Akkuş, M. (2015). Feyzullah Efendiʼye Yazılan Türkçe Övgü Şiirleri, Erzurumlu Şeyhulislam Seyyid Feyzullah Efendi Sempozyumu (31 Ekim-02 Kasım 2014 Erzurum) Tebliğler (s. 253-272), Erzurum: Atatürk Üniversitesi Yayınları.
• Altaş, R. (2015). Feyzullah Efendiʼnin Fetâvâ-yı Feyziyye’sindeki Fetvalarının Usul Temelleri -Nikah Akdiyle İlgili Fetvalar Örnekliğinde-, Erzurumlu Şeyhulislam Seyyid Feyzullah Efendi Sempozyumu (31 Ekim-02 Kasım 2014 Erzurum) Tebliğler (s. 395-416), Erzurum: Atatürk Üniversitesi Yayınları.
• Arkın, M. (2015). Feyzullah Efendiʼnin “Letaifnâme”si (Metin-Dil İncelemesi-Sözlük), Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Aydemir, Y. (2002). “Türk Edebiyatında Kaside”, Bilig, (22): 133-168.
• Ayyıldız, M. ve Birgören, H. (2014). Edebiyat Bilgi ve Kuramları, Ankara: Akçağ Yayınları.
• Bülbül, T. (2014). “NAZÎF, Mehmed Efendi”, http://www.turkedebiyatiisimlersozlugu.com/index.php?sayfa=detay&detay=1864 adresinden 22.07.2019 tarihinde erişildi.
• Çapan, Pervin (hzl.) (2005). Mustafa Safâyî Efendi Tezkire-i Safâyî (Nuhbetüʼl-Âsâr Min Fevâ’idiʼl-Eşʼâr) İnceleme-Metin-İndeks, Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları.
• Çınar, M. (2006). “Kaside Nazım Şeklinin Tarihî Gelişimi”, Ekev Akademi Dergisi, 10 (27): 203-222.
• Çögenli, S. ve Kara, Ö. (2015). Erzurumʼun Yüzleri Şeyhulislam Feyzullah Efendi, Erzurum: Atatürk Üniversitesi Yayınları.
• Darıcık, M. (2006). Nazîf Dîvânı (Transkripsiyonlu Çeviri ve Metin-İnceleme), Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Sivas: Cumhuriyet Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Değirmençay, V. (2016). “Kesbî ve Sâhibʼin Şeyhülislâm Feyzullah Efendiʼye Methiyeleri”, Atatürk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, (56): 53-72.
• Değirmençay, V. (2018). “Mâilîʼnin Şeyhülislâm Feyzullah Efendiʼye Methiye Farsça Şiirleri”, Doğu Esintileri, (9): 105-116.
• Derin, F. Ç. (1959). “Şeyhülislâm Feyzullah Efendi’nin Nesebi Hakkında Bir Risâle”, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Dergisi, 10 (14): 97-104.
• Dilçin, Cem (2005). Örneklerle Türk Şiir Bilgisi, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Düzenli, P. (2015). Feyzullah Efendi’nin Fetâvâ-yı Feyziyye’si ve Osmanlı Fetva Geleneğindeki Yeri, Erzurumlu Şeyhulislam Seyyid Feyzullah Efendi Sempozyumu (31 Ekim-02 Kasım 2014 Erzurum) Tebliğler (s. 361-394), Erzurum: Atatürk Üniversitesi Yayınları.
• Elmalı, H. (2001). Kaside, Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (s. 562-564), İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı.
• Haluk İpekten, Mustafa İsen, Recep Toparlı, Naci Okçu, Turgut Karabey (1988). Tezkirelere Göre Divan Edebiyatı İsimler Sözlüğü, Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• Hazretkulov, F. (2004). Feyzullah, Türk Dünyası Edebiyatçıları Ansiklopedisi (s. 70), Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları.
• İnce, Adnan (hzl.) (2005). Tezkiretüʼş-Şu’arâ Sâlim Efendi, Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları.
• Kara, Ö. ve Çögenli, S. (2015). Şeyhulislam Feyzullah Efendi: Hayatı ve Eserleri, Erzurumlu Şeyhulislam Seyyid Feyzullah Efendi Sempozyumu (31 Ekim-02 Kasım 2014 Erzurum) Tebliğler (s. 76-80), Erzurum: Atatürk Üniversitesi Yayınları.
• Katgı, İ. (2011). Osmanlı Devleti’nde Öldürülen Şeyhülislâmlar, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Gaziantep: Gaziantep Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Katgı, İsmail (2013). Maktûl Şeyhülislâmlar, İstanbul: İz Yayıncılık.
• Kaya, Süleyman (2009). Fetâvâ-yı Feyziye Şeyhülislam Feyzullah Efendi, İstanbul: Klasik Yayınları.
• Mustafa İsen, Osman Horata, Muhsin Macit, Filiz Kılıç, İ. Hakkı Aksoyak (2016). Eski Türk Edebiyatı El Kitabı, Ankara: Grafiker Yayınları.
• Koncu, H. (2015). “FEYZÎ, Şeyhülislam Feyzullah Efendi”, http://www.turkedebiyatiisimlersozlugu.com/index.php?sayfa=detay&detay=6876 adresinden 22.07.2019 tarihinde erişildi.
• Kurnaz, C. ve Tatcı, M. (hzl.) (2001). Mehmet Nâil Tuman Tuhfe-i Nâilî Divan Şâirlerinin Muhtasar Biyografileri, Ankara: Bizim Büro Yayınları.
• Mecmû’atü Kasâ’id fî Medh-i Şeyhülislâm Feyzullâh Efendi, İstanbul Süleymaniye Yazma Eser Kütüphanesi, Esad Efendi Koleksiyonu, 2843 Numaralı Yazma.
• Müstakîm-zâde Süleyman Sadeddin Efendi (2000). Mecelletüʼn-Nisâb (Tıpkıbasım), Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Okumuş, O. (2013). “Osmanlı Tarihinde Katledilen Şeyhülislamlar”, Sosyal ve Beşeri Bilimler Dergisi, 5 (1): 387-396.
• Öğüt, S. (2016). Fetâvâ-yı Feyziyye, Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (s. 443), İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı.
• Özcan, A. (hzl.) (1989). Şakaik-ı Nuʼmaniye ve Zeyilleri Vekayiü’l-Fudalâ Şeyhî Mehmed Efendi (2. Cilt). İstanbul: Çağrı Yayınları.
• Özcan, A. (1994). Edirne Vakʼası, Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (s. 445-446), İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı.
• Pala, İskender (2009). Ansiklopedik Divân Şiiri Sözlüğü, İstanbul: Kapı Yayınları.
• Parlatır, İsmail (2017). Osmanlı Türkçesi Sözlüğü, Ankara: Yargı Yayınevi.
• Tayşi, M. S. (2016). Feyzullah Efendi, Seyyid, Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (s. 527-528), İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı.
• Türek, A. ve Derin, F. Ç. (1969). “Feyzullah Efendi’nin Kendi Kaleminden Hal Tercümesi”, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Dergisi, (23): 205-218.
• Yıldırım, S. (2014). Şeyhülislam Feyzullah Efendiʼnin Hayatı, Eserleri ve Arapça Şeceresi, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Erzurum: Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.