OLIVE TREE IN ANATOLIA OF THE HITTITE PERIOD

Yıl 2021, Cilt: 5 Sayı: 16, 143 - 149, 30.06.2021

Şükrü Ünar Aslı Ünar

https://doi.org/10.31455/asya.826003

Öz

Humanity has had a hunter and gatherer lifestyle since the first period of history depending upon the conditions which have been offered them. Grains such as barley, wheat and oat, and fruit trees in the nature have been essential nutrients of people for many years. In the following ages, people have come to the position of producer from the position of consumer through sedentism. Even in this long process coming today from the first rustic life, people have consumed fruits of trees growing naturally or planted by themselves. The Hittites wrote the first sources about Anatolia’s historical geography. From these written texts, we may obtain extend information about Anatolia’s flora of the second millennium BC. Olive or olive tree was started to be bred in Mesopotamia 6000 years ago and cultivated in Anatolia 4000 years ago. We encounter the first samples about olive and olive tree in the geography of ancient Anatolia, in the Hittite tablets. The Hittites established frequently used fruit trees of nature among their daily nutrients. Olive tree is one of the important fruit trees growing in Anatolia of the Hittite Period and seen in the Hittite texts. Olive tree which is seen as GIŠSERDU or GIŠZERTU(M) in the Hittite texts, has been commonly planted in today’s regions of Mediterranean, Aegean and Marmara due to its both high nutritional and commercial values. During this paper, the distribution area of olive tree in Anatolia of the Hittite Period, the place and significance of olive tree or olive in the culture of Hittites, and its usage areas in cult rituals will be discussed.

Anahtar Kelimeler

Hittite, Olive, Olive-tree, GIŠSERDU, GIŠZERTU(M)

HİTİT DÖNEMİ ANADOLU’SUNDA ZEYTİN AĞACI

Öz

İnsan, tarihin ilk döneminden itibaren doğanın kendisine sunmuş olduğu şartlara bağlı olarak avcı ve toplayıcı bir yaşam sürmüştür. Doğada bulunan arpa, buğday, yulaf gibi tahıllar ve meyve ağaçları çok uzun yıllar insanın temel besin kaynağı olmuştur. İlerleyen dönemlerde yerleşik hayata geçiş ile birlikte insan, tüketici pozisyonundan üretici pozisyonuna geçmiştir. İlk köy yaşantısından günümüze kadar geçen bu uzun süreçte dahi insanlar doğada kendiliğinden yetişen ya da kendilerinin yetiştirdikleri meyve ağaçlarının meyvelerini tüketmişlerdir. Hitit metinlerinde M.Ö. ikinci binyıl Anadolu’sunun bitki örtüsü hakkında geniş bilgiler edinilmektedir. Makale konumuz olan zeytin ağacı ve meyvesi zeytin 6000 bin yıl önce Mezopotamya’da ıslah edilmeye başlanmış, 4000 yıl önce Anadolu’da kültür altına alınmıştır. Antik Anadolu coğrafyasında zeytin ve zeytin ağacı ile ilgili ilk yazılı bilgiler Hititçe tabletlerde karşımıza çıkmaktadır. Hititlerde doğada bulunan meyveleri günlük besin öğeleri arasında sıklıkla kullanmışlardır. Hitit Dönemi Anadolu’sunda yetişen ve Hititçe metinlerde karşımıza çıkan önemli bir meyve ağacı da zeytin ağacıdır. Hititçe metinlerde GIŠSERDU ya da GIŠZERTU(M) olarak geçen zeytin ağacı günümüz Akdeniz, Ege ve Marmara bölgelerinde gerek besin değerinin yüksek oluşundan gerekse de ticari değerinden dolayı yoğun olarak ekilip dikilmektedir. Bu makalede Hititler Dönemi Anadolu’sunda zeytin ağacının yayılım alanı, zeytin ağacı ya da zeytinin Hitit kültüründeki yeri ve önemi, kült törenleri ve ritüellerde kullanım alanları hakkında örnekler üzerinde durulacaktır.

Anahtar Kelimeler

Hitit, Zeytin, Zeytin Ağacı, GIŠSERDU, GIŠZERTU(M)

Kaynakça

• Akın, G.; Özkoçak, V. ve Gültekin, T. (2015). Geçmişten Günümüze Geleneksel Anadolu Mutfak Kültürünün Gelişimi. Ankara Üniversitesi Dil Tarih Coğrafya Fakültesi Antropoloji Dergisi, 0(30), 33-51.
• Alparslan, M. D. (2013). Bir İmparatorluğu Ayakta Tutabilmek: Ekonomi ve Ticaret. (Ed. Alparslan, M. D. ve Alparslan, M.). Hititler Bir Anadolu İmparatorluğu İçinde (s. 506-519). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Alparslan, M. (2010). Eski Anadolu’da Ticaret (M.Ö. II. Binyıl). İstanbul: Türk Eskiçağ Bilimleri Enstitüsü Yayınları.
• Arıkan, Y. (1998). A Study on Hittite Religion. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi, 38(1-2), 271-285.
• Arıkan, Z. (2006). Midilli - İstanbul Arasında Zeytinyağı Ticareti. Tarih Araştırmaları Dergisi, 0(25), 1-28.
• Atalay, İ. (1994). Türkiye Coğrafyası. İzmir: Ege Üniversitesi Yayınları.
• Atilla, A. N. (2003). Batı Anadolu Zeytinyağı Kültürü. İzmir: Tariş Zeytin Kitaplığı.
• Avcı, M. (1993). Türkiye’nin Flora Bölgeleri ve “Anadolu Diagonali”ne Coğrafi Bir Yaklaşım. Türkiye Coğrafya Dergisi, 0(28), 225-248.
• Avcı, M. (2005). Çeşitlilik ve Endemizm Açısından Türkiye’nin Bitki Örtüsü. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Coğrafya Bölümü Coğrafya Dergisi, 0(13), 27-55.
• Ayali-Darshan, N. (2013). The Origin and Meaning of the Crimson Thread in the Mishnaic Scapegoat Ritual in Light of an Ancient Syro-Anatolian Custom. Journal forthe Study of Judaism, 0(44), 1-23.
• Baytop, T. (2007). Türkçe Bitki Adları Sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Breton. C. M.; Warnock, P. ve Bervillé, A. J. (2012). Origin and History of the Olive. (Ed. Innocenzo Muzzalupo). The Olive Cultivation, Table Olive and Olive Oil Industry in Italy İçinde (s. 3-22). Croatia.
• Bittel, K. (1972). Boğazköy Rehberi. Ankara: Ankara Arkeoloi Müzesi Yayınları.
• Bülbül, P. (2017). Eski Anadoluda Tarım Faaliyetleri. Tarihin Peşinde Dergisi, 0(17), 269-282.
• Davis, P. H. (1965). Flora of Turkey and The East Aegean Islands. 0(I), 1-28, Chicago: Michigan University Press.
• Demirel, S. ve Sevim, U. (2012). Hitit Tarımı Hakkında Bir İnceleme. Gümüşhane Üniversitesi Sosyal Bilimler Elektronik Dergisi, 0( 6), 200-211.
• Dinçol, B. (2013). Hitit Yasaları. (Ed. Alparslan, M. D. & Alparslan, M.). Hititler Bir Anadolu İmparatorluğu İçinde (s. 520-533). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Dörfler-vd. (2011). Environment and Economy in Hittite Anatolia. Insights Into Hittite History and Archaeology, Colloquia Antiqua, 0( 2), 99-124.
• Erkut, S. ve Reyhan, E. (2012). Hititlerde Toprak Edinme ve Arazi Bağış Belgelerinden Örnekler. ACTA TURCICA¸ 0(IV/1), 80-86.
• Ertem, H. (1972). Çivi Yazılı Metinlere Göre “Hititlerde Tarla Tarımı”, VII. Türk Tarih Kongresi Bildiriler Kitabı, 25-29 Eylül 1970 (S. 84-89), Ankara.
• Ertem, H. (1987). Boğazköy Metinlerine Göre Hititler Devri Florası. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Ertuğ, F. (2000). Linseed Oil and Oil Mills in Central Turkey Flax/Linum and Eruca, Important Oil Plants of Anatolia. Anatolian Studies, 0(50), 171-185.
• Eryılmaz, A. (2020). Geçmişten Günümüze Zeytin Ve Zeytinyağı Dünya-Akdeniz-Türkiye. Kendi Yayını: Mart Matbaası.
• Eskiyörük, D. (2016). Antik Çağda Zeytin ve Zeytinyağı: Kilikya Bölgesi Örneği, Journal of Tourism and Gastronomy Studies 4(Special Issue 1), 228-243.
• Gurney, O. R. (1977). Some Aspects of Hittite Religion. Oxford: Published For The British Academy.
• Güterbock, H. G. (1968). Oil Plants in Hittite Anatolia. Journal of the American Oriental Society, 88(1), 66-71.
• Hoffner, H. A. (1974). Alimenta Hethaeorum Food Production in Hittite Asia Minor. New Haven: American Oriental Society Press.
• Hoffner, H. A. (1994). The Hittite Word for “Oil” and İts Derivatives. In Historische Sprachforchung 107(2), 104-112.
• Hoffner, H. A. (1995). Oil in Hittite Texts. The Biblical Archaeologist, 58(2), 108-114, Anatolian Archaeology: A Tribute to Peter Neve.
• Imparati, F. (1992). Hitit Yasaları. Ankara: İtalyan Kültür Heyeti Yayınları.
• İleri. O. (2019). Antik Çağ’da Akdeniz Kıyılarında Zeytinyağı Üretimi. (Ed. Oktay Dumankaya). Çağlar Boyunca Üretim ve Ticaret: Prehistorya’dan Bizans Dönemi’ne İçinde (s. 533-542). Ankara: Bilgin Kültür Sanat.
• İnan, A. (1939). Etilerde Ekonomi Hayatı. Belleten, III(11-12), 423-435.
• İplikçi. A. E. ve Bakır, G. (2018). Klazomenai Zeytinyağı İşliği. (Ed. Ayşegül Sabuktay). Zeytinin Akdeniz’deki Yolculuğu Konferans Bildirileri İçinde (s. 14-36). İzmir: Dinç Ofset Matbaa.
• Janick, J. (2005). The Origin of Fruits, Fruits Growing, and Fruit Breeding. Plant Breeding, Rev. 25, 255-320.
• Kaplan. M. ve Arıhan, S. K. (2012). Antik Çağdan Günümüze Bir Şifa Kaynağı: Zeytin ve Zeytinyağının Halk Tıbbında Kullanımı. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi, 52(2), 1-15.
• Karauğuz, G. (2006). Hititler Dönemi’nde Anadolu’da Ekmek. İstanbul: Arkeoloji ve Sanat Yayınları.
• Klengel, Von H. (1975). Zur Ökonomischen Funktion Der Hethitischen Tempel. Studi Micenei ed Egeo-Anatolici, Fascicolo, XVI, 181-200.
• Küçükkömürler, S. ve Ekmen, Z. (2008). Barışın Simgesi Zeytin ve Anadolu Kültürü, ICANAS-38, Bildiri Kitabı, 10-15 Eylül 2007, (s. 809-820). Ankara.
• Mıelke, D. P. (2011). Hittite Cities: Looking For A Concept. Colloquia Antiqua, 0(2), 153-194.
• Puhvel, J. (2004). Bunch of Grapes, Swarm of Locusts. Journal of Cuneiform Studies. 57(56), 127-128.
• Reyhan, E. (2008). Eski Anadolu Kültüründe Büyü ve Büyücülük. Gazi Akademik Bakış, 2(3), 227-242.
• Reyhan, E. (2009). Kayıp Tanrı Telipinu Mitosu: Eskiçağ Anadolu Mitolojisinden Bir Kesit. Tarih Araştırmaları Dergisi, 28(45), 85-106.
• Reyhan, E. (2010). Ortaköy/Šapinuwa’dan Kizzuwatna Kökenli Ritüellerde Geçen Yeni Bazı “Kurban Terimleri, VII. Uluslararası Hititoloji Kongresi Bildirileri, Çorum, 25-31 Ağustos 2008, Cilt II, (s. 637-650), Ankara.
• Reyhan, E. (2017). Hitit Devleti’nde Siyaset ve Yönetim Direktif, Yemin ve Sadakat, Ankara: Bilgin Kültür Sanat Yayınları.
• Seeher, J. (2011). Hititlerin Başkenti Hattuşa. Arkeo Atlas Dergisi, 1(Özel Koleksiyon), 302-309.
• Seeher, J. (2002). Kutsal Alanlar-Kült Yerleri ve Çok İşlevli Kuruluşlar: Hitit Başkenti Hattuşa’da Büyük Tapınak ve Tapınak Mahallesi. (Haz. Wenzel Jacop). Hititler ve Hitit İmparatorluğu 1000 Tanrılı Halk İçinde (s. 450-452). Bonn: Kunst und Ausstellungshalle der Bundesrepublik Deutschland.
• Singer, I. (1987). Oil in Anatolia According to Hittite Texts. (Eds. M. Heltezer vd.). Olive Oil in Antiquity, Israel and Neighboring Countries From Neolithic to Early Arab Period, Haifa: The Culture and Art Division Ministry of Education and Culture İçinde (s. 183-186). Haifa, İsrail: The Culture and Art Division Ministry of Education and Culture. Sipahi, T. (2015). Anadolu’da Gıda Kültürü’nün 3500 Yıllık Geçmişi. Gıda Mühendisliği Dergisi, 17(41), 35-47.
• Sturtevant, E. H. (1931). Hittite Glossary: Words of Knownor Conjectured Meaning With Sumerian Ideograms and Accadian Words Commonin Hittite Texts. Baltımore.
• Şahingöz, S. A.; Akbulut, B. A. ve Örgün, E. (2015). Hititler Döneminde Beslenme ve Mutfak Kültürü, III. Uluslararası Halk Kültürü Sempozyumu, 08-10 Ekim 2015, (s. 389-395), Ankara.
• Taş, İ. (2008). Hititlerde Ölçü Birimleri ve Bunların Hitit Metinlerinde Kullanımı Üzerine Bir Değerlendirme. Hitit Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 1(1), 79-90.
• Tunalıoğlu, R. (2010). Türkiye Zeytinciliğinde Tarihsel ve Ekonomik Gelişmeler. Zeytin Bilimi, 1(1), 15-22.
• Tunalıoğlu. R. ve Dokuzlu, S. (2019). Zeytin Ağacı, Dünyada ve Türkiye’de Hâlâ “Ölümsüz” Müdür? TÜRKTOB Dergisi, 0(29), 10-13.
• Ünal, A. (1989). Orta ve Kuzey Anadolu’nun M.Ö. 2. Binyıl İskân Tarihiyle İlgili Sorunlar. Anadolu, 0(XXII), 1981/1983, 17-37.
• Ünal, A. (1995). Hatti ve Hitit Uygarlıkları. İzmir: Etibank Yayınları.
• Ünal, A. (2003). Hititler Devrinde Anadolu, (Cilt II). İstanbul: Arkeoloji ve Sanat Yayınları.
• Ünal, A. (2011). Hitit Mutfağı. Arkeoatlas Dergisi, 1(Özel Sayı), 280-281.
• Ünal, A. (2016). Hititçe-Türkçe Türkçe-Hititçe Büyük Sözlük Hattiçe, Hurrice, Hiyeroglif Luvicesi, Çivi Yazısı Luvicesi ve Palaca Sözlük Listeleriyle Birlikte. Ankara: Bilgin Kitabevi.
• Ünar, Ş. (2018). Hitit Metinlerinde Geçen Bazı Çiçekler, Otsu Bitkiler ve Kullanım Alanları. International Social Sciences Studies Journal, 4(28), 6260-6266.
• Ünar, Ş. (2019a), Hitit Kanun Maddelerinde Yer Alan Tarımla İlgili Bazı Suçlar ve Hukuki Uygulamalar. Al-Farabi International Journal on Social Sciences, 3(Issue 3), 89-105.
• Ünar, Ş. (2019b). Hitit Dönemi Anadolu’sunda Meyve Ağaçları. ANASAY, 0(9), 11-30.
• Vigo, M. (2014). The Use of (Perfumed) Oil in Hittite Rituals: With Particular Emphasis on Funerary Practices. Journal of Intercultural and Interdiciplinary Archaeology, 1(1), 25-37.
• Yiğit, T. (2002). Hititçe Çivi Yazılı Belgelere Göre Çoban. Belleten, LXVI(247), 765-787.
• Weeks, D. M. (1985). Hittite Vocabulary: An Anatolian Appendix to Buck’s Dictionary of Selected Synonyms in the Principal Indo-European Languages. Los Angeles.