ELBİSTAN/ALEMBEY VE EKİNÖZÜ/ALİŞAR KÖYLERİ AĞIZLARINDAN DERLEME SÖZLÜĞÜNE KATKILAR

Yıl 2021, Cilt: 5 Sayı: 17, 153 - 164, 29.09.2021

Enes Asıl

https://doi.org/10.31455/asya.882766

Cited By: 1

Öz

Türkiye Türkçesinin temel dil alanlarından birisi olan ağızlar (dialects) ülkemizde üzerine çok fazla çalışmanın yapıldığı bir alandır. Türkiye Türkçesi ağızlarıyla ilgili ilk çalışmalar Kunos, Nemeth, Maksimov gibi yabancı araştırmacılar tarafından yapılmıştır. Bu çalışmaların tarihi 19. yüzyılın ortalarına kadar uzanmaktadır. Cumhuriyetin ilanından sonra yerli bilim insanları da ağızlar üzerine çalışma yapmaya başlamış ve günümüze kadar pek çok çalışma yapılmıştır. Dilde sadeleşme hareketlerinin de etkili olduğu bu çalışmalar daha sonrasında yapılan derleme faaliyetleriyle belli başlı bir çalışma sahası olmuştur. Bu özelliği ile ağızlarda yer alan kelime ve ifadeler Türk dili ve kültürü için adeta bir hazine konumundadır. Çünkü kullandığımız dilin hangi dillerden etkilendiğini, nereden ve ne şekilde geldiğini, kelimelerin zaman içerisinde hangi ses ve anlam serüvenlerinden geçtiğini, daha da önemlisi geçmişte kullanılan fakat günümüzde kullanımdan düşmüş olan arkaik kelimeleri ağızlardan görmekteyiz.

Bu çalışmada Kahramanmaraş'ın Elbistan ilçesinin Alembey ve Ekinözü ilçesinin Alişar köylerinden derlenen mahallî (yerel) ifadeler toplanmıştır. Çalışmamızın amacı yaptığımız derlemeler ve çalışmalar sonucu, Türk Dil Kurumu'nun yayımlamış olduğu Derleme Sözlüğü'nde yer almayan kelimeleri tespit etmek ve adı geçen sözlüğe katkı sağlamaktadır. Çalışmamızda tespit edilen kelimeler "Derleme Sözlüğü'nde Yer Almayan İfadeler" ve "Derleme Sözlüğü'nde Yer Almasına Rağmen Elbistan'da ve Ekinözü'nde Konuşulduğu Belirtilmeyen İfadeler" başlığı adı altında toplanmıştır. Ayrıca kelimeler kendi içerisinde işlev ve fonksiyonlarına göre sınıflandırılmış ve anlamlarının daha iyi anlaşılması için örnek cümlelerde kullanılmıştır.

Çalışma sonucunda söz konusu bölgede yapılan araştırma ve derleme faaliyetleri neticesinde Derleme Sözlüğü'nde yer almayan yirmi üç, Derleme Sözlüğü'nde yer almasına rağmen derleme yapılan bölgede konuşulduğu belirtilmeyen on beş olmak üzere toplamda otuz sekiz kelime tespit edilmiştir. 

Anahtar Kelimeler

Ağız, Elbistan Ağzı, Ekinözü Ağzı, Derleme Sözlüğü, Derleme Çalışması, Türk Dili

Teşekkür

Bu makaleyi yazmam için bana destek olan hocam Dr. Öğr. Üyesi Ahmet Adıgüzel ve danışmanım Doç. Dr. Nesrin Güllüdağ'a teşekkürlerimi sunarım.

CONTRIBUTIONS TO THE DICTIONARY COMPILATION FROM THE DIALECTS OF ELBISTAN/ALEMBEY AND EKINOZU/ALISAR VILLAGES

Öz

Anahtar Kelimeler

Dialect, Elbistan Dialect, Ekinozu Dialect, Compilation Dictionary, Compilation Study, Turkish Language

Kaynakça

• Acar, T. (1972). Artvin Yöresi ve Ağızları, (Basılmamış Doktora Tezi), Erzurum: Atatürk Üniversitesi.
• Adıgüzel, A. (2013). Dünyada ve Türkiye Türkçesinde Ağız Çalışmaları ve Yöntemler. Turkish Studies, 8(9), 387-401.
• Akar, A. (2006). Ağız Çalışmalarında Yöntem Sorunları. Turkish Studies, 1(2), 37-53.
• Aksoy, Ö. A. (1945). Gaziantep Ağzı I Gramer. İstanbul: İbrahim Horoz Basımevi.
• Aksoy, Ö. A. (1945). Gaziantep Ağzı II. İstanbul: İbrahim Horoz Basımevi.
• Aksoy, Ö. A. (1946). Gaziantep Ağzı III (Sözlük ve Kullanılmayan Kelimeler). İstanbul: İbrahim Horoz Basımevi.
• Alpaslan, Y. ve Yakar, S. (2009). Seyahatname, Şehir Tarihi ve Coğrafya Kitaplarına Göre Maraş. Kahramanmaraş: Ukde.
• Banguoğlu, T. (1977). Anadolu (ve Rumeli) Ağızları. Türk Dili ve Edebiyatı Ansiklopedisi, C.1. İstanbul: Dergah Yayınları.
• Banguoğlu, T. (2019). Türkçenin Grameri. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Beysanoğlu, Ş. (1966). Diyarbakır Ağzı. Ankara: Halkevi Yayınları.
• Bilgin, A. (2006). Elbistanca Sözlük: Örnekleriyle Elbistan Ağzı. Elbistan: Pınar Yayınları.
• Bulut, S. (2013). Türkiye Türkçesi Ağızları Üzerine Çalışma Yapılmayan İl ve İlçeler. Turkish Studies – International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, 8(1), 1129- 1149.
• Bulut, S. (2017). Ahıska Bölgesi Türkleri Ağzından Derleme Sözlüğüne Katkılar-I. Asya Studies, 2(2), 9-16.
• Buran, A. (1999). Anadolu (Türkiye Türkçesi) Ağızlarının Karşılaştırılmalı İncelemesi ve Bu Konu ile İlgili Sorunlar, Ağız Araştırmaları Bilgi Şöleni, 9 Mayıs 1997, Ankara, (s. 89-91), Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Buran, A. (2011). Türkiye Türkçesi Ağızlarının Tasnifleri Üzerine Bir Değerlendirme. Turkish Studies, 6(1), 41-54.
• Büke, H. (2020). Denizli Ağzından Derleme Sözlüğüne Katkılar. Süleyman Demirel Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 0(50), 131-148.
• Büyükakkaş, A. (2009). Türkiye Türkçesi Ağız Sözlükleri Üzerine Bir Deneme. Turkish Studies, 4(4), 184-195.
• Çiftçi, F. (2014). Bitlis Merkez Ağzından Derleme Sözlüğü'ne Katkılar. Anemon Muş Alparslan Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 2(2), 261-272.
• Demir, N. (1998). Ağız Araştırmalarında Kaynak Kişi Meselesi. (Editörler: Metin Özarslan & Özkul Çobanoğlu). Dursun Yıldırım Armağanı İçinde (s. 171-180). Ankara: Türk Diyanet Vakfı Matbaası.
• Demirci, M. ve Güzel, M. (2016). Kahramanmaraş Ağızları Üzerine Yapılan Çalışmalar. Route Educational and Social Science Journal, 3(1), 159-185.
• Demirci, M. (2017). Derleme Sözlüğü'ne Osmaniye, Düziçi Ağzından Katkılar - I. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim (TEKE) Dergisi, 6(3), 1360-1383.
• Demirci, M. (2017). Osmaniye, Düziçi Ağzından Derleme Sözlüğü'ne Katkılar-2. Karamanoğlu Mehmet Bey Üniversitesi Sosyal ve Ekonomik Araştırmalar Dergisi, 19(33), 36-44.
• Demirtaş, A. ve Ölker, A. (2019). Elbistan Ağzından Derleme Sözlüğüne Katkılar, XI. Uluslararası Dünya Dili Türkçe Sempozyumu Bildirileri, 16-18 Ekim 2019-Samsun, (s.99-111), Samsun.
• DS-I: Türk Dil Kurumu (2019). Türkiye’de Halk Ağzından Derleme Sözlüğü, 1. Cilt. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• DS-II: Türk Dil Kurumu (2019). Türkiye’de Halk Ağzından Derleme Sözlüğü, 2. Cilt. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• DS-III: Türk Dil Kurumu (2019). Türkiye’de Halk Ağzından Derleme Sözlüğü, 3. Cilt. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• DS-IV: Türk Dil Kurumu (2019). Türkiye’de Halk Ağzından Derleme Sözlüğü, 4. Cilt. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• DS-V: Türk Dil Kurumu (2019). Türkiye’de Halk Ağzından Derleme Sözlüğü, 5. Cilt. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• DS-VI: Türk Dil Kurumu (2019). Türkiye’de Halk Ağzından Derleme Sözlüğü, 6. Cilt. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Ercilasun, A. B. (1985): Doğu Anadolu Ağızlarının Sınıflandırılması. (Ed. Osman Aslanapa vd.). Prof. Dr. İbrahim Kafesoğlu'nun Hatırasına Armağan İçinde (s.219-223). Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü.
• Ercilasun, A. B. (2002). Kars İli Ağızları. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Erdem, M. (2010). Derleme Sözlüğünde Kahramanmaraş Kelimelerinin Dağılımı ve Ses Bilgisi Özellikleri. Bilig Dergisi, 0(54), 115-138.
• Erdem, M. D. ve Kirik, E. (2011). Kahramanmaraş ve Yöresi Ağızları (Giriş-İnceleme-Metinler).Kahramanmaraş İl Özel İdaresi.
• Erdem, M. D. ve Kirik, E. (2012). Elbistan Ağzı (Kahramanmaraş Ağızları – II). Turkish Studies, 7(1), 1043-1072.
• Eren, H. (1990). Sırça Köşkte. Türk Dili. 0(Ocak-Şubat, Sayı 457-458), 1-78.
• Eren, H. (2018). Türklük Bilimi Sözlüğü, I. Yabancı Türkologlar. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Erten, M. ve Başkan, A. (2016). Bismil Ağzından Derleme Sözlüğü'ne Katkılar. Cumhuriyet Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 40(2), 67-77.
• Gemalmaz, E. (1978). Erzurum İli Ağızları. Erzurum: Atatürk Üniversitesi Yayınları.
• Gül, M. (2013). Türkçe Sözlükler Üzerine Bir Deneme. The Journal of Academic Social Science Studies, 6(2), 505-530.
• Gülensoy, T. (1988). Kütahya ve Yöresi Ağızları (İnceleme-Metinler-Sözlük). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Gülseren, C. (2000). Malatya İli Ağızları (İnceleme-Metinler-Sözlük ve Dizinler). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Günay, T. (1978). Rize İli Ağızları (İnceleme, Metinler, Sözlük). Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Güneş, B. (2012). Karşılaştırmalı Ağız Araştırmalarının Önemi ve Türkiye'deki Karşılaştırmalı Ağız İncelemeleri Üzerine Bir Deneme. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Dergisi, 1(4), 20-44.
• Güven, Ö. (2015). Zara (Sivas) Ağzından Derleme Sözlüğü'ne Katkılar. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, 51(51), 63-77.
• Hayashi, T. (1984). Dialects on the Eastren Turkish Coast of the Black Sea. A Preliminary Report, Gengo Kenkyu 85.
• Karahan, L. (2017). Anadolu Ağızlarının Sınıflandırılması, (4. Baskı). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Korkmaz, Z. (1956). Güney-Batı Anadolu Ağızları: Sesbilgisi. Ankara: DTCF Yayınları.
• Korkmaz, Z. (1963). Nevşehir ve Yöresi Ağızları. Ankara: DTCF Yayınları.
• Korkmaz, Z. (1994). Bartın ve Yöresi Ağızları. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Korkmaz, Z. (1976). Anadolu Ağızları Üzerindeki Araştırmaların Bugünkü Durumu ve Karşılaştığı Sorunlar. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı-Belleten, 23-24(1975-1976), 143-172.
• Kowalski, T. (1931). Osmanisch-Türkische Dialekte,Enzyklopedie des Islâm IV, (s. 991-1011).
• Kürkçüoğlu, K. E. (1945). Urfa Ağzı. İstanbul: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Olcay, T. ve Ercilasun, A. B. (1998). Arpaçay Köylerinden Derlemeler. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Özalp, A. (2008). Elbistan Ağzı & Çiçek Köyü Örneği (Kelimeler Deyimler). Elbistan: Özgü Yayınları.
• Özdarendeli, N. (2016). Velimeşe Ağzından Derleme Sözlüğü'ne Katkılar. Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 0(34), 57-79.
• Özgür, C. (2006). Eskişehir Yöresi Ağızlarından Derleme Sözlüğü'ne Katkılar. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı-Belleten, 52(2004/1), 92-98.
• Sağır, M. (1995). Erzincan ve Yöresi Ağızları. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Taş, N.; Baydar, A. ve Baydar, T. (2018). Erzincan Refahiye Ağzından Derleme Sözlüğü'ne Katkılar. TÜRÜK Uluslararası Dil Edebiyat ve Halk Bilimi Araştırmaları Dergisi, 1(12), 61-66.
• Telli, B. ve Bulduk, T. (2019). Adıyaman İli ve Yöresi Ağızlarından Derleme Sözlüğü'ne Katkılar: Fiil. Hikmet - Akademik Edebiyat Dergisi, 0(10), 98-115.
• Teres, E. (2011). Söğüt (Bilecik) Ağzından Derleme Sözlüğü'ne Katkılar. Folklor/Edebiyat,0(65), 19-26.
• Tokatlı, S. ve Nas, O. (2016). Anamur Ağzından Derleme Sözlüğü'ne Katkılar. Diyalektolog- Ağız Araştırmaları Dergisi, 0(5), 33-45.
• Yeşilöz, Z. (2013). Nevşehir Lakaplarından Derleme Sözlüğü'ne Katkılar. Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesi SBE Dergisi, 2(1), 22-27.
• Yıldız, M. Ve Özsoy, Y. (2016). Bartın Ağzından Derleme Sözlüğü'ne Katkılar. Bartın Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 1(1), 141-150.
• Sözlü Kaynaklar: K1: Selver Asıl, 64 yaşında, okur-yazar, Alişar köyü, Derleme T.: 25/11/2020 K2: Fatma Kara, 52 yaşında, okuma-yazması yok, Alişar köyü, Derleme T.: 20/11/2020 K3: Güllü Şahin, 79 yaşında, ilkokul mezunu, Alembey köyü, Derleme T.:18/11/2020