MEVLEVİ YUSUF SİNEÇAK’IN HURUFİLİK REMİZLERİYLE ÖRÜLÜ BİR GAZELİNİN ŞERHİ

Yıl 2021, Cilt: 5 Sayı: 18, 145 - 154, 31.12.2021

Murat Aslan

https://doi.org/10.31455/asya.1024651

Cited By: 2

Öz

XIV. yüzyılın sonlarında İran ve Azerbaycan muhitinde teşekkül eden Hurufilik, kurucusu Fazlullah Esterabadi’nin Timurlular tarafından Alıncak Kalesi’nde idam edilmesinden sonra tarikatlaşma sürecini tamamlayamamış ancak kısa zamanda Hindistan’a, Suriye’ye, Anadolu’ya ve Balkanlara yayılmıştır. Hindistan’da Noktavilik tarikatına evrilen Hurufilik, Anadolu ve Balkanlarda Bektaşilik tarikatı ile birleşerek varlığını sürdürmüştür. Bunun dışında Gülşenilik ve Mevlevilik gibi tarikatlar ve bu tarikatların müritleri arasında da etkili olmuştur. Böylece inancı, düşüncesi ya da İslam’a yaklaşımı ne olursa olsun pek çok insan üzerinde etkisini göstermiştir.

XVI. yüzyıl divan şairlerinden Yusuf Sineçak Hurufilikten etkilenen Mevlevi şairlerden biridir. Önce Mısır’da İbrahim Gülşeni’ye bağlanan Yusuf Sineçak, Anadolu’ya döndükten sonra Mevleviliğe girmiştir. Ünlü Cezîre-i Mesnevî’si dışında bazı gazeller de yazmış ancak bunlardan bir divan oluşturmamıştır. Yusuf Sineçak’ın gazellerinde Mevleviliğin dışında Hurufilik etkileri de görülmektedir. Tezkire-i Şu’arâ-yı Mevleviyye’de Yusuf Sineçak’tan örnek olarak verilen metinlerden biri özellikle Hurufiliğe dair derin anlamlar içermesi dolayısıyla dikkat çekmektedir.

Bu çalışma, Yusuf Sineçak’ın Tezkire-i Şu’arâ-yı Mevleviyye’de geçen Hurufilik ile ilgili şiiri üzerine bir şerh denemesi olup divan şiirinde Mevlevilik ve Hurufilik münasebetlerine dair mütevazı bir katkıda bulunmayı amaçlamaktadır. Çalışmada öncelikle Hurufiliğin tarikat yapılanmasından felsefi-mistik bir sistem olmaya doğru evrilişine değinilecek, Mevlevilik ve Hurufilik münasebetlerinden kısaca bahsedilecek, ardından şairin hayat hikâyesi anlatılıp ilgili şiirin şerhine geçilecektir. Beş beyitlik bu gazelde ilk üç beyit Hurufilik ile ilgiliyken diğer iki beyitte Hurufiliğe dair herhangi bir kelime, kavram ya da işaret bulunmamaktadır. Şerh çalışmamızda ağırlık, Hurufilik ile ilgili olan beyitler üzerinde olacaktır.  

Anahtar Kelimeler

Yusuf Sineçak, Hurufilik, Mevlevilik, XVI. Yüzyıl Divan Şiiri, Tarikatlar

A COMMENTARY ON THE MEVLEVI YUSUF SINECAK'S POEM ABOUT HURUFISM

Öz

Hurufism, which was born in Iran and Azerbaijan at the end of the 14th century, could not complete its cult after its founder Fazlullah Esterabadi was executed by the Miran Shah in the Alıncak castle and spread to India, Syria, Anatolia and the Balkans in a short time. Hurufism, which became the Noktevi order in India, continued its existence by merging with the Bektashi order in Anatolia and the Balkans. Apart from this, Hurufism, which is also effective among sects such as Gülsheni and Mevlevi sects and their followers, has evolved from a sect structure to a philosophical-mystical system. Thus, it has had an impact on many people, regardless of their belief, thought or approach to Islam.

Yusuf Sinecak, one of the 16th century divan poets; He is one of the Mevlevi poets influenced by Hurufism. Yusuf Sinecak, who was first connected to İbrahim Gülsheni in Egypt, entered the Mevlevi order after returning to Anatolia. The author of Cezire-i Mesnevi also wrote some poems, but did not create a divan from them. In Yusuf Sinecak's poems, besides Mevlevism, Hurufism influences are also seen. One of the texts given as an example from Yusuf Sinecak in the book titled Tezkire-i Shuara-yı Mevleviyye draws attention especially because it contains deep meanings about Hurufism.

This study is a commentary on Yusuf Sinecak's poem about Hurufism in Tezkire-i Shuara-yı Mevleviyye and aims to make a modest contribution to the relations between Mevlevism and Hurufism in divan poetry. In the study, first of all, the evolution of Hurufism from sect structure to a philosophical-mystical system will be mentioned, the relations between Mevlevism and Hurufism will be briefly mentioned, then the life story of the poet will be told and the commentary of the relevant poem will be made. In this five couplet ghazal, the first three couplets are related to Hurufism, while the other two couplets do not contain any words, concepts or signs about Hurufism. In our commentary, the emphasis will be on the couplets related to Hurufism.

Anahtar Kelimeler

Yusuf Sinecak, Hurufism, Mevlevism, 16th Century Divan Poetry, Sects

Kaynakça

• Aksu, H. (1995). Fazlullah-ı Hurûfî. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi İçinde (s. 277-279). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı.
• Aksu, H. (1998). Hurûfîlik. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi İçinde (s. 408-412). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı.
• Aksu, H. (1989). Ali el-A’la. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi İçinde (s. 381). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı.
• Ali Enver. (2013). Semâ-hâne-i Edeb, (Haz. Sadık Erdem). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Âmiloğlu. (2014). Arş-nâme Tercümesi, (Haz. Fatih Usluer). İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları.
• AnaBritannica Genel Kültür Ansiklopedisi. (1994). Hurufilik, Cilt: 16. (s. 81). İstanbul/Münih: Ana Yayıncılık ve Encyclopaedia Britannica Inc.
• Aslan, M. (2019). Fazlullah’ın Sakalında Beliren Tanrı, Arşî Divanı’nda Hurufilik. İstanbul: Hiperyayın.
• Aslan, M. (2021). Hurufi-Bektaşi Şair Arşi’nin Şiirlerinde Hz. Ali Algısı. Asya Studies, 5(15), 33-45.
• Ayan, H. (2014). Nesîmî, Hayatı, Edebî Kişiliği, Eserleri ve Türkçe Divanının Tenkitli Metni. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Ballı, H. H. (2010). Fazlullah Hurûfî ve Hurûfîlik, (Yayımlanmamış Doktora Tezi), (Danışman: Prof. Dr. A. Bülent Ünal), İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Ballı, H. H. (2011). Hurûfîlik Nedir?. e-makâlat Mezhep Araştırmaları, 4(2), 31-44.
• Bashir, S. (2013). Fazlullah Esterâbâdî ve Hurufilik, (Çev. A. Tunç Şen). İstanbul: Kitap Yayınevi.
• Bozüyük, M. E. (1994). Hurûf. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi İçinde (s. 397-401). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı.
• Cihan, S. (1990). Zındıkların Uydurma Hadislerle Münasebeti. Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 4(4), 37-92.
• Demir, R. (2021). Güzellik ve Aşkın Şairi Şeyh Galip. İstanbul: Muhit Kitap.
• Dosay, Gökdoğan, M. (2007). Pisagor. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi İçinde (s. 292-293). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı.
• Esrar Dede. (2000). Tezkire-i Şu’arâ-yı Mevleviyye, (Haz. İlhan Genç). Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları.
• Fazlullah Esterâbâdî. (2012). Câvidân-nâme - Dürr-i Yetîm İsimli Tercümesi (Çev. D. Murtazâ); (Haz. Fatih Usluer). İstanbul: Kabalcı Yayıncılık.
• Gölpınarlı, A. (1969). 100 Soruda Türkiye’de Mezhepler ve Tarikatler. İstanbul: Gerçek Yayınevi.
• Gölpınarlı, A. (1989). Hurûfîlik Metinleri Kataloğu. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Gölpınarlı, A. (2018). Mevlânâ’dan Sonra Mevlevilik. İstanbul: İnkılâp Kitabevi.
• Güleç, İ. (2004). Türk Edebiyatında Cezire-i Mesnevî Şerhleri. Osmanlı Araştırmaları, 0(24), 159-179.
• İncili Şerif Yahut İsa Mesihin Yeni Ahit Kitabı. (1981). Kitabı Mukaddes İçinde. (s. 1-274). İstanbul: Kitabı Mukaddes Şirketi.
• Keklik, M. ve Aslan, M. (2019). Usûlî Divanı’nda Gülşenîlik ve Hurûfîlik (Ed. Taştan, Z. vd.). Sosyal Bilimlerde Akademik Araştırmalar İçinde (s. 143-169). İstanbul: Hiperyayın.
• Diyanet İşleri Başkanlığı (2021). Kur’an-ı Kerim. https://kuran.diyanet.gov.tr/tefsir/Bakara-suresi/38/31-22-ayet-tefsiri adresinden 16.11.2021 tarihinde erişildi.
• Diyanet İşleri Başkanlığ (2010). Kur’an-ı Kerim Meâli, (Hazırlayanlar: Halil Altuntaş ve Muzaffer Şahin). Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları.
• Köksal, M. F. (2013). Yûsuf Sîneçâk. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü İçinde (s. ?). Ahmet Yesevi Üniversitesi. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/yusuf-sinecak adresinden 18.08.2021 tarihinde erişildi.
• Muhîtî Dede. (2014). Keşfnâme. (Haz. Fatih Usluer). Hurufi Metinleri 1 İçinde (s. 246-319). Ankara: Birleşik Yayınları.
• Seyyid Nesîmî. (2017). Hakikatlere Giriş (Mukaddimetü’l-Hakâyık), (Haz. Fatih Usluer). İstanbul: Revak Kitabevi.
• Şahinalp, M. V. (2014). Vasat Ümmet Örneği. Harran Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 0(31), 184-222.
• Tökel, D. A. (2016). Divan Şiirinde Harf Simgeciliği. İstanbul: Fatih Sultan Mehmet Vakıf Üniversitesi Yayınları.
• Uludağ, S. (2016). Tasavvuf Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Kabalcı Yayıncılık.
• Usluer, F. (2009). Hurufilik. İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
• Usluer, F. (2019a). Divan Şairleri ve Hurufilik. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Türkoloji Dergisi, 23(1), 80-104.
• Usluer, F. (2019b). İran Düşünce Tarihinde Hurûfîlik. (Editörler: Uygur, H. ve Rexhepi, A.). İran Düşünce Tarihi İçinde (s. 133-154). Ankara: İRAM Yayınları.
• Ünver, M. (2003). Hurufilik ve Kuran, Nesimi Örneği. Ankara: Fecr Yayınevi.