İRAN İSLAM CUMHURİYETİ’NİN BÖLGE POLİTİKALARI BAĞLAMINDA İKİNCİ KARABAĞ SAVAŞI KONUSUNDAKİ TUTUMU

Yıl 2021, Cilt: 5 Sayı: 18, 279 - 288, 31.12.2021

Muhammed Ali Yetgin , Sait Çakmak

https://doi.org/10.31455/asya.951460

Öz

1979 yılında İslam Devrimi sonrası kurulan İran İslam Cumhuriyeti’nin dış politikasında üç adet belirleyici unsur bulunmaktadır. Bu unsurlar uluslararası alandaki gelişmelerde bazen birlikte bazen ise tek olarak İran’ın politikasına yön vermiştir. Araştırmada milliyetçilik, İslamcılık ve mezhepçilik olarak adlandırılan bu üç unsur üzerinden İran’ın Kafkasya politikası bağlamında İkinci Karabağ Savaşı’ndaki tutumu incelenmiştir. İran’ın İslam ilkeleriyle yönetilen bir yapıda ulusal ve uluslararası politikasını bölgesel güç yaratma yönünde kullanması hem bölgesel hem de Batılı devletlerin tepkisini çekmiştir. Kıskaç altında kalan İran ise politika üretiminde etkili olan üç unsuru ulusal kazanç elde etme noktasında pragmatizm temelinde kullanmıştır. Bu durum ise İran’ın Hristiyan- Müslüman çatışmasında Hristiyanlar’dan, Şii-Sünni çatışmasında Şiiler’den yana olmasına yol açmıştır. Bu konsepte Birinci Karabağ Savaşı’nda Azerbaycan’a karşılık Ermenistan’dan yana olan İran, özellikle 1980- 81 yılları arasında Körfez Ülkeleri’ndeki Sünnilere karşılık Şiileri desteklemiştir. Bölgesel politika bağlamında Kafkasya bölgesini doğal etki alanı olarak gören İran bölge devletlerinin güçlenmesini önlemek noktasında politikasını üretmiştir. Nedenler dâhilinde ise İkinci Karabağ Savaşı’nda İran’ın geleneksel tutumunu bırakarak farklı tutum sergilediği görülmüş ve söz konusu ikilemin kaynağı sorgulanmıştır. Araştırmada İran Dışişleri Bakanlığı’nın yaptığı resmî açıklamalar ve sahadan gelen haberler dikkate alınarak İran’ın savaşa yönelik politikası araştırılmış ve bölge politikasında değişikliğe gidip gitmediği sorgulanmıştır. Toplanan veriler ışığında İran’ın İkinci Karabağ Savaşı’nda farklı tutum sergileyerek Kafkasya politikasında değişikliğe gittiği görülmüştür.

Anahtar Kelimeler

İkinci Karabağ Savaşı, İran, Kafkasya, Azerbaycan, Ermenistan

THE ATTITUDE OF THE ISLAMIC REPUBLIC OF IRAN ON THE SECOND KARABAKH WAR WITHIN THE CONTEXT OF REGIONAL POLICIES

Öz

There are three determining factors in the foreign policy of the Islamic Republic of Iran, which was established in 1979 after the Islamic Revolution. These factors have shaped Iran's policy in international developments. In the research, the attitude of Iran in the Second Karabakh War in the context of the Caucasus policy was examined through these three elements called nationalism, Islamism, and sectarianism. Iran's national and international approach to creating regional power in a structure governed by Islamic principles has drawn the reaction of both regional and Western states. Iran, which was under the grip, used three factors that were effective in policymaking, based on pragmatism, at the point of obtaining national gain. This situation led Iran to favor the Christians in the Christian-Muslim conflict and the Shiites in the Shiite-Sunni conflict. Iran, which sided with Armenia against Azerbaijan in the First Karabakh War, supported the Shiites against the Sunnis in the Gulf Countries, especially between 1980 and 81. In regional policy, Iran, which sees the Caucasus region as its natural sphere of influence, has produced policies to prevent the regional states from getting more robust. Within the reasons, it was seen that Iran abandoned its traditional attitude and exhibited a different perspective in the Second Karabakh War, and the source of the said dilemma was questioned. In the research, considering the official statements made by the Iranian Ministry of Foreign Affairs and the news from the field, Iran's policy towards the war was researched. It was questioned whether it made any changes in its regional policy. In the light of the collected data, it was seen that Iran changed its Caucasus policy by displaying a different attitude in the Second Karabakh War.

Anahtar Kelimeler

Second Karabakh War, Iran, Karabakh War, Iran and Karabakh War, Iran and Caucasus

Kaynakça

• Ahmedi, H. (2011). İran İslâm Cumhuriyeti’nde Ulusal Çıkar İkilemi. (Derleyen: H. Katouzian ve H. Şahidi). 21. Yüzyılda İran İçinde (s. 59-75). (Çeviren: P. Güven). Ankara: Sitare Yayınları.
• Anadolu Ajansı by Aliyev, J. ve Rehimov, R. (2020). Azerbaijan Frees 7 Villages From Armenian Occupation: Envoy. https://www.aa.com.tr/en/azerbaijan-front-line/azerbaijan-frees-7-villages-from-armenian-occupation-envoy/1987362 adresinden 9.01.2021 tarihinde erişildi.
• Anadolu Ajansı. (2020). Azerbaijan Frees 7 Villages From Armenian Occupation: Envoy. https://www.aa.com.tr/en/azerbaijan-front-line/azerbaijan-frees-7-villages-from-armenian-occupation-envoy/1987362 adresinden 9.01.2021 tarihinde erişildi.
• Arı, T. (2007). Geçmişten Günümüze Orta Doğu-Siyaset, Savaş ve Diplomasi. İstanbul: Alfa Yayınları.
• Askeroğlu, S. (2020). İran’ın Uluslararası Örgütler Politikası. Ankara: İRAM-İran Araştırmaları Merkezi Yayınları.
• Ata Kuduban, D. ve Kaya, M. (2018). Karabağ Sorununa Uluslararası Güçlerin Yaklaşımları Üzerine Tarihsel Bir Değerlendirme. 21. Yüzyılda Eğitim ve Toplum Dergisi, 7(21), 923-949.
• Azernews. (2020). Azerbaijan Liberates Key Jabrayil City. https://www.azernews.az/nation/169969.html adresinden 9.01.2021 tarihinde erişildi.
• Başaran, D. (2017). Realizm-İdealizm İkilemi Bağlamında İran’ın Dış Politika Yönelimlerine Teorik Bir Bakış. ANKASAM Bölgesel Araştırmalar Dergisi, 1(2), 220-244.
• BBC. (2020). Armenia, Azerbaijan and Russia sign Nagorno-Karabakh Peace Deal. https://www.bbc.com/news/world-europe-54882564 adresinden 9.01.2021 tarihinde erişildi.
• CIA. (2020). Azerbaijan- The World Factbook. https://www.cia.gov/the-world-factbook/countries/azerbaijan/ adresinden 9.01.2021 tarihinde erişildi.
• CIA. (2020). Iran- The World Factbook. https://www.cia.gov/the-world-factbook/countries/iran/#people-and-society adresinden 9.01.2021 tarihinde erişildi.
• Constitution, Islamic Republic of Iran Ministry of Foreign Affairs (2021). https://en.mfa.ir/portal/viewpage/3997/ adresinden 9.01.2021 tarihinde erişildi.
• Dedeyev, B. (2008). Dağlık Karabağ Sorunu’nun Tarihi Arka Planına Bakış. (Editör: O. N. Aras). Karabağ Savaşı Siyasi-Hukuki-Ekonomik Analiz İçinde (s. 16-34). Bakü: Qafqaz Üniversitesi Kafkasya Araştırmaları Enstitüsü Yayınları.
• Demirel, N. (2020). İran Ermenistan’a Yardım Ediyor mu? https://gozcuhaber.com/aran-ermenastana-yardim-edsor-mu/ adresinden 24.08.2021 tarihinde erişildi.
• Doğacan, B. ve Karagöz Yerdelen, B. (2019). İran’ın Dağlık Karabağ Politikası. (Ed.: B. Karagöz Yerdelen). III. Hocalı Soykırımı ve Türk Dünyası Sempozyumu Bildirileri E-Kitabı İçinde (s. 207-220). Giresun: Giresun Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Yayınları.
• Doster, B. (2012). Bir Bölgesel Güç Olarak İran’ın Ortadoğu Politikası. Ortadoğu Analiz Dergisi, 4(44), 44-51.
• HABER7 (2020). Hizbullah Lideri İran’ın Ermenistan Desteğini İfşa Etti!. https://video.haber7.com/video-galeri/172628-hizbullah-lideri-iranin-ermenistan-destegini-ifsa-etti adresinden 24.08.2021 tarihinde erişildi.
• Halhallı, B. (2014). Humeyni Dönemi İran Dış Politikası. Birey ve Toplum Dergisi, 7(1), 75-96.
• Humeyni, A. (1979). İslam Fıkhında Devlet. İstanbul: Düşünce Yayınları.
• Islamic Rebuplic of Iran Ministry of Foreign Affairs. (2020). FM Zarif Asks Azerbaijan, Armenia to Cease Hostilities, Hold Talks. https://en.mfa.ir/portal/newsview/611899 adresinden 9.01.2021 tarihinde erişildi.
• Islamic Rebuplic of Iran Ministry of Foreign Affairs. (2020a). Foreign Minister Zarif Urges Armenia, Azerbaijan to Show Self-Restraint. https://en.mfa.ir/portal/newsview/602792 adresinden 9.01. 2021 tarihinde erişildi.
• Islamic Rebuplic of Iran Ministry of Foreign Affairs. (2020b). Iran Ready to Mediate Between Azerbaijan, Armenia: FM Zarif. https://en.mfa.ir/portal/newsview/603218 adresinden 9.01.2021 tarihinde erişildi.
• Islamic Rebuplic of Iran Ministry of Foreign Affairs. (2020c). Iran Won’t Tolerate Collateral Damage from Karabakh Fighting: Spokesman. https://en.mfa.ir/portal/newsview/612632 adresinden 9.01.2021 tarihinde erişildi.
• Islamic Rebuplic of Iran Ministry of Foreign Affairs. (2020d). Iran’s Statement on Agreement between Azerbaijan, Armenia, Russia. https://en.mfa.ir/portal/newsview/616551 adresinden 9.01.2021 tarihinde erişildi.
• Islamic Rebuplic of Iran Ministry of Foreign Affairs. (2020e). Iranian, Azerbaijani Foreign Ministers Meet in Tehran. https://en.mfa.ir/portal/newsview/620112 adresinden 9.01.2021 tarihinde erişildi.
• Islamic Rebuplic of Iran Ministry of Foreign Affairs. (2020f). Iranian, Azeri Foreign Ministers Discuss Karabakh Dispute. https://en.mfa.ir/portal/newsview/614006 adresinden 9.01.2021 tarihinde erişildi.
• Islamic Rebuplic of Iran Ministry of Foreign Affairs. (2020g). Spokesman Urges Armenia, Azerbaijan to Show Restraint. https://en.mfa.ir/portal/newsview/611891 adresinden 9.01.2021 tarihinde erişildi.
• Islamic Rebuplic of Iran Ministry of Foreign Affairs. (2020h). Spokesman’s Reaction to Violation of Nagorno-Karabakh Ceasefire. https://en.mfa.ir/portal/newsview/613508 adresinden 9.01.2021 tarihinde erişildi.
• Islamic Republic of Iran Ministry of Foreing Affairs. (2020). Spokesman Denies Claim That Arms Transferred via Iran to Armenia. https://en.mfa.ir/portal/newsview/612094 adresinden 24.08.2021 tarihinde erişildi.
• Kalaycı, R. (2019). İran Dış Politikasında Söylem ile Eylem Uyumsuzluğu: Çeçenistan ve Dağlık Karabağ Örnekleri. İran Çalışmaları Dergisi, 3(1), 13-40.
• Keneş, B. (2011). İran Dış Politikasında Süreklilik ve Değişim, (Yayımlanmamış Doktora Tezi), (Danışman: Prof. Dr. Osman G. Özgüdenli), İstanbul: Marmara Üniversitesi Ortadoğu Araştırmaları Enstitüsü Ortadoğu Siyasi Tarihi ve Uluslararası İlişkileri Anabilim Dalı.
• Milliyet (2020). Son Dakika Haberi... ‘Sabrımızın Sınırı Var’ Demişti! İran Harekete Geçti... Asker Yığdılar! 25. https://www.milliyet.com.tr/galeri/son-dakika-hepsi-imha-edildi-ermenistan-tukendi-6338506/1 adresinden 24.08.2021 tarihinde erişildi.
• Rigiderakhshan, M. (2020). İran’ın Dış Politika Kimliğini Oluşturan Faktörler. Uluslararası Tarih Araştırmaları Dergisi/ International Journal of Historical Researches, 5(1), 390-410.
• Roy, O (2005). Siyasal İslâmın İflası, (Çeviren: C. Akalın). İstanbul: Metis Yayınları.
• Sandıklı, A. ve Dağcı, K. (2006). Büyük Ortadoğu Projesi- Yeni Oluşumlar ve Değişen Dengeler. İstanbul: TASAM Yayınları.
• Sarı, İ. (2015). 1979 Devrimi Sonrası İran’ın Rejim Paradigması ve Dış Politika Yönelimleri. Türkiye Ortadoğu Çalışmaları Dergisi, 2(1), 95-136.
• Sümer, F. (1976). Safevi Devletinin Kuruluşu ve Gelişmesinde Anadolu Türklerinin Rolü. Ankara: Güven Matbaası.
• Yeğin, A. (2014). Devrimin 35. Yılında İran Dış Politikası. SETA Perspektif, 0(31), 1-4.
• Yeni Şafak (2020). İran Ateşle Oynuyor: Ermenistan’a Silah Yardımları 35 Milyon Türk’ü Ayaklandırdı. https://www.yenisafak.com/dunya/iran-ermenistanin-yardimina-kostu-irandaki-azerbaycan-turkleri-sokaga-dokuldu--iranda-ne-kadar-turk-yasiyor-3569403 adresinden 24.08.2021 tarihinde erişildi.
• Yeni Şafak (2020). İran Silah Kapısı Oldu. https://www.yenisafak.com/dunya/iran-ermenistana-silah-kapisi-oldu-3569137 adresinden 24.08.2021 tarihinde erişildi.
• Yeni Şafak. (2020). Ermenistan’ın Bölgedeki Destekçisi İran. https://www.yenisafak.com/dunya/ermenistanin-bolgedeki-destekcisi-iran-3569185 adresinden 24.08.2021 tarihinde erişildi.