ANAYASAL DEMOKRASİLERDE EVRENSEL NORMLARI DEĞERSİZLEŞTİRME (AVRUPA VE TÜRKİYE’DE ANAYASACILIĞIN NEO-POPÜLİZMİ)

Yıl 2021, Cilt: 5 Sayı: 18, 239 - 256, 31.12.2021

İrfan Paçacı

https://doi.org/10.31455/asya.971793

Öz

Geçtiğimiz yüzyılda popülizm, Almanya'da Adolf Hitler, İspanya'da Francisco Franco ve İtalya'da Benito Mussolini gibi diktatörlerin iktidara gelmelerini sağlayan bir işlev görmüştür. Popülizm, 21. yüzyılda Avrupa'nın merkezinde yeniden yükseldi ve ulusların siyasi söylemini şekillendirdi. Avrupa başkentlerinde bir dizi hükümet değişikliği gerçekleşmiş ve bunlardan bazıları anayasa değişikliği ile demokratik rejimden uzaklaşan bir rota çizmişlerdir. Bu rota değişikliğinin başrol oyuncusu Avrupa’da 1980 sonrası yükselen aşırı sağ ve ırkçı partiler ve onların kurduğu iktidarlar olmuştur. Macaristan’da Macar Yurttaş Birliği Partisi (Fidesz), Polonya’da Hak ve Adalet Partisi (PiS), Avusturya’da Avusturya Özgürlükçü Partisi (FPÖ) iktidarlarının demokrasiye karşı anayasal demokrasinin araçlarını kullanarak otoriter yapılar oluşturmuşlardır.

Türkiye’nin anayasa tarihi askeri darbelerin uygulamaları ile şekillenen “anayasa yapma” pratiğinden yoksun kalmanın olumsuzlukları ile doludur. Askeri darbeler sonucunda iki farklı toplum projesi öngörerek hazırlanan 1961 ve 1982 Anayasaları “yeni bir düzen” kurmak üzere yürürlüğe konulmuştur. 2017 yılında yapılan anayasa değişikliği, askeri darbelerle Türk anayasa hukukunda yeni bir anayasal-siyasi düzen oluşturma geleneğini bozmuştur. 1982 Anayasasında yapılan bu değişiklik ile getirilen “Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi”nde stratejik anayasal kurumların yapı ve işlevleri “dönüştürülerek” yetkilerin tekil bir makam ve onu temsil eden aktör elinde toplanması sağlanmıştır.

Bu makalede, popülizmin egemenliğinde ortaya çıkan darbeci geleneğin anayasacılık popülizmine dönüşerek ürettiği “suistimalci anayasa” uygulamaları ile otoriterleşme sorunları küresel bağlamı ve Türkiye ölçeğinde irdelenmektedir.

Anahtar Kelimeler

Popülizm, Anayasa, Askeri Darbe, Suistimalci Anayasacılık, Otoriterleşme

MAKING THE UNIVERSAL NORMS INSİGNIFICANT IN CONSTITUTIONAL DEMOCRACIES (NEO-POPULISM OF CONSTITUTIONALISM IN EUROPE AND TURKEY)

Öz

In the past century, populism has functioned to bring dictators such as Adolf Hitler in Germany, Francisco Franco in Spain and Benito Mussolini in Italy to power. Populism it rose again in the of Europe in the 21 st century and shaped the political discourse of nations. A number of government changes have taken place in European capitals, and some of them have drawn a route away from the democratic regime with the constitutional amendment. The main characters of this route change are; Hungarian Citizens' Union Party (Fidesz) in Hungary, the Rights and Justice Party (PiS) in Poland and the Austrian Liberation Party (FPÖ) in Austria have created authoritarian structures by using the tools of constitutional democracy against democracy.

Turkey's constitutional history is full of negativities of being deprived of the practice of "constitution making" shaped by the practices of military coups. Two different social projects were foreseen as a result of military coups; the Constitutions of 1961 and 1982, were put into effect to establish a "new order". In 2017 constitutional amendment provided a disruption to the tradition of establishing a new constitutional-political order in Turkish constitutional law with military coups. In the "Presidential Government System" brought with this amendment made in the 1982 Constitution, the structure and functions of strategic constitutional institutions were "transformed" and the authorities were concentrated in the hands of a singular authority and the actor representing it.

This article examines the practices of "abusive constitution" and the problems associated with authoritarianism that emerged under the rule of populism, by transforming into constitutional populism, and does so both in Turkey and in a global context.

Anahtar Kelimeler

Populism, Constitution, Military Coup, Abusive Constitutionalism, Authoritarianism

Kaynakça

• Acar, K. (29.12.2017). 2018: AB Gerçeğiyle Yüzleşmek. Deutsche Welle Türkçe. http://www.dw.com/tr/2018-ab-ger%C3%A7e%C4%9Fiyle-y%C3%BCzle%C5%9Fmek/a-41965583 adresinden 20.02.2018 tarihinde erişildi.
• Aktaş, M. (2018). Avusturya’da Aşırı Sağın Meşrulaşması. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 11(60), 276-286.
• Aras, İ. (2017). 2014 Avrupa Parlamentosu Seçimleri. Ankara Avrupa Araştırmaları Dergisi, 16(1), 1-32.
• Aslan, A. (1 Haziran 2019). Aşırı Sağ Nedir?. Perspektif. https://perspektif.eu/2019/06/01/asiri-sag-nedir/ adresinden 22.02.2021 tarihinde erişildi.
• Avusturya'da Cumhurbaşkanlığı Seçimini Bağımsız Aday Van der Belen Kazandı (23.05.2016). ntv.com.tr. https://www.ntv.com.tr/dunya/avusturyada-cumhurbaskanligi-secimini-bagimsiz-aday-van-der-belen-kazandi,h_UIkXeolEKbFEluNS6WZQ adresinden 19.03.2021 tarihinde erişildi.
• Başçıl, H. (13 Mayıs 2016). Karşı Devrimin Anayasası. http://www.anafikir.gen.tr/karsi-devrimin-anayasasi-haluk-bascil/ adresinden 21.02.2021 tarihinde erişildi.
• Bayar, H. İ. (2012). Macaristan Parlamentosu’nda Yasama ve Denetim. Yasama Dergisi, 0(21), 85-118.
• Berktay, H. (10 Mart 2020). Yeni Popülist-Otoritarizmlerin Açmazları. Perspektif. https://www.perspektif.online/yeni-populist-otoritarizmlerin-acmazlari/ adresinden 12.03.2021 tarihinde erişildi.
• Bozóki, A. (02/2015). The Politics of Worst Practices: Hungary in the 2010s. SciencesPo Center For International Studies, 0(0), 0-0. https://www.sciencespo.fr/ceri/en/content/politics-worst-practices-hungary-2010s adresinden 21.02.2021 tarihinde erişildi.
• Charlish, A.; Plucinska J. ve Koper A. (September 30, 2020). Poland's Ruling Party Leader Kaczynski Appointed Deputy PM. https://www.reuters.com/article/poland-politics-kaczynski-idINKBN26L2R6 adresinden 29.03.2021 tarihinde erişildi.
• Dennison S. ve Pardijs D. (June 2016). The World According to Europe’s Insurgent Parties: Putin, Migration And People Power. European Council on Foreign Relations – ECFR, 0(181), 1-40. Dizman, A. S. (25 Ocak 2019). Popülizm Nedir?. Perspektif. https://perspektif.eu/2019/01/25/populizm-nedir/ adresinden 12.02.2021 tarihinde erişildi.
• Doğan, M. G. (2020). Bir Kolektif Eylem Ana Çerçevesi Olarak Popülizm. (Editor: Ö. Celep ve M. Kurt). Ulusaldan Küresele: Popülizm, Demokrasi, Güvenlik Konferansı Bildiriler Kitabı 10-11 Aralık 2020 İçinde (s.36-46). İstanbul: Işık Üniversitesi Yayınları. https://acikerisim.isikun.edu.tr/xmlui/bitstream/handle/11729/3023/3023.pdf?sequence=3 adresinden 29.03.2021 tarihinde erişildi.
• Drinóczi T. ve Bień-Kacała A. (2019). Illiberal Constitutionalism: The Case of Hungary and Poland. German Law Journal, 20(8), 1140-1166.
• Duygun, A. M. (2020). Popülist Anayasacılığa Giriş. Anayasa Hukuku Dergisi, 9(19), 397-467.
• Elbir, H. Ç. (2017). Avrupa’nın Aşırı Sağ ile Sınavı: Avusturya. AVİM (Avrasya İnceleme Merkezi), 0(23), 1-4. https://avim.org.tr/tr/Analiz/AVRUPA-NIN-ASIRI-SAG-ILE-SINAVI-AVUSTURYA adresinden 22.03.2021 tarihinde erişildi.
• Enyedi Z. ve Tóka G. (2007). The Only Game in Town: Party Politics in Hungary. (Eds. P. Webb ve S. White). Party Politics in New Democracies İçinde (s.147-178). Oxford: Oxford University Press.
• Erçetin T. ve Erdoğan E. (2020). Popülist Liderlerin Başarısını Medya Sistemleri Perspektifi ile Karşılaştırma: Birleşik Krallık, Amerika Birleşik Devletleri, Hollanda ve Türkiye. (Editörler: Ö. Celep ve M. Kurt). Ulusaldan Küresele: Popülizm, Demokrasi, Güvenlik Konferansı Bildiriler Kitabı 10-11 Aralık 2020 İçinde (s. 47-63). İstanbul: Işık Üniversitesi Yayınları. https://acikerisim.isikun.edu.tr/xmlui/bitstream/handle/11729/3023/3023.pdf?sequence=3 adresinden 29.03.2021 tarihinde erişildi.
• Erdoğan’dan Tüm Partilere ‘Yeni Anayasa’ Çağrısı. (10 Şubat 2021). Cumhuriyet Gazetesi. https://www.cumhuriyet.com.tr/haber/erdogandan-tum-partilere-yeni-anayasa-cagrisi-1812682 adresinden 21.02.2021 tarihinde erişildi.
• Erdoğan, M. (5 Mayıs 2019). Türkiye'de Popülist Otoriterlik. http://erdoganmustafa.org/turkiyede-populist-otoriterlik/ adresinden 11.02.2021 tarihinde erişildi.
• Fidesz (2018). Encyclopaedia Britannica. https://www.britannica.com/topic/Fidesz adresinden 19.03.2021 tarihinde erişildi.
• Folvarčný A. ve Kopeček L. (2020). Which Conservatism? The Identity of the Polish Law and Justice Party. Politics in Central Europe, (The Journal of the Central European Political Science Association), 16(1), 159-188.
• Freedom in The World (2021); Democracy under Siege (2021). (By Sarah Repucci and Amy Slipowitz), Freedom House. https://freedomhouse.org/sites/default/files/2021-02/FIW2021_World_02252021_FINAL-web-upload. pdf adresinden 14.04.2021 tarihinde erişildi.
• Freedom in The World (2020); A Leaderless Struggle for Democracy, (2020). Freedom House. https://freedomhouse.org/report/freedom-world/2020/leaderless-struggle-democracy adresinden 26.03.2021 tarihinde erişildi.
• Galston, W. A. (2018). The Populist Challenge to Liberal Democracy. Journal of Democracy, 29(2), 5-19.
• Gözler, K. (2016). Elveda Kuvvetler Ayrılığı, Elveda Anayasa 10 Aralık 2016 Tarihli Anayasa Değişikliği Teklifi Hakkında Bir Eleştiri. Ankara Barosu Dergisi, 7(4), 25-36.
• Gözler, K. (2019). Cumhurbaşkanlığı Hükûmet Sisteminin Uygulamadaki Değeri Bir Buçuk Yıllık Bir Bilanço. https://www.anayasa.gen.tr/cbhs-bilanco.htm adresinden 12.04.2021 tarihinde erişildi.
• Gürcanlı, Z. (12.10.2016). Bahçeli’nin İsteğiyle Başkanlık Sistemi Meclis’e Geliyor. Sözcü Gazetesi. https://www.sozcu.com.tr/2016/gundem/bahcelinin-istegiyle-baskanlik-sistemi-meclise-geliyor-1443024/ adresinden 10.02.2021 tarihinde erişildi.
• Gwiazda, A. (2015). Democracy in Poland: Representation, Participation, Competition and Accountability Since 1989. London: Routledge.
• Harding, L. ve Connolly, K. (10 Apr 2010). Poland in Shock as Plane Crash Kills President Lech Kaczynski. https://www.theguardian.com/world/2010/apr/10/poland-lech-kaczynski-russia-crash adresinden 16.03.2021 tarihinde erişildi.
• Itzek, J. (2019). PiS Now Has A Much Stronger Democratic Mandate. (Interviews 15.10.2019). https://www.ips-journal.eu/regions/europe/pis-now-has-a-much-stronger-democratic-mandate-3797/ adresinden 16.03.2021 tarihinde erişildi.
• İba, Ş. (1998). Ordu Devlet ve Siyaset. İstanbul: Çivi Yazıları.
• Jasiewicz, K. (2008). The New Populism in Poland: The Usual Suspects?. Problems of Post-Communism, 55(3), 7-25.
• Kalaycıoğlu, E. (01 Ağustos 2019). Türkiye’nin Neo-Patrimonyal Sultanizm ile İmtihanı. Cumhuriyet Gazetesi (Olaylar ve Görüşler). https://www.cumhuriyet.com.tr/yazarlar/olaylar-ve-gorusler/turkiyenin-neo-patrimonyal-sultanizm-ile-imtihani-1514223 adresinden 16.04.2021 tarihinde erişildi.
• Köker, L. (2020). Başkancı Rejim: Popülist Yarışmacı Otoriterlik mi, Diktatörlük mü?. Birikim Dergisi, 0(377), 6-26.
• Landau, D. (2013). Abusive Constitutionalism. UC Davis Law Review, 47(1), 189-260.
• Landau, D. (2018). Populist Constitutions. University of Chicago Law Review, 85(2), 521-543.
• Macaristan’da Orban Açık Farkla Kazandı. (09.04.2018). Deutsche Welle Türkçe. https://www.dw.com/tr/macaristanda-orban-a%C3%A7%C4%B1k-farkla-kazand%C4%B1/a-43303699 adresinden 20.02.2021 tarihinde erişildi.
• Mavrozacharakis, E. (2018). Populism and Democracy: An Ambiguous Relationship. European Quarterly of Political Attitudes and Mentalities, 7(4), 19-35.
• Müller, Jan-W. (2017). Popülizm Nedir?, (Çeviren: O. Yıldız). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Oltermann, P. (Fri 1 Jul 2016). “Austrian Presidential Election Result Overturned and Must Be Held Again. The Guardian. https://www.theguardian.com/world/2016/jul/01/austrian-presidential-election-result-overturned-and-must-be-held-again-hofer-van-der-bellen adresinden 19.03.2021 tarihinde erişildi.
• Orhan, S. (2019). Popülizm, Liberal Demokrasi ve Faşizm Denklemi. Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 68(4), 795-840.
• Our History (2020.04.07). https://fidesz.hu/int/add-tovabb/our-history adresinden 12.03.2021 tarihinde erişildi.
• Öner, S. (2018). Avrupa’da Yükselen Popülizm ve Radikal Sağ: Avusturya Örneği İlişkileri. (Editör: E. Canan Sokullu). Popülizmle Dönüşen Avrupa ve Türkiye-AB İlişkilerinin Geleceği İçinde (s.39-53). İstanbul: Bilgesam Yayınları.
• Özbudun, E. https://t24.com.tr/haber/prof-ozbudun-akpnin-istedigi-baskanlik-sistemi-rejimi-degistirebilir, 262681 adresinden 21.04.2020 tarihinde erişildi.
• Özdemir, H. (1993). Rejim ve Asker, İstanbul: İz Yayıncılık.
• Özdemir, Y. (20 April 2016). Avrupa’da Sağ Popülizm, Irkçılık ve Mücadele. Yeni Hayat. https://yenihayat.de/2016/04/20/avrupada-sag-popuelizm-irkcilik-ve-muecadele/ adresinden 20.02.2018 tarihinde erişildi.
• Özdemir, Y. (07 Ocak 2016). Polonya’da Neler Oluyor?. Evrensel. https://www.evrensel.net/haber/269419/polonyada-neler-oluyor adresinden 26.03.2021 tarihinde erişildi.
• Paçacı, İ. (2017). Otoriterleşen Demokrasiler: Modern Çağın Kreatif Yeni Nesil Faşizmi mi?. (Editör: A. M. Kırık). Medya Çağında İletişim İçinde (s. 521-544). Konya: Çizgi Kitabevi.
• Paçacı, İ. (2012). Üst Kurullar Anayasası (Mertebeli Kurul(l)u Düzen Aracılığı ile Yöneten Anayasa) ve Bir Anayasa Önerisi. Demokrasi Platformu, (Fikir - Kültür - Sanat ve Araştırma Dergisi), 8(30), 185-208.
• Panizza, F. (2005). Introduction: Populism and the Mirror of Democracy. (Ed: F. Panizza). Populism and the Mirror of Democracy İçinde (1-31). London, New York: Verso.
• Polonya’da Tanıdık Sorun... Kaçinski Hukuka Direniyor (11 Mart 2016). cumhuriyet.com.tr https://www.cumhuriyet.com.tr/haber/polonyada-tanidik-sorun-kacinski-hukuka-direniyor-495907 adresinden 16.03.2021 tarihinde erişildi.
• Sağlam, E. (2017)Avusturya’daki Türk Göçmenlerin Entegrasyon Algıları. Göç Araştırmaları Dergisi, 3(1), 140-169.
• Scheppele, K. L. (2015). Understanding Hungary’s Constitutional Revolution. (Editörler: A. von Bogdandy and P. Sonnevend). Constitutional Crisis in the European Constitutional Area Theory, Law and Politics in Hungary and Romania İçinde (s.111-124). Oxford, Portland, Oregon: Hart Publishing Ltd.
• Scheppele, Kim L. (May 26, 2014). Hungary and the End of Politics. The Nation. https://www.thenation.com/article/archive/hungary-and-end-politics/ adresinden 10.02.2021 tarihinde erişildi.
• Schmidt, S. (2018). The Power of ‘Sultanism’: Why Syria’s Non-Violent Protests did not Lead to a Democratic Transition. (Eds. R. Hinnebusch ve O. Imady). The Syrian Uprising Domestic Origins and Early Trajectory İçinde (s. 30-43). London, New York: Routledge.
• Simon, K. (May 20, 2016). The Success of the illiberal Vision-Orbán’s Rise to Power. Think Tank for Political Participation. https://dpart.org/the-success-of-the-illiberal-vision-2/ adresinden 12.03.2021 tarihinde erişildi.
• Sunay, C. (2010). Türk Siyasetinde Sivil-Asker İlişkileri, 27 Mayıs-12 Mart-12 Eylül ve Sonrası. Ankara: Orion Kitabevi.
• Tanrıkulu, F. (2020). Avusturya’da Aşırı Sağın Yükselişinin Ana Akım Siyasete ve Göçmenlerin Hayatlarına Etkileri. Amme İdaresi Dergisi, 53(1), 93-118.
• The Trajectory of Democracy-Why Hungary Matters. (2015). Hearing Before The Commission on Security and Cooperation in Europe, One Hundred Thirteenth Congress, First Session, March 19, 2013, Washington: U.S. Government Publishing Office. https://www.csce.gov/sites/helsinkicommission.house.gov/files/The%20Trajectory%20of%20Democracy%20-%20Why%20Hungary%20Matters.pdf adresinden 10.04.2021 tarihinde erişildi.
• Thoreau, H. D. (2014). Sivil ve İtaatsiz, (Hazırlayan: E. Ebru). İstanbul: Kafekültür Yayıncılık.
• Türkiye Demokrasisine Sahip Çıktı (16.04.2017). Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı. https://www.tccb.gov.tr/haberler/410/74785/turkiye-demokrasisine-sahip-cikti.html adresinden 22.04.2021 tarihinde erişildi.
• Uslu, A. (30.05.2014). Macaristan’da Muhafazakârlık, Popülizm ve Paternalizm. Başlangıç Dergisi. https://baslangicdergi.org/macaristanda-muhafazakarlik-populizm-ve-paternalizm-ates-uslu/ adresinden 19.03.2021 tarihinde erişildi.
• Uslu, C. (18 Şubat 2020). Popülizm “Bir” Nedir?. Perspektif. https://www.perspektif.online/populizm-bir-nedir/ adresinden 11.03.2021 tarihinde erişildi.
• Ünveren, B. (10.04.2018). Avrupa Sağ Popülizminin Haritası. Deutsche Welle Türkçe. https://www.dw.com/tr/avrupa-sa%C4%9F-pop%C3%BClizminin-haritas%C4%B1/a-43319950 adresinden 20.02.2021 tarihinde erişildi.
• Yazıcı, S. (2014). “Çoğunlukçu ve Vesayetçilik Ekseninde Cumhuriyet Anayasalarının Temel Çıkmazı” Konulu Oturum. 33. Abant Platformu “Türkiye’nin Yönü” Toplantısı (GYV). Düzce. (20-22.06.2014).
• Yıldırım, Y. (2018). Polonya’da Populist Sağın Yükselişi: PiS Örneği. 5. Uluslararası Politik, Ekonomik ve Sosyal Araştırmalar Kongresi (ICPESS), C.1, 26-29 Ekim 2018 İçinde (s.131-136). Niğde.
• Yılmaz, A. G. (2019). Popülizm-Demokrasi İlişkisi: Latin Amerika’dan Örnekler. International Journal of Political Science & Urban Studies / Uluslararası Siyaset Bilimi ve Kentsel Araştırmalar Dergisi, 7(2), 428- 444.
• Yüksek Askeri Şûranın Kuruluş ve Görevleri Hakkında Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi, T.C. Resmi Gazete (30479, 15.07.2018).
• 21.01.2017 Tarih ve 6771 Sayılı Türkiye Cumhuriyeti Anayasasında Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun T.C. Resmi Gazete (29976, 11.02.2017).
• 07.11.1982 Tarih ve 2709 Sayılı Türkiye Cumhuriyeti Anayasasının Başlangıç Metni ve Bazı Maddelerinin Değiştirilmesine Dair Kanun T.C. Resmi Gazete ( 22355, 26.07.1995).
• 18.10.1982 Tarih ve 2709 Sayılı Türkiye Cumhuriyeti Anayasası T.C. Resmî Gazete (17863, 09.11.1982).