ZEKİ VELİDÎ TOGAN’IN 1928-1932 YILLARI ARASINDA YAYINLANAN BAZI MAKALELERİ ÜZERİNE İNCELEMELER

Yıl 2022, Cilt: 6 Sayı: 19, 215 - 220, 29.03.2022

Zeynep Akarslan

https://doi.org/10.31455/asya.1035273

Öz

Tarihçi, Türkolog ve siyaset adamı olan Zeki Velidî Togan, eğitimli bir aileden gelmektedir. Fikirleriyle Türk Dünyasının önemli bir kesimine etki eden Togan, Rusya’nın birbiri ardına ihtilal dalgalarıyla boğuştuğu XX. yüzyılın başında siyasi sahnede önemli bir rol sahibi idi. Velidî, bir dönem Ufa Müslümanlarının Rus Devlet Dumasındaki temsilcisi görevini yürüttü. Bu sırada patlak veren Bolşevik Devrimi sırasında doğduğu topraklar olan Başkurdistan’ın bağımsızlık mücadelesindeki lider isimlerden biri olan Togan, Başkırt Özerk hükümetinin önce harp bakanı sonrasında ise hükümet başkanı oldu. Başkırt hareketinin istenen sonuca ulaşamaması üzerine Türkistan topraklarına geçerek Basmacı hareketine dâhil olan Togan, Türkistan Millî Birliği’nin başına getirildi. Ancak Bolşeviklerin güçlerini toplayarak her türlü bağımsızlık hareketine karşı başarı kazandığı bu dönemde Türkistan’dan ayrılarak İran’a gitti. Togan’ın hayatının bundan sonraki evresi Hamdullah Suphi Tanrıöver tarafından Türkiye’ye davet edileceği döneme kadar sürekli yer değiştirmeyle geçti. İran’dan Afganistan’a ardından Türkiye’ye buradan da Avrupa’ya geçen Togan, bu dönemde ilmî araştırmalarına hız kesmeden devam etti. 1925 yılında resmî davetle Türkiye’ye gelen Togan, aynı yıl Türkiye Cumhuriyeti vatandaşı oldu. 1927 yılında ise İstanbul Darülfünunu tarih kürsüsünde göreve başladı. Togan, 1915 yılında St. Petersburg’da bulunduğu sırada tanıştığı ve kendisini askere gitmekten kurtaran Rus şarkiyatçı Barthold’un Türkiye’ye getirilmesinde önemli rol oynadı ve onun İstanbul’da gerçekleştirdiği konferanslarda tercümanlığını yaptı. 1930 yılında hazırlanan Türk Tarih Kitabı’na getirdiği eleştirilerden dolayı Türkiye’yi terk eden Togan Viyana’ya gitti. Belirli bir süre Almanya üniversitelerinde çalışan Togan, sonrasında Türkiye’ye dönmüş ve siyasi kimliğinden dolayı bir dönem hüküm giymiştir. Hayatta kaldığı süre boyunca siyasi kimliği ile ilim adamı kimliğini bir arada yürütmek zorunda kalan Togan, sayısız eser kaleme almıştır. Gittiği her ülkede gerçekleştirdiği kütüphane çalışmaları sırasında birçok önemli eserin gün yüzüne çıkmasına katkı sağlayan Togan, Türk tarihi açısından önemli birçok eser hazırlamıştır. Bu eserlerden Tarihte Usul metodolojik açıdan, Umumi Türk Tarihine Giriş Türk tarihini İslamiyet öncesi ve sonrasını derinlemesine ele alması açısından, Bugünkü Türkili Türkistan ve Yakın Tarihi ise Türkistan tarihi hakkındaki en önemli kaynak eser olması açısından günümüzde hâlâ başucu kitabı olarak kullanılmaktadır. Zeki Velidî Togan’ın birbiri ardına gerçekleştirdiği tüm seyahatlerinde yanında Abdülkadir İnan bulunmaktaydı. Togan, Türkiye’de bulunduğu dönemde Abdülkadir İnan ile birlikte Yeni Türkistan dergisini çıkarmış ve burada birçok makale yayınlamıştır. Togan’ın 1928-1932 yılları arasında kaleme aldığı sayısız yazısı olmakla birlikte bu çalışmada; Türkistan Mecmuası, Yeni Türkistan ve Atsız Mecmua dergilerinde yayınlanan yazılarının örneklerine yer verilmiştir. Çalışmada bahsi geçen makaleler Osmanlı Türkçesinden transkript edilmiş, kronolojik olarak sıralanmış ve Togan’ın 1928-1932 yılları arasındaki fikri dünyası bu yazılar üzerinden ortaya koyulmaya çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Zeki Velidî Togan, Türk tarihi, Türkistan Mecmuası, Yeni Türkistan, Atsız Mecmua

STUDIES ON SOME OF ZEKI VELIDI TOGAN'S ARTICLES PUBLISHED BETWEEN 1928-1932

Öz

Zeki Velidî Togan, a historian, Turkologist and political man, comes from an educated family. Togan, who influenced a significant part of the Turkish world with his ideas, played an important role on the political stage at the beginning of the XX century, when Russia was grappling with successive waves of revolution. Velidî once served as the representative of Ufa Muslims in the Russian State Duma. Togan, one of the leaders in the struggle for independence of Bashkortadistan, the land of his birth during the Bolshevik Revolution that erupted at the time, became the war minister of the Bashkirt Autonomous government and then the head of the government. After the nod movement failed to reach the desired result, Togan, who moved to the territory of Turkistan and joined the Basmaci movement, was appointed as the head of the National Union of Turkistan. However, he left Turkistan and went to Iran during this period when the Bolsheviks gathered their strength and succeeded against any independence movement. The next phase of Togan's life was spent constantly relocating until the period when Hamdullah Suphi Tanrıöver invited him to Turkey. Togan moved from Iran to Afghanistan and then to Turkey and then to Europe, and continued his scientific research without slowing down during this period. Togan came to Turkey in 1925 with an official invitation and became a citizen of the Republic of Turkey in the same year. In 1927, he took the İstanbul Darulfünun to the historical professorial chair. Togan played an important role in bringing Barthold, a Russian songwriter whom he met in St. Petersburg in 1915 who saved him from enlisting, to Turkey and was his interpreter at conferences in Istanbul. Togan left Turkey for criticism of the Turkish History Book prepared in 1930 and went to Vienna. Togan worked at the German universities for a period and later returned to Turkey and was convicted of his political identity. Togan, who had to carry out his political identity and his scholarly identity together during his lifetime, has written numerous works. Togan, who contributed to the unearthing of many important works during the library studies he carried out in every country he went to, has prepared many works that are important for Turkish history. From a Tarihte Usul methodological point of view in history, Umumi Türk Tarihine Giriş is still used as a bedside book in terms of its in-depth handling of Turkish history before and after Islam, while Bugünkü Türkili Türkistan ve Yakın Tarihi are the most important source works about the history of Turkistan. Zeki Velidî Togan had Abdulkadir Inan with him on all his successive trips. During his time in Turkey, Togan published Yeni Türkistan magazine with Abdulkadir Inan and published many articles there. Togan has written numerous articles between 1928 and 1932, but this study includes examples of his writings published in Türkistan Mecmuası, Yeni Türkistan and Atsız Mecmua. The articles mentioned in the study were transcribed from Ottoman Turkish, listed chronologically, and Togan's intellectual world between the years 1928-1932 was tried to be revealed through these articles.

Anahtar Kelimeler

Zeki Velidî Togan, Turkish History, Türkistan Mecmuasi, Yeni Türkistan, Atsiz Mecmua

Kaynakça

• Aliev, S. M. (1999). İbn Fadlân. DİA, 0(XIX), 477-479.
• Baykara, T. (1989a). Zeki Velidî Togan. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Baykara, T. (2012b). Togan, Zeki Velidî. DİA, 0(XLI), 209-210.
• İbn Fazlan Seyahatnamesi (1975). (Hazırlayan: R. Şeşen) İstanbul: Bedir Yayınevi.
• İzgi, C. (2002). Zekeriyyâ b. Muhammed Kazvînî. DİA, 0(XXV), 160.
• Kanlıdere, A. (2017). Zeki Velidî Togan’ın Fikrî İnkişafı. (Ed. S. Acar). Zeki Velidî Togan İlmî Hayatı Eserleri Siyasî Faaliyetleri Hatıralar İçinde (s. 23-48). Ankara: Akçağ Yayınları.
• Sıddıqui, İ. H. (2002). Kert. DİA, 0(XXV), 297.
• Togan, Z. V. (1928b). Oğuzların Hristiyanlığı Meselesine Aid. Türkiyat Mecmuası, 2(0), 61-68.
• Togan, Z. V. (1928c). Kert mi Kürt mü? Türkiyat Mecmuası, 2(0), 393-396.
• Togan, Z. V. (1928d). Rus Muhâceret Siyâsetinin Yeni Devresi Muvâcehesinde Türkistanlıların Vazifesi. Yeni Türkistan, 0(8), 1-7.
• Togan, Z. V. (1928e). Türkistan’da Askerlik Meselesi. Yeni Türkistan,0( 9), 1-7.
• Togan, Z. V. (1928f). Kazakbay’a Cevap. Yeni Türkistan, 0(16), 1-8.
• Togan, Z. V. (1930g). Mevlânâ Bekâî. Yeni Türkistan, 0(27), 18-21.
• Togan, Z. V. (1931h). Türk Destanlarının Tasnifi. Atsız Mecmua, 0(1), 4-5.
• Togan, Z. V. (1932ı). Azerbaycan’ın Tarîhî Coğrafyası. Azerbaycan Yurt Bilgisi, 1(2), 35-48/69-83.
• Togan, Z. V. (1932i). Temür Bek’in İslâmiyet’e Bakışı. Atsız Mecmua, 0(13), 7-11.
• Togan, Z. V. (1947j). Bugünkü Türkili Türkistan ve Yakın Tarihi. İstanbul: Enderun Kitabevi.
• Togan, Z. V. (1999a). Hâtıralar. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Togan, Z. V. (2012). Oğuzların Hıristiyanlığı Meselesine Ait. Tarih İncelemeleri Dergisi, 27(2), 527-53.