THE MEDIATING ROLE OF MORAL DISENGAGEMENT IN THE EFFECT OF AKHI-ORDER VALUES ON THE DEVELOPMENT CULTURE

Yıl 2022, Cilt: 6 Sayı: 21, 333 - 344, 30.09.2022

Ethem Merdan

https://doi.org/10.31455/asya.1135581

Öz

Ahi-Order has cultural values that develop the moral and moral aspects of the individual, as well as include the rules that regulate both the business and social life of the individual. These values primarily ensure that the individual has a proper work and social life. Such that, cultural values are transferred from masters to apprentices in business life, ensuring continuity and thus preventing negative situations that may occur in business life. On the other hand, thanks to these values that improve the moral aspect of the individual, the individual also avoids being unfair and unjust towards his customers. Because the religious side of the individual who behaves unfairly and unjustly will be weak, the ahi avoids this behavior. Therefore, it can be said that the individual's ahi-order values and religious aspects are strengthened and he lives accordingly. Akhism emerged in Muslim Turkish Culture and revealed values that regulate social and business life. It is possible to see that Ahi-order values can add meaning to our lives and include current practices. The Ahi community contributes to the cultural development of an organization or individual. The aim of this study is to determine the mediating role of moral dissolution in the effect of Ahi-order values on the development culture. The sample of the study consists of artisans and craftsmen in Kayseri city center (n=328). According to the results of the analysis, it was determined that ahi-order values and moral dissolution positively affected the development culture. However, the effect of Ahi-order values on moral dissolution could not be determined. On the other hand, the mediating effect of moral dissolution in the effect of Ahi-order values on the culture of development could not be determined.

Anahtar Kelimeler

Akhism, Akhi-Order Values, Development Culture, Moral Disengagement

AHİLİK DEĞERLERİNİN GELİŞİM KÜLTÜRÜ ÜZERİNE ETKİSİNDE AHLAKİ ÇÖZÜLMENİN ARACI ROLÜ

Öz

Ahilik, bireyin hem iş hem de sosyal hayatını düzenleyen kuralları içermenin yanı sıra manevi ve ahlaki yönünü de geliştiren kültürel değerlere sahiptir. Bu değerler öncelikle bireyin düzgün bir iş ve sosyal hayatının olmasını sağlamaktadır. Öyle ki kültürel değerler iş hayatında ustalardan çıraklara aktarılarak süreklilik sağlanmakta ve böylece iş hayatında oluşabilecek olumsuz durumların önüne geçilebilmektedir. Diğer taraftan bireyin ahlaki yönünü geliştiren bu değerler sayesinde birey müşterilerine karşı haksız ve adaletsiz davranmaktan da uzaklaşmaktadır. Çünkü haksız ve adaletsiz davranan bireyin dinî yönünün zayıf olacağı düşüncesiyle, ahi bu davranıştan kaçınmaktadır. Dolayısıyla bireyin ahilik değerleri ile dinî yönünün de güçlendiği ve buna uygun şekilde yaşadığı söylenebilir. Ahilik, Müslüman Türk kültüründe ortaya çıkmış, sosyal hayat ve iş hayatını düzenleyen değerler ortaya koymuştur. Ahilik değerlerinin hayatımıza anlam katabileceğini ve güncel uygulamalar içerdiğini görmek mümkündür. Ahilik bir örgütün ya da bireyin kültürel açıdan gelişmesine fayda sağlamaktadır. Ancak ahlaki açıdan yaşanan bozulmalar bu kültürel gelişime zarar verebilmektedir. Bu çalışmada amaç, Ahilik değerlerinin gelişim kültürüne etkisinde ahlaki çözülmenin aracı rolünü tespit etmektir. Çalışmanın örneklemini Kayseri il merkezindeki esnaf ve sanatkârlar oluşturmaktadır (n=328). Analiz sonuçlarına göre ahilik değerlerinin ve ahlaki çözülmenin gelişim kültürünü pozitif yönde etkilediği belirlenmiştir. Ancak Ahilik değerlerinin ahlaki çözülme üzerinde etkisi belirlenememiştir. Diğer taraftan Ahilik değerlerinin gelişim kültürü üzerine etkisinde ahlaki çözülmenin aracılık etkisi de tespit edilememiştir.

Anahtar Kelimeler

Ahilik, Ahilik Değerleri, Gelişim Kültürü, Ahlâki Çözülme

Kaynakça

• Akça, G. (2003). Ahilik Geleneği ve Günümüz Fethiye Esnafı. Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 0(14), 209-219.
• Akçacı, T. ve Özdemirci, İ. C. N. (2014). Ahilikten Meslek Kuruluşlarına Yapısal Bir Dönüşüm. Gümüşhane Üniversitesi Sosyal Bilimler Elektronik Dergisi, 0(10), 29-53.
• Akgün, B. E. ve Yıldırım, M. (2020). Örgüt Kültürünün Personel Güçlendirme ve işten Ayrılma Niyeti Üzerine Etkisi. İşletme Araştırmaları Dergisi, 12(4), 4151-4165.
• Akkoç, İ. (2012). Gelişim Kültürü ve Etik İklimin Yenilikçiliğe Etkisinde Dağıtım Adaletinin Rolü. Uluslararası Alanya İşletme Fakültesi Dergisi, 4(3), 45-60.
• Alnuaimi, O. A.; Robert, L. P. ve Maruping, L. M. (2010). Team Size, Dispersion, and Social Loafing in Technology-Supported Teams: A Perspective on the Theory of Moral Disengagement. Journal of Management Information Systems, 27(1), 203-230.
• Arı, M. (2008). Ahiliğin Siyasal Boyutları ve Günümüzde Yeniden Yorumlanması. Bolu Abant İzzet Baysal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 16(1), 38-55.
• Aydoğan, E. ve Delibaş, M. B. (2017). Ahilik Kurumu ve Örgütsel Vatandaşlık Davranışı. Üçüncü Sektör Sosyal Ekonomi, 52(1), 1-18.
• Balcı, D. (2019). Bir Kurum ve Eğitimi Örneği Olarak Ahilik Teşkilatında Eğitim. Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, XLVI(1), 363-384.
• Baltacı, A. (2018). Nitel Araştırmalarda Örnekleme Yöntemleri ve Örnek Hacmi Sorunsalı Üzerine Kavramsal Bir İnceleme. Bitlis Eren Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 7(1), 231-274.
• Bandura, A. (1999). Moral Disengagement in the Perpetration of Inhumanities. Personal and Social Psychology Review, 3(3), 193-209.
• Bandura, A. (2002). Selective Moral Disengagement in the Exercise of Moral Agency. Journal of Moral Education, 31(2), 101-119.
• Bekci, İ. Apalı, A. ve Çulcu, T. (2021). Ahilik Sisteminin Gelişimi ve Mali Yapısı ile 1872-1875 Yıllarına Ait Ahi Evran Vakfının Muhasebe Kayıtlarının İncelenmesi. Bilimname, 46(3), 273-304.
• Bektaş, Ç. (2015). İşletmelerde İş Ahlakı. Business ve Management Studies: An International Journal, 3(3), 327-363.
• Boardleya, I. D. ve Kavussanu, M. (2011). Moral Disengagement in Sport. International Review of Sport and Exercise Psychology, 4(2), 93-108.
• Bonner, J. M.; Greenbaum, R. L. ve Mayer, D. M. (2016). My Boss is Morally Disengaged: The Role of Ethical Leadership in Explaining the Interactive Effect of Supervisor and Employee Moral Disengagement on Employee Behaviors. Journal of Business Ethics, 137(4), 731–742.
• Caprara, G. V.; Alessandri, G.; Fida, R.; Tisak, M. S.; Fontaine, R. G. ve Paciello, M. (2014). The Contribution of Moral Disengagement in Mediating Individual Tendencies Toward Aggression and Violence. Developmental Psychology, 50(1), 71-85.
• Ceylan, K. (2013). Ahilik Türk-İslam Medeniyetinde Dünyevi ve Uhrevi Sistem. Ankara: T. C. Gümrük ve Ticaret Bakanlığı Kültür Yayınları.
• Cohen, L.; Manion, L. ve Morrison, K. (2000). Research Methods in Education, (5th ed). Routledge Falmer: Taylor ve Francis Group.
• Çakmak, M. (2014). Ahiliğin Tasavvufi Temelleri ve Ahilik-Fütüvvet İlişkisi. Hikmet Yurdu Düşünce – Yorum Sosyal Bilimler Araştırma Dergisi, 7(13), 143-158.
• Çandır, M. ve Aydın, Y. (2021). Ahilik Teşkilatının Türk Kültürünün Aktarımındaki Rolü. DEUİFD, Türk Kültürünü Mayalayanlar Özel Sayısı, 769-785.
• Çiçekçi, T. Ö. ve Çiçekçi, A. (2021). Ostim ve İvedik Sanayi Bölgesinde Faaliyet Gösteren İşletmelerde Ostim Mesleki Eğitim Merkezi Koordinesinde Eğitim Alan Suriyeli Mültecilerin İşverenlerce Ahilik Temelinde Değerlendirilmeleri. Milli Kültür Araştırmaları Dergisi, 5(2), 21-33.
• Çoban, M. (2018). Değerler Eğitimi ve Ahilik İlkeleri. Ahi Evran Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 4(1), 87-102.
• Çolaklar, H. (2019). Ahilik Geleneği ve Kütüphanecilik. Turkish Studies, 14(2), 231-257.
• Dayan, M.; Zacca, R.; Husain, Z.; Benedetto, A. D. ve Ryan, J. C. (2016). The Effect of Entrepreneurial Orientation, Willingness to Change, and Development Culture on New Product Exploration in Small Enterprises. Journal of Business ve Industrial Marketing, 31(5), 668-683.
• Delisi, M.; Peters, D. J.; Dansby, T.; Vaughn, M. G.; Shook, J. J. ve Hochstetler, A. (2014). Dynamics of Psychopathy and Moral Disengagement in the Etiology of Crime. Youth Violence and Juvenile Justice, 2(4), 295-314.
• Denison, D. R. ve Spreitzer, G. M. (1991). Organizational Culture and Organizational Development: A Competing Values Approach. Research in Organizational Change and Development, 5(1), 1-21.
• Durak, İ.; İrmiş, A. ve Özdemir, L. (2017). Girişimcilik (Anadolu Kent Girişimciliğinden Örnekler). Bursa: Ekin Yayınevi.
• Egan, V.; Hughes, N. ve Palmer, E. J. (2015). Moral disengagement, the dark triad, and unethical consumer attitudes. Personality and Individual Differences, 0(76), 123-128.
• Erbaş, E. ve Perçin, N. Ş. (2017). Ahlaki Çözülme (Moral Disengagement) Ölçeği Türkçe Geçerlemesi ve Kişi-Çevre Uyumu İlişkisi. AİBÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 17(1), 177-190.
• Erdem, A. T. (2021). A Tipi Kişilik Özelliğinin Kariyerizm Eğilimi Üzerine Etkisinde Ahlaki Çözülme Eğiliminin Aracı Rolü. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 0(45), 47-62.
• Graça, J.; Calheiros, M. M. ve Oliveira, A. (2014). Moral Disengagement in Harmful But Cherished Food Practices? An Exploration into the Case of Meat. J Agric Environ Ethics, 0(27), 749-765.
• Gregory, B. T.; Harris, S. G.; Armenakis, A. A. ve Shook, C. L. (2009). Organizational Culture and Effectiveness: A Study of Values, Attitudes, and Organizational Outcomes. Journal of Business Research, 0(62), 673–679.
• Hair, J. F.; Black, W. C.; Babin, B. J.; Anderson, R. E. ve Tatham, R. L. (2006). Multivariate Data Analysis. Vol. 6, Upper Saddle River, NJ: Pearson Prentice Hall.
• Harris, L. C. ve He, H. (2019). Retail Employee Pilferage: A Study of Moral Disengagement. Journal of Business Research, 0(99), 57-68.
• Hayes, A. F. (2013). Introduction to Mediation, Moderation, and Conditional Process Analysis. New York, NY: Guilford Publications, Inc.
• Kline, R. (2015). Principles and Practice of Structural Equation Modeling, (2nd ed). New York, NY: The Guilford Press.
• Langer, J. ve LeRoux, K. (2017). Developmental Culture and Effectiveness in Nonprofit Organizations. Public Performance ve Management Review, 40(3), 457-479.
• Lau, C. M. ve Ngo, H. Y. (2004). The HR System, Organizational Culture, and Product Innovation. International Business Review, 0(13), 685-703.
• Lin, C. ve Kunnathur, A. (2019). Strategic Orientations, Developmental Culture, and Big Data Capability. Journal of Business Research, 0(105), 49-60.
• Moore, C.; Detert, J. R.; Trevin˜o, L. K.; Baker, V. L. ve Mayer, D. M. (2012). Why Employees do Bad Things: Moral Disengagement and Unethical Organizational Behavior. Personnel Psychology, 0(65), 1-48.
• Ozata, M. ve Sener, E. (2019). Esnaf ve Sanatkârların Ahilik Değerlerine Sahip Olma Durumlarının Bazı Değişkenler Açısından Belirlenmesi: Kırşehir Örneği. Business and Economics Research Journal, 10(4), 945-958.
• Özerkmen, N. (2004). Ahiliğin tarihsel – toplumsal temelleri ve temel toplumsal fonksiyonları – sosyolojik yaklaşım. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi, 44(2), 57-78.
• Patyal, V. S. ve Koilakuntla, M. (2018). Impact of Organizational Culture on Quality Management Practices: An Empirical Investigation. Benchmarking: An International Journal, 25(5), 1406-1428.
• Quinn, R. E. (1988). Beyond Rational Management. San Francisco: Jossey-Bass Inc Publishers.
• Quinn, R. E. ve Spreitzer, G. E. (1991). The Psychometrics of the Competing Values Culture Instrument and An Analysis of the Impact of Organizational Culture On Quality of Life. Research On Organizational Change and Development, 0(5), 115-142.
• Schneider, W. E. (2000). Why Good Management Ideas Fail: The Neglected Power of Organizational Culture. Strategy ve Leadership, 28(1), 24-29.
• Soysal, A. (2013). İşletmelerin Başarısında Ahilik İlke ve Uygulamalarının Önemi: Bir Değerlendirme. Çimento Endüstrisi İşverenleri Sendikası, 27(2), 6-19.
• Şanal, M. ve Güçlü, M. (2007). Bir Toplumsallaştırma Aracı Olarak Ahilik. Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 23(2), 379-390.
• Şişman, B. (2015). Ahilik Teşkilatını Güncellemek. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 8(38), 322-326.
• Tseng, Y. F. ve Lee, T. Z. (2009). Comparing Appropriate Decision Support of Human Resource Practices on Organizational Performance With DEA/AHP Model. Expert Systems With Applications, 0(36), 6548–6558.
• Tutar, H. ve Erdem, A. T. (2020). Örnekleriyle Bilimsel Araştırma Yöntemleri ve SPSS Uygulamaları. Ankara: Seçkin Yayıncılık.
• Üçok, D. I. (2020). Kurumlarda Yaşanan Ahlaki Çözülme Mekanizmasına İlişkin Bir Örnek Olay İncelemesi. İşletme Fakültesi Dergisi, 21(1), 95-124.
• Wang, D. S. ve Shyu, C. L. (2003). The Impact of Organizational Culture and Knowledge Sharing Motivation on Knowledge Sharing. Sun Yat-Sen Management Review, 11(3), 409-431.
• Yeşil, R. ve Aslanderen, M. (2017). Ahilik Değerleri Ölçeğinin Geçerlik ve Güvenirlik Çalışması. Turkish Studies International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, 12(4), 565-584.
• Yıldız, D. ve Uzunsakal, E. (2018). Alan Araştırmalarında Güvenilirlik Testlerinin Karşılaştırılması ve Tarımsal Veriler Üzerine Bir Uygulama. Uygulamalı Sosyal Bilimler Dergisi, 2(1), 14-28.
• Yılmaz, Y. ve Köse, G. (2022). Ahilik Teşkilatı ve Günümüzde Üreticinin Finansman Bulma Seçenekleri Üzerine Bir Değerlendirme. Turcology Research, 0(73), 137-145.
• Yüksel, İ. (2019). Ahilik Felsefesinden Günümüz Meslek Ahlakı Tartışmalarına Bir Bakış. Bilecik Şeyh Edebali Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 4(2), 500- 537.
• Zencirkıran, M. ve Keser, A. (2018). Örgütsel Davranış. Bursa: Dora Yayınevi.