CUMHURİYET DÖNEMİ TÜRKİYE’SİNDE ŞAPKANIN YERİ, KULLANIMI VE TASARIM ÖZELLİKLERİ AÇISINDAN İNCELENMESİ

Yıl 2022, Cilt: 6 Sayı: 21, 201 - 208, 30.09.2022

Hilal Zühre Topçu

https://doi.org/10.31455/asya.1143839

Öz

İnsanlar uygarlığın kuruluşundan beri giysi kullanmaktadır. Soğuktan korunma ve örtünme gibi ihtiyaçların karşılanmasının yanı sıra giysi aynı zamanda kullanıcısının kültürünü ve inanışlarını da yansıtmak için bir araçtır. Soğuk veya sıcak gibi iklim koşulları ilk giysilerin tasarlanmasındaki en önemli etken iken zaman içerisinde gelenekler ve görenekler giysi tasarımında en önemli belirleyici olmuştur. Şapka ise insanlığın kendisi kadar eski olan bir aksesuardır. Her devirde farklı amaçlarla kullanılan şapkalar; zamana, koşullara ve gereksinimlere göre büyük farklılıklar göstermiştir. Türk ve Osmanlı kültüründe de şapkalar farklı amaçlar için kullanılmıştır. Osmanlı şapka ve başlık kültüründe ilk köklü değişim, diğer başlık çeşitleri yerine fes kullanımının zorunlu hâle getirilmesi ile olmuştur. II. Dünya Savaşı’nın fiilen başlamasından sonraki yıllar tüm dünyayla birlikte Türkiye’de de fakirlik ve kıtlık yılları olarak anılmıştır. 21. yy.da şapka hem dünyada hem de ülkemizde bir statü sembolü olmaktan çıkmış ve kullanım sıklığı oldukça düşmüştür. Günümüzde çeşitli şapka modelleri kadınlar tarafından tamamlayıcı aksesuar olarak kepler ve soğuktan koruyan başlıklar ise erkekler tarafından yerine göre kullanılan tamamlayıcı giyeceklerdir.

Anadolu topraklarında şapka kültüründe olan ikinci köklü değişim ise Mustafa Kemal Atatürk önderliğinde gerçekleştirilen inkılaplar ile olmuştur. Şapka devrimi ile farklı meslek grupları için farklı şapkalar kıyafetlere tamamlayıcı olarak eklenmiş ve şapka günlük yaşamın bir parçası hâline gelmiştir. Bu çalışma cumhuriyet döneminde gerçekleştirilen şapka devrimini ve şapka devriminin günümüze olan yansımalarını farklı akademik çalışmalar ışığında derleme yoluyla ele almıştır.

Anahtar Kelimeler

Şapka Devrimi, Moda, İnkılap

AN INVESTIGATION OF THE HAT IN TERMS OF PLACE, USAGE AND DESIGN FEATURES IN TURKEY IN THE REPUBLICAN PERIOD

Öz

People have been using clothes since the foundation of civilization. In addition to meeting needs such as protection from the cold and covering, clothing is also a tool to reflect the culture and beliefs of its wearer. While climatic conditions such as cold or hot are the most important factors in the design of the first clothes, traditions and customs have become the most important determinant in the design of clothes over time. The hat is an accessory that is as old as humanity itself. Hats used for different purposes in every era; vary greatly according to time, conditions and requirements. Hats were also used for different purposes in Turkish and Ottoman culture. The first radical change in the Ottoman hat and cap culture was when the use of the fez was made compulsory instead of other types of caps. II. The years after the actual start of the World War II were referred to as the years of poverty and famine in Turkey as well as the rest of the world. In the 21st century, the hat has ceased to be a status symbol both in the world and in our country, and the frequency of its use has decreased considerably. Today, various hat models are caps as complementary accessories by women, and caps that protect from the cold are complementary clothing used by men as appropriate.

The second radical change in the hat culture in Anatolian lands was with the revolutions carried out under the leadership of Mustafa Kemal Atatürk. With the hat revolution, different hats for different occupational groups were added to the clothes as a complement and the hat became a part of daily life. This study deals with the hat revolution that took place in the republican period and the reflections of the hat revolution to the present through a compilation in the light of different academic studies.

Anahtar Kelimeler

Hat Revolution, Fashion, Revolution

Kaynakça

• Akgün, S. (1981). Şapka Kanunu. Tarih Araştırmaları Dergisi, 1(25), 69-79.
• Arabacı, H. ve Saatçioğlu, K. (2021). Osmanlı İmparatorluğu’ndan Türkiye Cumhuriyeti’ne Şapkanın Değişim Serüveni. Artuklu Sanat ve Beşerî Bilimler Dergisi, 0(6), 260-280.
• Arığ, A. S. (2006). Türklerde Kıyafetin Kısa Tarihi. Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, 22(64-65-66), 141-160.
• Atay, F. R. (1984). Çankaya. İstanbul: Kral Matbaası.
• Aybars, E. (1982). İstiklal Mahkemeleri (1923-1927). Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• Aydın, A. (2018). Şapka İnkılabının Kastamonu Basınında Yankıları, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), (Danışman: Doç. Dr. Serdar Ösen), Karabük: Karabük Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Aysal, N. (2011). Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Giyim ve Kuşamda Çağdaşlaşma Hareketleri. Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi, 10(22), 3-32.
• Bademci, İ. (2014). Cumhuriyet Döneminin Gelişim Sürecinde Vakko’nun Yeri ve Önemi, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), (Danışman: Doç. Dr. Hülya Tezcan), İstanbul: Haliç Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Becker, N. M.; Sapmaz, N. ve Polat, A. (1964). Moda Teknolojisi. Kız Teknik Öğretim Okulları Öğretmen Kılavuzları Serisi. İstanbul: Matbaacılık Okulu Sultanahmet.
• Doğan, C. (2016). 1950-1990 Arası Türkiye’de Kadın Kimliği ve Moda, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), (Danışman: Doç. Dr. Serdar Yılmaz), İstanbul: Kemerburgaz Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Erkuş, G. (2013). 17. Yüzyıldan 20. Yüzyıl Sonuna Kadar Avrupa'da Toplumsal Süreçlerin Şapka Biçimlerine Etkisi, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), (Danışman: Yrd. Doç. Dr. Engin Alpat), İstanbul: Beykent Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Gül, E (2013). Şapka Devrimi Bu Konuşma ile Başlamıştı. https://www.dunyabulteni.net/tarihten-olaylar/sapka-devrimi-bu-konusma-ile-baslamisti-h272273.html adresinden 13.01.2022 tarihinde erişildi.
• Hakko, V. (2004). Hayatım Vakko. İstanbul: Nadir Kitap.
• Karabıyık Barbarosoğlu, F. (1995). Moda ve Zihniyet. İstanbul: İz Yayıncılık.
• Karakışla, Y.S. (2014). Osmanlı Hanımları ve Kadın Terzileri. İstanbul: Akıl Fikir Yayınları.
• Karal, E. Z. (2011). Osmanlı Tarihi Islahat Fermanı Devri (1856 – 1861). İstanbul: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Kılıç, S. (1995). Şapka Meselesi ve Kılık Kıyafet İnkılabı. Atatürk Yolu Dergisi, 4(16), 529-547. Kırpık, C. (2007). Osmanlı İmparatorluğu’nda Modernleşme Sancıları Fes Şapka Çatışması. Toplumsal Tarih, 0(162), 14-22.
• Onur, N. (2004). Moda Bulaşıcıdır. İstanbul: Epsilon Yayınları.
• Öktem İşözen, O. (2015). Cumhuriyet Dönemi’nden Günümüze Değer Eğilimlerinin Evrimine Moda Perspektifinden Bakış, (Yayımlanmamış Sanatta Yeterlilik Tezi), (Danışman: Prof. Dr. Şebnem Temir), İstanbul: Haliç Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Özcan, B. (2008). Basına Göre Şapka ve Kılık Kıyafet İnkılabı, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), (Danışman: Yrd. Doç. Dr. Bülent Bakar), İstanbul: Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü.
• Özkan, O. ve Baydar, D. (1999). Cumhuriyet Modaları: 75 Yılda Değişen Yaşam, Değişen İnsan. İstanbul: Türkiye İş Bankası Yayınları.
• Pendergost, T. ve Pendergost, S. (2004). Fashion, Costume and Culture: Clothing, Headwear, Body Decorations and Footwear, Through the Ages. Thomson Gale Ltd, London. https://www.cuttersguide.com/pdf/Misc/Fashion,%20costume,%20and%20culture%20clothing,%20headwear,%20body%20decorations,%20and%20footwear%20through%20the%20ages%20by%20Sara%20Pendergast,%20Tom%20Pendergast,%20Sarah%20Hermsen%20VOLUME%204.pdf adresinden 15.01.2022 tarihinde erişildi.
• Sitembölükbaşı, S. (1996). Kültür Devrimleri Yönüyle Atatürk Reformları. Türkiye Günlüğü, 5(56), 50-71.
• Uysal, M. (2011). Şapka Devriminden Günümüze Türkiye’de Kadın Şapkalarının Giysi Tasarımındaki Yeri ve Önemi, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), (Danışman: Prof. Dilek Alpan), İstanbul: Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Uzunçarşılı, İ. H. (2011). Osmanlı Tarihi. İstanbul: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Ünal, D. (2008). Gazi Üniversitesi Mesleki Eğitim Fakültesinde Okutulan Şapka Yapım Teknikleri I ve II’nin Ders Programının İncelenmesi, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), (Danışman: Prof. Dr. Mediha Güler; Yrd. Doç. Dr. İbrahim Kısaç), Ankara: Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü.
• Vatandaş, C. (2016). Cumhuriyetin Tarihi. İstanbul: Pınar Yayıncılık.
• Yıldırım Mayruk Biyografisi. https://www.haberler.com/yildirim-mayruk/biyografisi/ adresinden 14.01.2022 tarihinde erişildi.