POTSDAM KONFERANSI SONRASINDA SOVYET RUSYA’NIN TÜRKİYE’DEN TOPRAK TALEPLERİ VE BOĞAZLARLA İLGİLİ KARŞILIKLI VERİLEN NOTALARIN SİVAS’TA YAYINLANAN ÜLKE GAZETESİNE YANSIMALARI

Yıl 2023, Cilt: 7 Sayı: 23, 159 - 172, 30.03.2023

Turgut İleri Ömer Faruk Yazıcı

https://doi.org/10.31455/asya.1243749

Öz

Bu çalışmada, 1946 yılında Sovyet Rusya’nın Türkiye’den istekleri ile iki ülke arasında karşılıklı verilen notaların Sivas’ta yayınlanan Ülke gazetesine yansımaları incelenmiştir. 17 Temmuz 1945 tarihinde başlayan Potsdam Konferansında Sovyet Rusya, Türkiye’den bir kısım toprak ile boğazların yönetiminde söz sahibi olma isteğinde bulunmuştur. Konferans sonunda, konu ile ilgili düşüncelerin toplantıya katılan devlet tarafından Türkiye’ye bildirilmesi kararı alınmıştır. Ancak Sovyet Rusya, bu karar doğrultusunda hareket etmeyerek, görüşlerini Türkiye’ye iletmeden önce Gürcü tarihçilerin iddiaları üzerinden toprak taleplerini gündeme taşımıştır. Daha sonra verdiği notalarda Türkiye’nin Montrö Boğazlar Sözleşmesini ihlal ettiğini, Karadeniz’de 2100 kilometre uzunluğunda sınırı bulunduğunu, kendi sınır güvenliğini sağlamasının hayati önem taşıdığını, bu yüzden boğazların güvenliğinin sağlanmasında Sovyet Rusya’nın da rol alması gerektiğini ileri sürmüştür. Türkiye verdiği karşı notada, Montrö Boğazlar sözleşmesine sadık kalındığını bildirmiş ve kendi toprak bütünlüğüne aykırılık teşkil eden Sovyet Rusya taleplerini geri çevirmiştir. Bu gelişmelerle ilgili olarak Ülke gazetesi, Türkiye’nin Sovyet Rusya notalarına verdiği tepkileri haber yapmış, köşe yazılarında notaların Türkiye ve dünyadaki yansımalarına yer vermiş, yabancı haber ajanslarının tepki ve değerlendirmelerini sayfalarına taşımıştır. Yerel bir gazete olmasına rağmen ulusal meselelerle ilgili konulara genişçe yer vermesi durumu, Ülke gazetesini önemli bir yayın organı haline getirmiştir. Bu nedenle söz konusu dönemde Türkiye-Sovyet ilişkilerini, gazetelerden takip etmek mümkün olmuştur.

Anahtar Kelimeler

Ülke Gazetesi, Türk-Rus İlişkileri, Montrö

AFTER THE POTSDAM CONFERENCE, SOVIET RUSSIA'S LAND REQUESTS FROM TÜRKİYE AND THE REFLECTION OF THE MUTUAL NOTES ABOUT THE STRAITS IN THE ÜLKE NEWSPAPER PUBLISHED IN SİVAS

Öz

In this study, Soviet Russia's requests from Turkey in 1946 and the reflections of the mutual notes given between the two countries on the Ülke newspaper published in Sivas were examined. At the Potsdam Conference, which started on 17 July 1945, Soviet Russia demanded some territory and to have a say in the management of the Straits from Turkey. At the end of the conference, it was decided to notify Turkey about the thoughts on the subject by the state participating in the meeting. However, Soviet Russia did not act in line with this decision and brought its territorial demands to the agenda over the claims of Georgian historians before conveying its views to Turkey. In the notes given by Soviet Russia later, it was claimed that Turkey violated the Montreux Convention, it had a border of 2100 kilometers in the Black Sea, it was vital to ensure its own border security, therefore Soviet Russia should also play a role in ensuring the security of the straits. In its counter note, Turkey declared that it adhered to the Montreux Straits Convention and rejected the Soviet Russia demands that were contrary to its territorial integrity. Regarding these developments, Ülke newspaper published news on Turkey's reactions to the Soviet Russian notes and included the reflections of the notes in Turkey and in the world in its columns and carried the reactions and evaluations of foreign news agencies to its pages. Despite being a local newspaper, the fact that it covers issues related to national issues has made Ülke newspaper an important publication. For this reason, it was possible to follow the Turkish-Soviet relations in the said period from the newspapers.

Anahtar Kelimeler

Ülke Newspaper, Turkish-Russian Relations, Montreux

Kaynakça

• Armaoğlu, F. 20. Yüzyıl Siyasî Tarihi 1914-1995, (11. Baskı). İstanbul: Alkım Yayınevi.
• Bilge, S., Gönlübol, M., Sar, C., Esmer, A. Ş., Sander, O., Ulman A.H., Bilge, A. S., Sezer, D. & Kürkçüoğlu, M. (1996). Olaylarla Türk Dış Politikası (1919-1995). Ankara: Siyasal.
• Dokuyan, S. (2013). İkinci Dünya Savaşı Sonrasında Sovyetler Birliği’nin Türkiye’den İstekleri, Cumhuriyet Tarihi Araştırmaları Dergisi, 9(18), 119-135.
• Erden, Ö. (2014). II. Dünya Savaşı Sonrası Sovyet Rusya’nın Boğazlarla İlgili Talepleri. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 7(34), 256-268.
• Köse, İ. (2019). Sovyetler Birliği’nin Türk Boğazlarıyla İlgili Talepleri: 1945-1946 Notaları. Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, 74(4), 1125-1148.
• Nair, G. (1999). 1878-1999 Sivas Basını. Sivas: Dilek.
• Özçeli̇k, M. (2010). İkinci Dünya Savaşı’nda Türk Dış Politikası. Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 1(29), 253-269.
• Sadak, N. (1946, 18 Kasım). Rusya Teklifini Nasıl Ortaya Attı? Ülke, 1.
• Semiz, Y., Akgün, B. (2007). Dostluktan Krize: İkinci Dünya Savaşı Sürecinde Türk-Rus İlişkileri. Sosyal Ekonomik Araştırmalar Dergisi, 7(14), 239-270. Retrieved from https://dergipark.org.tr/en/pub/susead/issue/28425/302740 adresinden 09.01.2023 tarihinde erişildi.
• Sevengil, R.A. (1945, 22 Aralık). Türkiye Toprakları Mezada çıkarılmamıştır. Ülke, 1.
• Sevengil, R.A. (1945, 5 Aralık). Milliyetçi Gençliğe Selam. Ülke, 1.
• Sevengil, R.A. (1945, 8 Kasım). Sovyetlerle Anlaşmamız. Ülke, 1.
• Sevengil, R.A. (1946, 14 Ağustos). Sovyetler Bizden Ne İstiyorlar. Ülke, 1-2.
• Sevengil, R.A. (1946, 27 Ağustos). Ruslar Zor Yoluna Gidecekler mi? Ülke, 1-4.
• Sevengil, R.A. (1946, 30 Eylül). Sovyetlerin Faydasız Bir Israrı. Ülke, 1-2.
• TBMM Tutanak Dergisi Dönem VII, Toplantı 3 c. 20 (Kasım 1945), 256-260.
• TBMM Tutanak Dergisi Dönem VII, Toplantı 3 c. 20 (Kasım 1945), 3-9.
• Tekeli, E. (1946, 8 Ocak). Kars ve Ardahan isteği bir başlangıç mıdır? Ülke, 1.
• Uçarol, R. (1995). Siyasi Tarih (1789-1994). İstanbul: Filiz.
• Ülke (12 Ekim 1946). Amerikan Notası Rusya’ya Verildi, s.1-4.
• Ülke (13 Ağustos 1946). Rus Notası Ankara’da Asabi Bir Hava Yarattı, s.1.
• Ülke (14 Ağustos 1946). Sovyet Notasının Tam Metni, s.1-2.
• Ülke (14 Ekim 1946). Amerikan Notası Sovyetlere Bir İhtardır, s.1-2.
• Ülke (16 Ağustos 1946). Sovyet Notası Karşısında Dünya Matbuatı, s.1-4.
• Ülke (16 Aralık 1945). İstanbul Nümayişlerine Dair Sovyet Rusya’nın Notası ve Bizim Cevabımız, s.1-4.
• Ülke (17 Ağustos 1946). Bütün Dünya Basını Boğazlar Meselesinde Türkiye’yi Destekliyor, s.3.
• Ülke (19 Ekim 1946). Boğazlar Meselesi Etrafında Daha Açık Bir Konuşma, s.2.
• Ülke (2 Kasım 1945). Türkiye savaş yıllarında ödevini yapmıştır; tenkitler yersizdir, s.1-4.
• Ülke (20 Ağustos 1946). Boğazların Müdafaası Yalnız Türkiye’ye Ait Meseledir, s.1-4.
• Ülke (21 Ağustos 1946). Amerika Rusya’ya Kesin İfadeli Bir Nota Verdi, s.1-4.
• Ülke (22 Ağustos 1946). Amerikan Cevabı Beyaz Saray’da Hazırlandı, s.1-4.
• Ülke (22 Aralık 1945). Gürcüler bizden Toprak İstiyormuş, s.1-4.
• Ülke (22 Ekim 1946). Sovyet Rusya’ya Verilen Notamızın Tam Metni, s.1-4.
• Ülke (23 Ağustos 1946). Cumhuriyet Hükümeti Bütün Dünyanın Beklediği Cevabı Verdi, s.1.
• Ülke (23 Ağustos 1946). İngiliz Notası da Dün Verildi, s.1-4.
• Ülke (23 Aralık 1945). Gürcülerin Küstahça Toprak Talebi Karşısında Dünya Efkârının Derin Hayreti, s.1-4.
• Ülke (23 Ekim 1946). Boğazlar Meselesi ve İngiliz Görüşü, s.1.
• Ülke (23 Şubat 1946). Dün Avam Kamarasında Konuşan Bevin Türkiye Hakkında İngiliz Görüşünü Açıkladı, s.1-4.
• Ülke (24 Ağustos 1946). Türk Notasını Neşrediyoruz, s.1-3.
• Ülke (24 Aralık 1945). Ruslara Hayır Diyecek Zaman Artık Gelmiştir, s. 1-6.
• Ülke (25 Ağustos 1946). Türk Notası Bütün Dünya’da Derin Bir Sempati Uyandırdı, s.1.
• Ülke (25 Aralık 1945). Bütün Dünya Basını Emperyalist Rusların haris toprak istekleri karşısında bizden yanadır, s.1-4.
• Ülke (26 Ağustos 1946). Türk Kararı Takdir Ediliyor, Ruslar da Şiddetle Suçlandırılıyor, s.4.
• Ülke (26 Ağustos 1946). Türk Notası, s.2.
• Ülke (26 Aralık 1945). Rus Talepleri Karşısında Dünya basını ateş Püskürüyor, s.1-4.
• Ülke (28 Kasım 1945). Boğazlar Hakkında, s.1.
• Ülke (29 Eylül 1946). Sovyet Rusya Mukabil Notasını Verdi, s.1-3.
• Ülke (5 Aralık 1945). Türk Gençliğinin Dün İstanbul’da Yaptığı Coşkun ve Heyecanlı Tezahürler, s.1.
• Ülke (7 Ocak 1946). Başbakanımızın Gazetecilerimizle Yaptığı Konuşma, s.1-4.
• Ülke (8 Kasım 1945). Sovyetlerle Aramızdaki Anlaşmanın Süresi Dün Gece Yarısı Sona Erdi, s.1-4.
• Vural, M. (2008). II. Dünya Savaşı Türkiye’sinde Bir Muhalefet Örneği Olarak “Tan” Gazetesi. Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi, 7(16), 381-395.
• Yakut, K. (2013). II. Dünya Savaşı’ndan Sonra Sovyetler Birliği’nin Türkiye’ye Yönelik Talepleri ve Türk Basınının Tutumu. Kebikeç İnsan Bilimleri İçin Kaynak Araştırmaları Dergisi, 0(35), 169-186.