POSTPOSITIONS GADAN/ GADAK/ GAÇEK INDICATING LIMITATION AND COMPARISON IN SYRIAN TURKMEN TURKISH DIALECTS

Yıl 2023, Cilt: 7 Sayı: 100. Yılda Dünya Dili Türkçe Özel Sayısı 3, 37 - 44, 31.05.2023

Hülya Arslan Erol , Atanur Özdemir

https://doi.org/10.31455/asya.1201720

Öz

SURİYE TÜRKMEN TÜRKÇESİ AĞIZLARINDA SINIRLANDIRMA VE KARŞILAŞTIRMA BİLDİREN GADAN/ GADAK/ GAÇEK EDATLARI

Öz

Yazı dili, belli bir konuşma diline dayandığından bugün ağızlarda tespit edilen yapıların birçoğunu standart dilde görmeyebiliriz veya aynı ses ve şekil özellikleri ile karşımıza çıkmayabilir. Yazı diline göre ağızlar, dilin "canlı bir varlık" olma özelliğini daha belirgin şekilde aksettirirler, dolayısıyla değişim ve gelişime daha açıktırlar. Anadolu ağızlarının uzantısı olan Suriye Türkmen Türkçesi Ağızları (STTA), arkaik unsurlar ve kalıplaşmış yapılar bakımından önümüze bir zenginlik sunar. Dilimizdeki çekimli yapılar bu zenginliğin önemli bir unsurudur. Literatürde, tek başına anlamlı olmayıp kelime ve kelime gruplarından sonra gelerek bir anlam kazanan sözler şeklinde tanımlanan edatlar; işleyiş bakımından isim çekim ekleri gibi çalışırlar. Edatların sınırlama ve karşılaştırma bildirenleri Eski Türkçeden beri kullanılmaktadır ve Eski Türkçede yönelme hâlinden sonra teg ve tegi edatlarını getirmek (+kA teg/ tegi) suretiyle oluşturulmuşlardır. Sınırlama yapısının, daha sonraki dönemlerde bu edatların varyantlaşmasıyla genişlediğini, mesela Eski Anadolu Türkçesi döneminde +A dek, +A degin yanında +A dan, +A çA(k) yapılarının da sınırlama işleviyle kullanıldığını görüyoruz. Tabii Arapçanın etkisinin artmasıyla aynı işleve sahip olan +A kadar yapısı da Eski Anadolu Türkçesinin sonları itibarıyla kullanım alanını artırmıştır. Bugün standart Türkiye Türkçesinde sınırlama ve karşılaştırma bildirmek üzere dek, değin edatları yanında Arapça kadar edatı da kullanılmaya devam etmektedir. Anadolu ağızları ve STTA'da +A kadar ve +A dek(dan)/ degin/ çA(k) yapıları ve bunların ekleşmesi neticesinde ortaya çıktığını düşündüğümüz GadAn/ GadAk/ gaçek edatlarının aktif olarak kullanıldığı tespit edilmiştir. Bu yazı, sınırlama ve karşılaştırma bildiren GadAn/ GadAk/ gaçek edatlarının STTA'da kullanım alanları ve Anadolu ağızlarındaki benzer örnekleri üzerinedir.

Anahtar Kelimeler

Suriye Türkmen Türkçesi Ağızları, Anadolu Ağızları, Sınırlandırma ve Karşılaştırma Bildiren Edatlar

Kaynakça

• Alkaya, E. (2002). Kuzey Grubu Türk Lehçelerinde Edatlar, (Yayınlanmış Doktora Tezi), (Danışman: Prof. Dr. Ahmet Buran), Elâzığ: Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Arslan-Erol, H. (2018). Kilis İli Ağızları. Kilis: KİTAM Yayınları.
• Buran, A. (1996). Anadolu Ağızlarında İsim Çekim (Hâl) Ekleri. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Cin, A. (2011). Türk Edebiyatının İlk Yusuf ve Züleyha Hikayesi Ali'nin Kıssa-yı Yusuf'u. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Deny, J. (1941). Türk Dil Bilgisi. (Çeviren: Ali Ulvi Elove). İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
• Ekici, F. (2019). Kütahya Dumlupınar ve Yöresi Ağzı, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), (Danışman: Prof. Dr. Bilal Aktan), Kütahya: Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Ercilasun, A. B. (1983). Kars İli Ağızları. Ankara: Gazi Üniversitesi Yayınları.
• Eren, E. (1997). Zonguldak-Bartın-Karabük İlleri Ağızları. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Ergin, M. (2009). Türk Dil Bilgisi. İstanbul: Bayrak Yayınları.
• Ergin, M. (2011). Orhun Abideleri. İstanbul: Boğaziçi Yayınları.
• Gabain, A. V. (2007). Eski Türkçenin Grameri. (Çeviren: Mehmet Akalın). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Gökçe, H. (2017). Bursa Keles Yağcılar Köyü Ağız İncelemesi, (Yayınlanmamış Lisans Tezi), Artvin: Çoruh Üniversitesi.
• Gül, R. (1999). Gaziantep Barakları Ağzı, (Yayınlanmamış Doktora Tezi), (Danışman: Prof. Dr. Ş. Haluk Akalın), Adana: Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Gülsevin, G. (2002). Uşak İli Ağızları. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Kalay, E. (1998). Edirne İli Ağızları. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Karaağaç, G. (2013). Dil Bilimi Terimleri Sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Korkmaz, Z. (1960a). Türkçede Ek Yığılması Olaylarının Meydana Gelişi Üzerine. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten, S. 8, s. 173-180.
• Korkmaz, Z. (1960b). Türk Dilinde +ça Eki ve Bu Ek ile Yapılan İsim Teşkilleri Üzerine Bir Deneme. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi, C. XVII. S. 3-4. s. 275-358.
• Korkmaz, Z. (2009). Türkiye Türkçesi Grameri Şekil Bilgisi. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Li, Y. S. (2004). Türk Dillerinde Sontakılar. İstanbul: Türk Dilleri Araştırmaları Dizisi 40.
• Olcay, S. (1995). Doğu Trakya Yerli Ağzı İnceleme-Derleme-Dizin. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Öner, M. (2003). Edatların Karşılaştırma ve Sınırlandırma Bağlantıları. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten, S.47, s. 146-157.
• Özkan, N. (1996). Gagavuz Türkçesi Grameri. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Salan, E. (2020). Eski Anadolu Türkçesinde Sınırlandırma Yapıları. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Şahin, H., Eroğlu, S., Baştürk, Ş. & Uluocak, M. (2019). Bursa İli Yerli Ağzı. Bursa: Bursa Büyükşehir Belediyesi.
• Telli, B. & Bulduk, T. B. (2018). Adıyaman İli ve Yöresi Ağızları Söz Varlığı. Ankara: Gazi Kitabevi.
• Tosun, İ. (2014). Ardahan İli Ağızlarının Ses ve Şekil Özellikleri (İnceleme-Metinler). İzmir: Elik Yayınları.
• Yıldırım, F. (2009). Anadolu Ağızlarında Sınırlama Gösteren Yapılar. Türk Dilleri Araştırmaları 19. s. 185-221.
• Yıldız, O. (2021). Isparta Merkez İlçe Ağızları. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.