İŞE YABANCILAŞMANIN İNTİKAMCI DAVRANIŞ ÜZERİNE ETKİSİNDE ETİK İKLİMİN ARACI ROLÜNÜN İNCELENMESİ

Yıl 2023, Cilt: 7 Sayı: 25, 189 - 202, 30.09.2023

Ethem Merdan , Makbule Hürmet Çetinel

https://doi.org/10.31455/asya.1327270

Öz

Örgütte çalışanlar, yaşadıkları olumsuz davranışlar neticesinde çalışma arkadaşlarına, yönetime ve örgüte karşı olumsuz davranış ve tutum gösterebilirler. Bu davranışlardan birisi de örgüt içinden veya dışından kaynaklı birçok sebepten dolayı çalışanın işiyle yeterince ilgilenememesi ve işinden uzaklaşması anlamına gelen işe yabancılaşma davranışıdır. İşe yabancılaşan birey yabancılaşmanın sebeplerine göre işine, çalışma arkadaşlarına, yöneticilerine ve örgüte karşı olumsuz davranışlar sergileyebilir, hatta bu durum ciddi boyutlara ulaştığında intikam dahi almak isteyebilir. Algılanan adaletsizliklere ve yapılan haksızlıklara karşı bireyin zarar verici, saldırgan niteliğindeki davranışları anlamına gelen intikamcı davranışlar sonuçları itibarıyla örgüte geri dönüşü olmayan zararlar verebilmektedir. Bu nedenle bu olumsuz davranışları azaltmak için örgüt içerisinde eşitliğin ve adaletin sağlandığı, ahlaki tutum ve davranışların sergilendiği, etik kuralların, ilkelerin ve uygulamaların açıkça belirtildiği ve herkesin buna dikkat ettiği olumlu bir çalışma ortamın olması önemlidir. Bu çalışmanın amacı, işe yabancılaşmanın intikamcı davranış üzerine etkisinde etik iklimin aracılık rolü olup olmadığını belirlemektir. Çalışmanın örneklemini Kırşehir’deki gıda sektöründe faaliyet gösteren işletmelerin çalışanları oluşturmaktadır. Çalışmada nicel araştırma yöntemi kullanılmıştır. Araştırma kapsamında Uşak Üniversitesi Sosyal ve Beşeri Bilimler Bilimsel Araştırma ve Yayın Etiği Kurulu’ndan 09.12.2021 tarih ve 2021-213 Karar Numarasıyla Etik Kurul İzni alınmıştır. Çalışma sonucunda, işe yabancılaşmanın intikamcı davranışı ve etik iklimi pozitif yönde, etik ikliminde intikamcı davranışı negatif yönde etkilediği tespit edilmiştir. Ayrıca etik iklimin işe yabancılaşmanın intikamcı davranış üzerine etkisinde aracı etkiye sahip olduğu belirlenmiştir.

Anahtar Kelimeler

İşe Yabancılaşma, İntikamcı Davranış, Etik İklim

EXAMINING THE MEDIATOR ROLE OF ETHICAL CLIMATE IN THE EFFECT OF WORK ALIENATION ON REVENGEFUL BEHAVIOR

Öz

Employees in the organization may show negative behaviors and attitudes towards their colleagues, management, and the organization as a result of the negative behaviors they experience. One of these behaviors is behavior of work alienation, which means that the employee is not sufficiently interested in his job and is away from his job due to many reasons originating from within or outside the organization. The individual who is alienated from work may exhibit negative behaviors towards his work, colleagues, managers, and the organization depending on the reasons for the alienation, and may even want to take revenge when this situation reaches profound dimensions. Revengeful behavior, which means the harmful and aggressive behavior of the individual against perceived injustices and injustices, can cause irreversible damage to the organization as a result. For this reason, in order to reduce these negative behaviors, it is vital to have a positive working environment in the organization where equality and justice are ensured, moral attitudes and behaviors are exhibited, ethical rules, principles, and practices are clearly stated and everyone pays attention to this. The aim of this study is to determine whether ethical climate has a mediating role in the effect of work alienation on revengeful behavior. The sample of the study consists of the employees of the enterprises operating in the food sector in Kırşehir. Quantitative research method was used in the study. Within the scope of the research, Ethics Committee Permission was obtained from the Social and Human Sciences Scientific Research and Publication Ethics Committee of Uşak University with the date 09.12.2021 and the decision number 2021-213. As a result of the study, it has been determined that work alienation has a positive effect on revengeful behavior and ethical climate, and negatively affects revengeful behavior in ethical climate. In addition, it has been determined that the ethical climate has a mediating effect on the effect of work alienation on revengeful behavior.

Anahtar Kelimeler

Work Alienation, Revenge Behaviors, Ethical Climate

Kaynakça

• Agrawal, R. K. (2017). Do Ethical Climates Impact Trust in Management? A Study in Indian Context. International Journal of Organizational Analysis, 25(5), 804-824.
• Akdoğan, A. & Demirtaş, Ö. (2014). Etik Liderlik Davranışlarının Etik İklim Üzerindeki Etkisi: Örgütsel Politik Algılamaların Aracı Rolü. AKÜ İİBF Dergisi, 16(1), 107-123.
• Akın, M., Özdevecioğlu, M. & Ünlü, O. (2012). Örgütlerde İntikam Niyeti ve Affetme Eğiliminin Çalışanların Ruh Sağlıkları ile İlişkişi. Amme İdaresi Dergisi, 45(1), 77-97.
• Akın, U. & Akın, A. (2016). Examining Mediator Role of The Social Safeness on The Relationship Between Vengeance and Life Satisfaction. Social Indicators Research, 0(125),1053-1063.
• Akkoç, İ. (2012). Gelişim Kültürü ve Etik İklimin Yenilikçiliğe Etkisinde Dağıtım Adaletinin Rolü. Uluslararası Alanya İşletme Fakültesi Dergisi, 4(3), 45-60.
• Aksoy, S., Erdil, O. & Ertürk, A. (2017). Etik İklim: Kavramsal Gelişimi, Bireysel ve Örgütsel Etkileri. Doğuş Üniversitesi Dergisi, 18(2), 133-151.
• Amarat, M., Akbolat, M., Ünal, Ö. & Karakaya, B. G. (2018). The Mediating Role of Work Alienation in the Effect of Workplace Loneliness on Nurses’ Performance. Journal of Nursing Management, 27(3), 553-559.
• Aquino, K. & Bradfield, M. (1999). The Effects of Blame Attributions and of Fender Likableness on Forgiveness and Revenge in the Workplace. Journal of Management, 25(5), 607-631.
• Arslan, A. & Gül, H. (2022). Örgütsel Etik İklimin Psikolojik Sahiplenmeye Etkisi. İşletme Araştırmaları Dergisi, 14(3), 2013-2029
• Aşık, N. A. (2018). İşe Yabancılaşma Boyutlarının Demografik Faktörler Açısından İncelenmesi. İşletme Bilimi Dergisi (JOBS), 6(3), 175-197.
• Aşık, N. A. (2018). Örgüt İklimi ve İşe Yabancılaşma İlişkisini Belirlemeye Yönelik Bir Araştırma. Güncel Turizm Araştırmaları Dergisi, 2(1), 29-41.
• Aydoğan, E. (2015). Marx ve Öncüllerinde Yabancılaşma Kavramı. Atatürk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 0(54), 273-282.
• Ayral, G. & Saracel, N. (2022). Etik İklimin Sürdürülebilirlik Uygulamalarına Etkisinde Kurum İtibarının Rolünün Yönetici ve Kurum Özellikleri Bakımından Değerlendirilmesi. Uluslararası Anadolu Sosyal Bilimler Dergisi, 6(3), 793-808.
• Babadağ, M. & İşcan, Ö. F. (2017). Dönüştürücü Liderlik ile İşe Yabancılaşma Arasındaki İlişkide Algılanan Etik İklimin Aracı Rolü. MANAS Sosyal Araştırmalar Dergisi, 6(4), 399-428.
• Barnett, T. & Schubert, E. (2002). Perceptions of the Ethical Work Climate and Covenantal Relationships. Journal of Business Ethics, 36(3), 279-290.
• Baykal, Ü., Altuntaş, S., Öztürk, H., Sökmen, S., İntepeler, Ş. S. & Kantek, F. (2012). Hemşirelik Eğitimi Veren Kurumlarda Etik Çalışma İklimi. İstanbul Üniversitesi Florence Nightingale Hemşirelik Dergisi, 20(1), 26-34.
• Bentler, P. M. & Bonett, D. G. (1980). Significance Tests and Goodness of Fit in the Analysis of Covariance Structures. Psychological Bulletin, 88(3), 588-606.
• Bradfield, M. & Aquino, K. (1999). The Effects of Blame Attributions and Offender Likableness on Forgiveness and Revenge in the Workplace. Journal of Management, 25(5), 607-631.
• Browne, M. W. & Cudeck, R. (1993). Alternative Ways of Assessing Model Fit. In K. A. Bollen & J. S. Long (Eds.), Testing Structural Equation Models in (s. 136–162). Newbury Park, CA: Sage.
• Cota-Mckinley, A. L., Woody, W. D. & Bell, P. A. (2001). Vengeance: Effects of Gender, Age, and Religious Background. Aggressive Behavior, 0(27), 343-350.
• Cullen, J. B., Parboteeah, K. B. & Victor, B. (2003). The Effects of Ethical Climates on Organizational Commitment: A Two-Study Analysis. Journal Of Business Ethics, 0(46), 127-141.
• Çalışkan, A. (2022). Örgütsel Etik İklimi: Bir Ölçek Geliştirme Çalışması. Uluslararası İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 8(1), 34-54.
• Çelik, E. & Babaoğlan, E. (2017). Üniversite Öğrencilerinin Yabancılaşma Düzeyi. Ahi Evran Üniversitesi Kırşehir Eğitim Fakültesi Dergisi, 18(1), 405-427.
• Çetin, O. I. (2015). Kişilik Özelliklerinin Örgütsel İntikam Niyetine Etkisinde Örgüt İklimi ve Bağlamsal Performansın Rolü, (Yayınlanmamış Doktora Tezi), Edirne: Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Çetinkanat, A. C. & Kösterelioğlu, M. A. (2016). Relationship Between Quality of Work Life and Work Alienation: Research on Teachers. Universal Journal of Educational Research, 4(8), 1778-1786.
• Çınar, N. & Uztuğ, F. (2015). Tüketicilerin Yaşadıkları Olumsuz Satın Alma Deneyimlerine Tepkileri: İntikam Mı, Misilleme Mi? Gümüşhane Üniversitesi İletişim Fakültesi Elektronik Dergisi, 3(2), 40-56.
• Çiçek, B. & Söylemez, M. (2020). Sosyal Karşılaştırma Bakış Açısından Dedikodu, Rekabet ve Etik İklim İlişkisi. Uluslararası Yönetim İktisat ve İşletme Dergisi, 16(3), 639-656.
• Elçi, M. & Alpkan, L. (2006). Etik İklimin Örgütsel Vatandaşlık Davranışlarına Etkileri. H.Ü. İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 24(1), 141-170.
• Erdem, A. T. (2021). Örgütsel Etik İklim Algısının Çalışan Sesliliği Davranışına Etkisinde Psikolojik Güvenliğin Aracı Etkisi: Vakıf Üniversitelerine Yönelik Bir Araştırma. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Meslek Yüksekokulu Dergisi, 24(1), 57-70.
• Erdirençelebi, M. & Filizöz, B. (2016). Mobbingin Etik İklim ve Çalışanların İşten Ayrılma Niyeti Üzerine Etkileri. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 0(35), 127-139.
• Fornell, C. & Larcker, D. F. (1981). Evaluating Structural Equation Models with Unobservable Variables And Measurement Error. Journal of Marketing Research, 18(1), 39-50.
• Günel, D., Civelek, M. E. & Karabulut, T. (2015). İşletmelerde Etik Liderliğin Etik İklim Üzerine Etkisi: Deneysel Bir Araştırma. İstanbul Ticaret Üniversitesi Sosyal Bilimleri Dergisi, 0(Özel Sayı), 251-265.
• Hair, J. F., Black, W. C., Babin, B. J., Anderson, R. E. & Tatham, R. L. (2006). Multivariate Data Analysis. Vol. 6, Upper Saddle River. NJ: Pearson Prentice Hall.
• Hayes, A. F. (2013). Introduction to Mediation, Moderation, and Conditional Process Analysis. New York: Guilford Publications, Inc.
• Hirschfeld, R. R. & Feild, H. S. (2000). Work Centrality and Work Alienation: Distinct Aspects of a General Commitment to Work. Journal Of Organizational Behavior, 21(7), 789-800.
• Hirschfeld, R. R., Feild, H. S. & Bedeian, A. G. (2000). Work Alienation As an Individual Difference Construct for Predicting Workplace Adjustment: A Test in Two Samples. Journal of Applied Social Psychology, 30(9), 1880-1902.
• İrdem, Ş. (2021). Üniversite Personelinin Örgütsel Yabancılaşma Düzeyleri. Çağdaş Yönetim Bilimleri Dergisi, 8(1), 274- 287.
• İŞKUR (2023). https://media.iskur.gov.tr/66907/kirsehir.pdf adresinden 23.08.2023 tarihinde erişilmiştir.
• Karaca, M., Çakı, C. & Doğan, H. (2017). Yerel Medya Çalışanlarının Örgütsel İntikam Davranışları Üzerine Nitel Bir Çalışma: Malatya Örneği. Erzincan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, X(II), 193-216.
• Kaya, Ş. D. & Parlak, Ş. (2020). Sağlık Çalışanlarında İntikam Davranışlarına Eğilim. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Meslek Yüksekokulu Dergisi, 23(1), 12-22.
• Kline, R. (2015). Principles and Practice of Structural Equation Modeling, 2nd Ed. New York: The Guilford Press.
• Koskenvuori, J., Numminen, O. & Suhonen, R. (2019). Ethical Climate in Nursing Environment: Ascoping Review. Nursing Ethics, 26(2), 327–345.
• Little, L. M., Simmons, B. L. & Nelson, D. L. (2007). Health among Leaders: Positive and Negative Affect, Engagement and Burnout, Forgiveness and Revenge. Journal of Management Studies, 44(2), 243-260.
• Luria, G. & Yagil, D. (2008). Procedural Justice, Ethical Climate and Service Outcomes in Restaurants. International Journal Of Hospitality Management, 0(27), 276–283.
• Marsh, H. W. & Hocevar, D. (1985). Application Of Confirmatory Factor Analysis to the Study of Self-Concept: First-And Higher Order Factor Models and Their İnvariance Across Groups. Psychological Bulletin, 97(3) 562-582.
• Mcdonald, R. P. & Marsh, H. W. (1990). Choosing A Multivariate Model: Noncentrality and Goodness of Fit. Psychological Bulletin, 107(2), 247-255.
• Mottaz, C. J. (1981) Some Determinants of Work Alienation. The Sociological Quarterly, 22(4), 515-529.
• Öztürk, C. & Saz, A. (2022). A Field Research on the Relationship Between Organizational Commitment and Subjective Well-Being: Basic and Secondary Education Teachers in Tatvan/Bitlis. Journal of Emerging Economies and Policy, 7(1), 361-369.
• Qi, L. & Liu, B. (2017). Effects of Inclusive Leadership on Employee Voice Behavior and Team Performance: The Mediating Role of Caring Ethical Climate. Frontiers İn Communication, 2(8), 1-9.
• Ruggi, S., Gilli, G., Stuckless, N. & Oasi, O. (2012). Assessing Vindictiveness: Psychological Aspects by a Reliability and Validity Study of the Vengeance Scale in the Italian Context. Current Psychology, 0(31), 365-380.
• Seeman, M. (1959). On the Meaning of Alienation. American Sociological Review, 24(6), 783-791.
• Seeman, M. (1983). Alienation Motifs in Contemporary Theorizing: The Hidden Continuity of the Classic Themes. Social Psychology Quarterly, 46(3), 171-184.
• Soyalin, M. & Karabey, C. N. (2020). Örgütsel Etik İklim ve Çalışan Sesliliği Davranışı Arasındaki İlişki: Psikolojik Güvenliğin Aracı Rolü. Business And Economics Research Journal, 11(3), 875-889.
• Stuckless, N. & Goranson, R. (1992). The Vengeance Scale: Development of a Measure of Attitudes Toward Revenge. Journal Of Social Behaviour And Personality, 7(1), 25-47.
• Stuckless, N., Ford, B. D. & Vitelli, R. (1995). Vengeance, Anger and Irrational Beliefs in Inmates: A Caveat Regardıng Social Desirability. Personality and Individual Differences, 18(1), 1-6.
• Şahin, B. & Dündar, T. (2010). Sağlık Sektöründe Etik İklim ve Yıldırma (Mobbıng) Davranışları Arasındaki İlişkinin İncelenmesi. Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, 66(1), 129-159.
• Şener, E., Çetinkaya, F. F. & Akkoca, Y. (2017). Hidden Side of the Employee Relations: The Relationship Between İmpression Management and Revenge Intention. International Journal of Business And Management Invention, 6(7), 73-84.
• Şimşek, M., Çelik, A., Akgemci, T. & Fettahlıoğlu, T. (2006). Örgütlerde Yabancılaşmanın Yönetimi Araştırması. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 0(15), 569-587.
• Tanaka, J. S. & Huba, G. J. (1985). A Fit Index for Covariance Structure Models Under Arbitrary GLS Estimation. British Journal of Mathematical and Statistical Psychology, 38(2), 197-201.
• Tatarlar, C. D. & Çangarlı Güneri, B. (2018). İntikam Mı Affetme Mi? Örgütsel Yaşamda Çok Bilinmeyenli Bir Denklem. Ege Academic Review, 18(4), 591-603.
• Tuna, M. & Yeşiltaş, M. (2014). Etik İklim, İşe Yabancılaşma ve Örgütsel Özdeşleşmenin İşten Ayrılma Niyeti Üzerindeki Etkisi: Otel İşletmelerinde Bir Araştırma. Anatolia: Turizm Araştırmaları Dergisi, 25(1), 105-117.
• Tutar, H. (2010). İşgören Yabancılaşması ve Örgütsel Sağlık İlişkisi: Bankacılık Sektöründe Bir Uygulama. Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, 65(1), 175-204.
• Tutar, H., Altınöz, M. & Çakıroğlu, D. (2011). Is Ethical Leadership and Strategic Leadership A Dilemma? A Descriptive Survey. Procedia Social And Behavioral Sciences, 0(24), 1378–1388.
• Usta, I., Karalar, S. & Demiralay, T. (2019). Örgütsel Adalet Algısı ve Örgütlerde İntikam Niyeti Arasındaki İlişkiyi Belirlemeye Yönelik Bir Araştırma. Çankırı Karatekin Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 9(2), 535-557.
• Victor, B. & Cullen, J. (1987). A Theory and Measure of Ethical Climate in Organizations. (Eds.: W.C. Frederick). Research In Corporate Social Performance And Policy. Greenwich: JAI Press, 51–71.
• Wickens, C. M., Wiesenthal, D. L. & Roseborough, J. E. W. (2015). Personality Predictors of Driver Vengeance. Violence And Victims, 30(1), 148-162.
• Yaman, T. (2021). Etik İklim Algısı ve Örgütsel Etkileri: Sağlık Çalışanları Uygulaması. Antalya Bilim Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 2(2), 86-117.
• Yıldız, D. & Uzunsakal, E. (2018). Alan Araştırmalarında Güvenilirlik Testlerinin Karşılaştırılması ve Tarımsal Veriler Üzerine Bir Uygulama. Uygulamalı Sosyal Bilimler Dergisi, 2(1), 14-28.
• Yılmaz, A. T. & Yıldırım, A. (2019). Bir Üniversite Hastanesinde Çalışan Hemşirelerin Etik İklim Algısı. Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, 18(69), 162-176.
• Yılmaz, Ö. D. (2014). Algılanan Mağduriyetin Affetme Eğilimi ve İntikam Niyeti Üzerindeki Etkisi: Konaklama İşletmeleri Çalışanlarına Yönelik Bir Araştırma. Afyon Kocatepe Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 16(1), 87-105.
• Yüksel, H. (2014). Yabancılaşma Kavramı Paralelinde Emeğin Yabancılaşması ve Sonuçları. Abant İzzet Baysal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 14(2), 159-188.