THE IMAGE OF HERMES IN ARABIC POETRY

Yıl 2023, Cilt: 7 Sayı: 26, 87 - 102, 30.12.2023

İbrahim Usta

https://doi.org/10.31455/asya.1370657

Öz

Mystery and enigmatic personalities are frequently used fictional elements in literature. Esotericism, paranormal events, and mythological narratives have always triggered people's curiosity and desire for exploration. In this study, the concept of Hermes, a figure that has been influential even among poets due to its mysterious nature, will be examined, despite being one of the fundamental elements of philosophy and religious history. The diversity of information about Hermes in the general and local sources of existing cultures continues to make him a debated personality. While Hermes is predominantly associated with Greek or Egyptian origins in Western sources, he is largely identified with the figure of the prophet Idris in Islamic culture. In classical Arabic literature, the name Hermes appears in poems with various names such as Hermes, Hirmās, Hiramus, Hermese, Herāmise, Hermīs, and Hermes al-Herāmise, due to being a foreign word. The Hermes figure, which first emerged with Bashar b. Burd in early Arabic poetry, found its place in contemporary Arabic poetry after the Abbāsids, Andalusians, Fātimids, and Mamluks. According to the examined poems, some poets refer to Hermes' teachings of wisdom and sagacity, while others emphasize his esoteric aspect. Additionally, there are those who highlight his mythological aspect and view him as a symbol of immortality. The poets in this study are listed chronologically. In this study, poems on Hermes will be discussed under subheadings, and sample poems will be briefly evaluated. In this study, a qualitative research method was employed, with a focus on content and descriptive analyses.

Anahtar Kelimeler

Arabic Poetry, Hermes, Wisdom, Esoterism, Mystery

ARAP ŞİİRİNDE HERMES TASAVVURU

Öz

Gizem ve gizemli kişilikler edebiyatta sıklıkla kullanılan kurgusal unsurların başında gelmektedir. Ezoterizm, paranormal olaylar, mitolojik anlatılar insanların merakını ve keşfetme arzusunu her zaman tetiklemiştir. Bu çalışmada felsefe ve dinler tarihinin önem atfettiği ve gizemli kişiliği sebebiyle şairleri dahi etkilemeyi başaran bir figür olan Hermes tasavvuru ele alınmıştır. Hermes’le ilgili mevcut kültürlerlerdeki bilgi çeşitliliği onu hâlâ tartışılan bir kişilik yapmaya devam etmektedir. Hermesin, Batı kaynaklarında Yunan veya Mısır kökenli olmasına karşın Hermes İslam kaynaklarında büyük ölçüde İdris peygamberle özdeşleştirilmektedir. Hermes ismi klasik Arap literatüründe, yabancı kökenli bir kelime olması sebebiyle Hermes, Hurmus, Hirmâs, Hiramus, Hermese Herâmise, Hermis ve Hermesü'l-Herâmise gibi çeşitli isimlerle karşımıza çıkmaktadır. Erken dönem Arap şiirinde ilk olarak Beşşar b. Burd ile ortaya çıkan Hermes figürü daha sonra İbnu’r-Rûmî‎‎, İbn Nübâte es-Sadî‎ ve Ebu’l-Alâ el-Ma'arrî ile devam etmiş, sırasıyla Memlük döneminden et-Tuğrâî‎, Takiyuddîn el-Mağribî, Safiyyuddîn el-Hıllî ve Lisânuddîn el-Hatîb‎; Eyyûbî döneminden el-Levvâh; Endülüs Emevi döneminden İbnu’l-Haddâd el-Endelûsî ve Ebu’l-Hasen eş-Şuşterî ile çağdaş dönemden Muhammed el-Bâcî el-Mesûdî‎, Süleymân el-Sûle ve Mahmûd Sâmî el-Bârûdî’den oluşan değişik dönemlere ait on dört farklı şairin şiirlerine değinilmiştir. Bu çalışmada ele alınmış olan şairler kronolojik olarak sıralanmıştır. Konunun daha kolay anlaşılması adına Hermes tasavvuru bilgelik ve hikmet, ezoterizm, ölümsüzlük, mitoloji ve kozmik değer sembolizmi gibi alt başlıklara ayrılmıştır. Bu çalışmada nitel araştırma yöntemi kullanılarak, daha çok içerik ve betimsel analizler yapılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Arap Şiiri, Hermes, Hikmet, Ezoterizm, Gizem

Kaynakça

• Bobaroğlu, M. (2002). Bâtıni Gelenek Hermetik ve Sanskritik Öğretiler. İstanbul: Ayna Yayınevi.
• Bolay, S. H. (1996). Felsefe Doktrinleri ve Terimleri Sözlüğü. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Burd, B. (1996). Dîvân. Beyrut: Dâru’l-Cîl.
• Cebecioğlu, E. (2004). Tasavvuf Terimleri ve Deyimleri Sözlüğü. İstanbul: Anka Yayınları.
• Cevizci, A. (1999). Felsefe Sözlüğü. İstanbul: Paradigma Yayınları.
• el-Bârûdî, M. S. (2017). Dîvân. Kahire: Müessesetü’l-Hindâvî.
• el-Beyrûnî, E. R. (2007). el-Âsâru’l-Bâkiye mine’l-Kurûni’l-Hâliye. Kahire: Mektebetu’s-Sekâfe.
• el-Buhârî, M. İ. (2013). Sahih-i Buhari (Çev.: Mehmet Sofuoğlu). İstanbul: Ötüken Yayınları.
• el-Endelûsî, İ. H.(1990). Dîvân. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye.
• el-Hatîb, L. (1989). Dîvân. Dâru’l-Beydâ: Dâru’s-Sekâfe.
• el-Hıllî, S. (2016). Dîvân. Beyrut: Dâru Sâdır.
• el-Levvâh, S. G. (1989). Dîvân. Umman: Vizâratu’t-Türâsi’l-Kavmî.
• el-Ma'arrî, E. A. (2010). Luzûmiyyât. Kahire: Mektebetu’l-Hancî.
• el-Mağribî, T. (2002). Divân. Beyrut: Dâru’l-İlmi li’l-Melâyîn.
• el-Mes'ûdî, M. B. (1987). Divân. Tunus: ed-Dâru’t-Tunusiyye li’n-Neşr.
• el-Ya'kûbî, A. (1995). Târîhu’l-Ya'kûbi. Beyrut: Dâr Sâdır.
• es-Sa'dî, İ. N. (1977). Dîvân. Bağdat: Dâru’l-Hurriyye.
• es-Sa'îdî, M. M. (2007). Hermes fi’l-Masâdiri’l-Arabiyye. Kahire: Dâru’l-Keraz.
• es-Sûle, S. (1894). Dîvân. Kahire: Matbaatu’l-meârif.
• eş-Şuşterî, E. H. (2008). Dîvân. Dâru’l-Beydâ: Dâru’s-Sekâfe.
• et-Taberî, M. C. (2009). Târîhu’l-Ümem ve’l-Mulûk. Amman: Beytu’l-Efkâri’d-Devliyye.
• et-Tuğrâî, M. (1986). Dîvân. Devha: Dâru’l-Kutubi’l-Katariyye.
• Gener, C. (2019). Ezoterik Bâtıni Doktrinler Tarihi. İstanbul: Hermes Yayınları.
• Gündüz, Ş. (1998). Din ve İnanç Sözlüğü. Ankara: Vadi Yayıncılık.
• Hançerlioğlu, O. (1977). Felsefe Ansiklopedisi. Kavramlar ve Akımlar. İstanbul: Remzi Kitabevi.
• İbn İberî, E. F. (1997). Târîhu Muhtasari’d-Duvel. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye.
• İbn Kesîr, E. F. (1997). el-Bidâye ve’n-Nihâye. Medine: Dâr Hicr.
• İbnu’l-Cevzî, A. (1995). el-Muntazam fî Târîhi’l-Ümem. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye.
• İbnu’l-Esîr, A. (1987). el-Kâmil fi’t-Târîh. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye.
• İbnu’l-Kıftî, C. (2005). İhbârü’l-Ulemâ bi Ahbâri’l-Hükemâ. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye.
• İbnu’r-Rûmî, A. (2002). Dîvân. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye.
• Kılıç, M. E. (2021). Hermesler Hermesi. İstanbul: Sufi Kitap.
• Müslim, H. (2013). Sahih-i Müslim (çev: Mehmet Sofuoğlu). İstanbul: İrfan Yayıncılık.
• Örnek, S. V. (1973). Budunbilim Terimleri Sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Özer, V. (2018). Efsane ve Halk Hikâyelerinde Peygamberler ve Veliler Üzerine Bir Araştırma, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Konya: Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Sebânû, A. G. (2010). Hermesu’l-Hakîm beyne’l-Ulûhiyye ve’n-Nubuvve. Şam: Dâr Kuteybe.
• Şahin, R. (2022). Eskiçağ Tarihi Perspektifinden Peygamberler ve Eski Kavimler (Hz. Âdem’den Hz. İbrahim’e Kadar), (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Elâzığ: Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.