ANIMAL NOMINATIONS IN THE DIALECTS OF GÜMÜŞHANE PROVINCE AND REGION

Yıl 2023, Cilt: 7 Sayı: 26, 115 - 124, 30.12.2023

Türker Barış Bulduk

https://doi.org/10.31455/asya.1390959

Öz

The vocabulary of a language allows us to learn about the history, economy and culture of the speakers of that language. It is possible to find this information in the names of people, places, plants and animals used by the Turks, who have lived in many different geographies and interacted with many different cultures throughout their long history. In nomadic Turkish communities who adopted the steppe as their philosophy of life, animals have always been the most basic element and the most important helper. This situation has led to many different names for the same animal in Turkish, thus enriching the language. Some of these words are used in our standard language, but a large number of them continue to exist only in our dialects. It is important to record these words that continue to live in dialects. Because the reasons such as the improvement of educational opportunities day by day, the fact that people are able to travel more with the developments in the field of transportation, and the fact that communication elements affect more people due to technological developments make it necessary to record the dialectal features of regions with different dialectal features as soon as possible. One of the important areas of Turkish dialects of Turkey is Gümüşhane. The aim of this study is to determine the animal names in the dialects of Gümüşhane province and its region. Gümüşhane is an important dialect region that has hosted many different cultures since it is located on the Trabzon-Erzurum-Tebriz highway and the migration routes that Turks have entered Anatolia intensively since the 11th century. The historical, geographical and cultural characteristics of this dialect region include many different animal names that are not used in our standard language. Some of these names are not found in the Compilation Dictionary. In this study, animal names in the dialects of Gümüşhane province and its region are analyzed by classifying them according to their types.

Anahtar Kelimeler

Vocabulary, Dialect, Dialects of Gumushane Province and Region, Animal Naming

GÜMÜŞHANE İLİ VE YÖRESİ AĞIZLARI SÖZ VARLIĞINDA HAYVAN ADLANDIRMALARI

Öz

Bir dilin söz varlığı o dili konuşanların tarihi, ekonomisi, kültürü hakkında da bilgi edinmemizi sağlar. Köklü tarihi boyunca çok farklı coğrafyalarda yaşamış ve çok farklı kültürler ile etkileşim içerisinde bulunmuş Türklerin de kullandıkları kişi, yer, bitki ve hayvan adlarında bu bilgilere ulaşılabilmesi mümkündür. Bozkırı hayat felsefesi edinmiş göçebe Türk topluluklarında hayvan, her zaman en temel unsur ve en önemli yardımcı olmuştur. Bu durum Türkçede aynı hayvana çok farklı adlandırmalar yapılmasını ve dolayısıyla dilde zenginleşmeyi sağlamıştır. Bu sözcüklerden bazıları ölçünlü dilimizde kullanılmaktadır fakat çok büyük bir kısmı sadece ağızlarımızda varlığını devam ettirmektedir. Ağızlarda yaşamaya devam eden bu sözcüklerin kayıt altına alınması önemlidir. Çünkü eğitim imkânlarının her geçen gün iyileşmesi, ulaştırma alanındaki gelişmeler ile birlikte insanların daha fazla seyahat edebilir duruma gelmeleri, teknolojik gelişmelere bağlı olarak iletişim unsurlarının daha fazla insanı etki alanı içerisine alması gibi nedenler farklı ağız özelliğine sahip bölgelerin ağız özelliklerinin bir an evvel kayıt altına alınmasını gerekli kılmaktadır. Türkiye Türkçesi ağızlarının önemli sahalarından biri de Gümüşhane’dir. Bu çalışmanın amacı Gümüşhane ili ve yöresi ağızlarındaki hayvan adlandırmalarını tespit etmektir. Gümüşhane, Anadolu’ya Türklerin 11. yüzyıldan itibaren yoğun bir şekilde girdikleri göç yolları ile Trabzon-Erzurum-Tebriz anayolu üzerinde bulunduğu için çok farklı kültürlere ev sahipliği yapmış önemli bir ağız bölgesidir. Bu ağız bölgesinin tarihî, coğrafî ve kültürel özellikleri, bünyesinde ölçünlü dilimizde kullanılmayan çok farklı hayvan adlandırmalarını barındırmaktadır. Bu adlandırmaların bir kısmına Derleme Sözlüğü’nde de rastlanmamıştır. Bu çalışmada, Gümüşhane ili ve yöresi ağızlarındaki hayvan adlandırmaları türlerine göre sınıflandırılarak incelenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Söz Varlığı, Ağız, Gümüşhane İli ve Yöresi Ağızları, Hayvan Adlandırmaları

Kaynakça

• Aksan, D. (1988). Her Yönüyle Dil. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Aksan, D. (1996). Türkçenin Sözvarlığı. Ankara: Engin Yayınevi.
• Aksan, D. (2008). Türkçeye Yansıyan Türk Kültürü. Ankara: Bilgi Yayınevi.
• Bozkaplan, Ş. A. (1992). Türkiye Türkçesi Ağızlarında Kuş İsimleri ve Onların Sistematiği. Türk Dili Araştırmaları-Belleten, 35(1987), 43-79.
• Bozkaplan, Ş. A. (1999). Türkiye Türkçesinde Ehli Olmayan Hayvan Adlarının Sistematiği. 3. Uluslararası Türk Dil Kurultayı, 157-197.
• Bozkaplan, Ş. A. (2007). Kutadgu Bilig'deki Hayvan Adları Üzerine Bir İnceleme. Turkish Studies 2(4), 1110-1118.
• Bulduk, T. B. (2019). Gümüşhane İli ve Yöresi Ağızları Söz Varlığında Eski Türkçe Kelimeler. Mavi Atlas Dergisi, 7(1), 52-67.
• Bulut, S. (2018). Gümüşhane İli ve Yöresi Ağızları Söz Varlığı. Ankara: Gazi Kitabevi.
• Buran, A. (1992). Yunus'ta Hayvan Adları ve Fonksiyonları. Türk Dünyası Araştırmaları Dergisi 0(80), 167-194.
• Dündar, A. N. (2021). Kütahya ve Yöresi Ağızları Söz Varlığında Hayvan Adları Üzerine Bir İnceleme. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 0(71), 15-47.
• Ersoylu, H. (1981). Türk Dünyasının Düşünce, Dil ve Edebiyatındaki Bazı Kuşlar. Türk Dünyası Araştırmaları Dergisi, 0(11), 76-125.
• Gülensoy, T. & Alkaya, E. (2011). Türkiye Türkçesi Ağızları Bibliyografyası. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Gülensoy, T. (2007). Türkiye Türkçesindeki Türkçe Sözcüklerin Köken Bilgisi Sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Karakuş, İ. (1997). Türkçe Ad Bilim (Onomastik)'de Hayvan Adları. Erdem, 9(27), 1143-1151.
• Sakaoğlu, S. (2001). Türk Ad Bilimi I. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Telli, B. (2015). Kenzüs-Sıhhatül-Ebdaniyye Eser-i Mürşid-i Osmaniyye'de Bitki Adları. Kesit Akademi Dergisi, 1(1), 96–116.
• Türk Dil Kurumu. (2009). Türkiye'de Halk Ağzından Derleme Sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Türk Dil Kurumu. (2011). Türkçe Sözlük. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Yavuz, S. & Telli, B. (2020). Adıyaman Ağzı Söz Varlığına Katkılar Beddualar. Journal of History School, 13(44), 427-439.