TÜRKİYE’DE DONANMA CEMİYETLERİ: TARİHSEL SÜREÇTE GELİŞİM VE BAĞIŞ KAMPANYALARI

Yıl 2022, Cilt: 5 Sayı: 7, 20 - 57, 31.12.2022

Mesut Özel

https://doi.org/10.56448/ataddergi.1181349

Cited By: 1

Öz

Geçmişte denizlerdeki güç mücadelesi deniz kuvvetlerinin önemini artırmıştır. Bu mücadelede güçlü bir donanma uluslar için önemli bir itibar kaynağı olmuştur. Devletler donanma kurmak için kendi kaynaklarının yanında toplumsal kampanyalarla mali külfeti paylaşma yoluna gitmiştir. Bu bağlamda hem halk nezdinde denizcilik bilincini geliştirmek hem de kampanyaları yönlendirmek için Donanma cemiyetleri bir sivil toplum kuruluşu olarak hayat bulmuştur. Osmanlı Devleti’nde de donanmasızlık nedeniyle yaşanan toprak ve itibar kayıplarının yarattığı güdüyle 1909’da Donanma Cemiyeti kurulmuştur. Ardılı Türkiye Cumhuriyeti’nde akim kalan girişimlerin ardından 1965’te Donanma Cemiyeti Kıbrıs Krizinin sonrasında kurulmuş; donanmanın güçlendirilmesine önemli katkıda bulunmuştur. 1972’de Vakfa dönüşen oluşum, müşterek bir çatı altına girdiği 1987’ye kadar çeşitli kampanyalar yürütmüş, en önemlisi denizcilik bilincinin gelişmesine önemli katkıda bulunmuş, milli savunma sanayinin kurulmasını tetiklemiştir. Bu makalede, Donanma Cemiyetini tekrar ihya etme çabaları yanında, kurulduktan sonra yürüttüğü faaliyetler kendi yayını olan Derya dergisi, dönemin tanıklarının anıları ile diğer açık kaynaklar kullanılarak mercek altına alınmıştır.

Anahtar Kelimeler

Donanma Cemiyeti, Deniz Kuvvetleri, Atatürk Filotillası

Destekleyen Kurum

Yoktur

Proje Numarası

Yoktur

Teşekkür

Yoktur

TÜRKİYE’DE DONANMA CEMİYETLERİ: TARİHSEL SÜREÇTE GELİŞİM VE BAĞIŞ KAMPANYALARI

Öz

Anahtar Kelimeler

Donanma Cemiyeti

Proje Numarası

Yoktur

Kaynakça

• National Archives Registration Agency (NARA). “Presentation of the FY 1954 MDAP”, 400 MDAP, 334/250/7, 1954.
• DABCA, 030.18.1.1/80.525.8, 28 Kasım 1925.
• Türkiye Büyük Millet Meclisi (TBMM). Zabıt Ceridesi, Devre (D) II, Cilt (C) 17, İçtima Senesi (İ) II, Doksan dördüncü İçtima, 5 Nisan 1341, Ankara 1925, https://www5.tbmm.gov.tr/tutanaklar/TUTANAK/TBMM/d02/c017/tbmm02017094.pdf, Erişim Tarihi: 3 Eylül 2022.
• ———. “Zabıt Ceridesi D. II, C. 20, İç. III/23, 12.12.1341” Ankara, 1925, https://www5.tbmm.gov.tr/tutanaklar/TUTANAK/TBMM/d02/c020/tbmm02020023.pdf, Erişim Tarihi: 3 Eylül 2022.
• ———. “Zabıt Ceridesi D. II, C. 7, İç. I/2, 3 Mart 1340” Ankara, 1924, https://www5.tbmm.gov.tr/tutanaklar/TUTANAK/TBMM/d02/c007/tbmm02007002.pdf, Erişim Tarihi: 3 Eylül 2022.
• ———. “Zabıt Ceridesi D. II C. 2 İç. 1/17 12 Eylül 1339/1923” Ankara, 1923, https://www5.tbmm.gov.tr/tutanaklar/TUTANAK/TBMM/d02/c002/tbmm02002017.pdf, Erişim Tarihi: 3 Eylül 2022.
• Resmî Gazete, “İcra Vekilleri Heyeti Karar Sayısı 4/1896, Karar Tarihi: 5 Aralık 1953", sayı 8605, 12 Ocak 1954, https://www.resmigazete.gov.tr/arsiv/8605.pdf, Erişim Tarihi: 3 Eylül 2022.
• Resmî Gazete, “Deniz Kuvvetlerine yabancı memleketlerden harb gemileri, harb gemisi cihaz ve silâhlar ve harb gemisi inşa malzemesi satın alınmasına dair Kanun (Sayı: 1417, Kabul Tarihi: 23.6.1971)”, sayı 13881, 30 Haziran 1971. https://www.resmigazete.gov.tr/arsiv/13881.pdf, Erişim Tarihi: 3 Eylül 2022.
• Büyüktuğrul, A. (1984). Osmanlı Deniz Harp Tarihi ve Cumhuriyet Donanması, C. IV, Deniz Basımevi, İstanbul.
• Çadırcı, M. (2005. “I Dünya Savaşı Öncesinde Kıbrıs Türk Halkının Donanma Cemiyetine Yardımlarına İlişkin Bilgi ve Belgeler.”, III. Güzelyurt Tarih Buluşması Sempozyumu, ed. Mehmet Demiryürek ve Mesut Erşan, Lefke Avrupa Üniversitesi Yayınları, Lefkoşe, s. 19–35.
• Çağın, R. (2018). Göksu’dan Heybeli’ye anılar, Sarıyıldız, İstanbul.
• Çetiner, Y. (2006), Nefes Nefese Bir Ömür, Epsilon, İstanbul.
• Çelik, Y. N. (2005). Cumhuriyet Donanması 1923-2005, 2. Baskı, Deniz Basımevi, İstanbul.
• Çoker, F. (1994). Bahriyemizin Yakın Tarihinden Kesitler, Deniz Kuvvetleri Komutanlığı Karargâh Basımevi, Ankara.
• Gülen, N. (2001). Şanlı Bahriye; Türk Bahriyesinin İki Yüzyıllık Tarihçesi 1773-1973, 2. Baskı, Kastaş Yayınları, İstanbul.
• Gürdeniz, C. (2013). Hedefteki Donanma, Kırmızı Kedi Yayınevi, İstanbul. ———. (2015). Mavi Uygarlık, Kırmızı Kedi Yayınevi, İstanbul.
• Güvenç, S. (2009). Osmanlıların Drednot Düşleri, Türk İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul.
• Hergüner, M. (2008). Kurtuluş Savaşında Denizciliğimiz ve Kahraman Gemilerimiz Aydınreis ve Preveze Gambotları, Deniz Basımevi, İstanbul.
• İnam, E. (1965). Rauf Bey, Deniz Basımevi, İstanbul.
• Mütercimler, E. (1990). Satılık Ada Kıbrıs: Kıbrıs Barış Harekatının Bilinmeyen Yönleri, Alfa Yayınları, İstanbul.
• Koçer, İ. Ö. (2008). Şanlı Yavuz, Deniz Basımevi, İstanbul.
• Nutku, E. (1973). Denizden Sesler Geliyordu, Özyurt Basımevi, İstanbul. Yavuzalp, E. (1996). Liderlerimiz ve Dış Politika, Bilgi Yayınevi, Ankara.
• Özçelik, S. (2000). Donanma-yı Osmani Muavenet-i Milliye Cemiyeti, Türk Tarih Kurumu, Ankara.
• Panzac, D. (2018). Osmanlı Donanması (1572-1923), Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul.
• Rohnstein, R. L. (1968) Alliances and Small Powers, Columbia University Press, New York.
• Sönmez, O. (2001). Anılarda Gemiler: Ufkun Ötesinde Kayboldular. Türkiye İş Bankası Kültür yayınları, İstanbul.
• Yıldırım, H. (1997). Türk Donanma Cemiyeti (Vakfı) Türk Deniz Kuvvetlerini Güçlendirme Vakfı ve Derya Dergisi Dizini, Deniz Kuvvetleri Komutanlığı Karargah Basımevi, Ankara.
• Akça, E. (1970). “İlk Çağrı Parlamenterlere” Derya, sayı 31 (Nisan 1970), s. 5.
• ———. (1970). “Türk Donanması ve Milletimiz” Derya, sayı 31 (Nisan 1970), s. 4.
• ———. (1971). “Atatürk ve Millete İnanmak Meselesi” Derya, sayı 40 (Ocak 1971), s. 4-5.
• Başkentli, F. (1973). “Denizci Cumhurbaşkanı” Derya, sayı 70 (Temmuz 1973), s. 4.
• Beşikçi, M. (2004). “I. Dünya Savaşı Öncesi İktidarın Çelik Sembolleri: Donanma Sembolizmi ve Milliyetçi Propoganda”, Toplumsal Tarih, sayı 127 (2004), s. 92-95.
• Büyüktuğrul, A. (1963). “Ah, Şu Donanma Cemiyeti, Denizcilik Konuları.” Cumhuriyet, 13 Temmuz 1963.
• ———. (1975). “Osmanlı (Türk)- Yunan Deniz Silahlanma Yarışı”, Belleten, XXXIX/156 (1975), s. 725–74.
• ———. (1958). “Türk Donanmasının Vatana Yaptığı Hizmetler,” Cumhuriyet, 3 Mart 1958.
• Cumhuriyet. (1965). “Başkasının Vermediğini Millet Yapar”, 2 Mayıs 1965.
• Cumhuriyet. (1972). “Türk Milleti, Atatürk Filotillası Senin Eserin Olacak. Türk Donanma Cemiyetinin Yardımına Koş.” 23 Nisan 1972.
• Çağdaş, S. O. (1974). “Ağustos Ayının Hareketli ve Önemli Olayları”, Derya, sayı 84 (Eylül 1974), s. 3-4.
• ———. (1974). “Bütün Türk Ulusu Daha Güçlü Bir Donanma Sağlamak Üzere Şahlandı”, Derya, sayı 83 (Ağustos 1974), s. 8-10.
• ———. (1973). “Cumhuriyetimizin 50. Yıldönümüne Deniz Kuvvetlerimizin Armağanı”, Derya, sayı 74 (Kasım 1973), s. 4-5.
• ———. (1973). “Deniz Harp Okulu ve Lisesinin 200. Kuruluş Yıldönümü Şerefli Mazisine Yakışır Bir Şekilde Kutlandı”, Derya, sayı 64 (Ağustos 1973), s. 6-15.
• ———. (1971). “Deniz Kuvvetleri Komutanı Oramiral Celal Eyiceoğlu’nun Yarattığı ‘Altın Devir’ Unutulmayacaktır”, Derya, sayı 48 (Eylül 1971), s. 3.
• ———. (1973). “Devletin Gemisi Amiral Korutürk’ün Komutasında”, Derya, sayı 68 (Mayıs 1973), s. 3-6.
• Çapaner, N. (1970). “Atatürk Filotillası.” Derya, sayı 37 (Ekim 1970), s. 4.
• ———. (1971). “Daha Güçlü Olmak İçin Gelecek Kuşaklara Bir Armağan” Derya, sayı 46 (Temmuz 1971), s. 6.
• ———. (1972). “Deniz Varlığımızı Çağın İcaplarına Uyduracağız” Derya, sayı 53 (Şubat 1972), s. 17.
• ———. (1971). “Kamuoyu Deniz ve Hava Gücünü Destekliyor” Derya, sayı 47 (Ağustos 1971), s. 8.
• Çetiner, Y. (1965). “Amerikan Askeri Yardımı ve Gerçekler: Atina Ankara’ya Tercih Edildi” Cumhuriyet, 29 Nisan 1965.
• ———. (1965). “Amerikan Askeri Yardımı ve Gerçekler: Türkiye’ye Yılda 350 Milyon lira Ödemesi Gerekiyor”, Cumhuriyet, 1 Mayıs 1965.
• ———. (1965). “Amerikan Askeri Yardımı ve Gerçekler: Yunanistan’a 6 Muhrip, 44 Çıkarma Gemisi ve 2 Denizaltı Gemisi Verildi” Cumhuriyet, 30 Nisan 1965.
• ———. (1974). “Yıllar Var ki YAVUZ’un Özlemi İçindeyiz”, Derya, sayı 83 (Ağustos 1974), s. 4.
• Çoker, F. (1965). “Donanma Cemiyetinin İhyası mı?”, Cumhuriyet, 4 Mayıs 1965.
• Daver, A. (1950). “Devlet Reisimiz Celal Bayar’a Açık Mektub”, Cumhuriyet, 17 Temmuz 1950.
• ———. (1950). “Donanma Günü: Donanma Cemiyeti”, Cumhuriyet, 26 Eylül 1950.
• ———. (1951). “Hem Nalına Hem Mıhına: Donanmaya Dair”, Cumhuriyet, 23 Mart 1951.
• ———. (1951). “Türk Denizcilik Cemiyeti”, Cumhuriyet, 24 Şubat 1951.
• Derya. (1970). “Amerika’da da Atatürk Filotillası İçin Bağış Kampanyası Başladı” sayı 39 (Aralık 1970), s. 7.
• Derya. (1970). “Amerika’daki Türkler Atatürk Filotillası Kampanyasına Katılıyor” sayı 38 (Kasım 1970), s. 4-5.
• Derya. (1970). “Atatürk Filotillası Bağış Kampanyası Açıldı”, sayı 39 (Aralık 1970), s. 5-6.
• Derya. (1971). “Berk Denize İndirilirken”, sayı 47 (Ağustos 1971), s. 4-7.
• Derya. (1974). “Deniz Gücümüzü Artırmak İçin Toplantı Yapıldı”, sayı 82 (Temmuz 1974), s. 4-5.
• Derya. (1973). “Deniz Harp Okulu ve Lisesinin 200. Kuruluş Yıldönümü Kutlanacak”, sayı 64 (Ocak 1973), s. 5-6.
• Derya. (1972). “Deniz Kuvvetleri Deniz Havacılığı Yönünden de Güçlendiriliyor”, sayı 53 (Şubat 1972), s. 4-5.
• Derya. (1974). “Denizcilik Müsteşarlığı Kuruluyor, sayı 80 (Mayıs 1974), s. 7.
• Derya. (1972). “Din Görevlileri Federasyonunun Yayınladığı Yazı”, sayı 57 (Haziran 1972), s. 5.
• Derya. (1971). “Okullarda Türk Donanma Cemiyeti Gençlik Kolu Kurulacak”, sayı 45 (Mayıs 1971), s. 7.
• Derya. (1974). “Donanma Haftası ve Atatürk Filotillası”, sayı 37 (Ekim 1970), s. 5.
• Derya. (1972). “Oramiral Celal Eyiceoğlu’nun Demeci.”, sayı 57 (Haziran 1972), s. 12.
• Derya. (1970). “Sunay: ‘Ödevimiz Önemli ve Büyük Bir Donanmaya Malik Olmaktır.’”, sayı 37 (Ekim 1970), s. 4.
• Derya. (1970). “Türk Donanma Cemiyeti’nin Kampanyası”, sayı 32 (Mayıs 1970), s. 6.
• Derya. (1971). “Türk Donanma Cemiyeti”, sayı 44 (Mayıs 1971), s. 2.
• Derya. (1971). “Türk Donanma Cemiyeti 5’inci Genel Kurulu Toplandı”, sayı 49 (Ekim 1971), s. 7.
• Derya. (1972). “Türk Donanma Vakfı 1972 İstanbul Sanayi Sergisi 1 Temmuz’da Açılacak”, sayı 58 (Temmuz 1972), s. 8-9.
• Derya. (1972). “Türk Donanma Vakfı Kıbrıs’ta da Kuruluyor”, sayı 55 (Nisan 1972), s. 8.
• Derya. (1972). “Türk Donanma Vakfı Kıbrıs Şubesi Alacağı Gemiye Bayraktar İsmi Verecek”, sayı 57 (Haziran 1972), s. 14.
• Derya. (1972). “Türk Donanma Vakfı Kuruldu”, sayı 54 (Mart 1972), s. 4-5.
• Derya. (1972). “Türk Donanma Vakfı Örgütü Kuruluyor”, sayı 55 (Nisan 1972), s. 4.
• Derya. (1972). “Türk Donanma Vakfının Giriştiği Dev Bir Deniz Gücü Kurmak Çabaları Aralıksız Devam Ediyor”, sayı 58 (Temmuz 1972), s. 8.
• Derya. (1972). “Ulaştırma Bakanlığında Müsteşar Deniz Yardımcılığı Kuruldu”, sayı 61 (Ekim 1972), s. 11.
• Derya. (1973). “Yavuz’un Donanmadan Ayrılış Törenine Oramiral Kemal Kayacan’ın Gönderdiği Mesaj”, sayı 69 (Haziran 1973), s. 5.
• Derya. (1970). “Yunanistan Deniz Gücünü Geliştiriyor”, sayı 29 (Şubat 1970), s. 8.
• Derya. (1970). “Yunanistan Donanma için Yardım Topluyor: Yunanistan’da Hücumbot Kampanyası”, sayı 31 (Nisan 1970), s. 5.
• Engin, F. (1970). “Atatürk Filotillası”, Derya, sayı 36 (Eylül 1970), s. 3.
• ———. (1970). “Bir Şükran Borcu” Derya, sayı 32 (Mayıs 1970), s. 3.
• ———. (1970). “Ege’de Kuvvet Dengesi”, Derya, sayı 30 (Mart 1970), s. 3-4.
• Esengün, K. (1970). “Yunan Silahlanması ve Türkiye”, Cumhuriyet, 9 Mart 1970.
• Eyiceoğlu, C. (1972). “Donanmamıza Ağustos Ayında 2 Muhrip, 3 Denizaltı ve 2 Tank Çıkarma Gemisi Katılacak”, Derya, sayı 57 (Haziran 1972), s. 20.
• ———. (1970). “Kendi Gemilerimizi Tersanelerimizde İnşa Edeceğiz” Derya, sayı 32 (Mayıs 1970), s. 4.
• Fındıklı, M. (1971). “Periskop: 1971 Yılını Uğurlarken” Derya, sayı 39 (Aralık 1971), s. 3.
• ———. “Umutlu Gelecek”, Derya, sayı 55 (Nisan 1972), s. 3.
• Gibbons, J. H. (1903). “Navy Leagues”, The North American Review, 176/558 (1903), s.758–64.
• Gürdeniz, C. (2021). “Heybeliada’dan Doğan Mavi Vatan Meşalesi”, Yeni Deniz Mecmuası, sayı 23 (2021), s. 7-12.
• Güvenç, S. (2015). “NATO’nun Evrimi ve Türkiye’nin Uluslararası Güvenliğe Katkısı.” Uluslararası İlişkiler, XII/45 (2015), s. 101–19.
• Güventürk, F. (1972). “Silahlı Kuvvetler ve Vakıflar” Cumhuriyet, 18 Mayıs 1972.
• Hişankaan, N. (1970). “Yunanistan Kimin İçin Silahlanıyor”, Milliyet, 6 Mart 1970.
• Hürriyet. (1974). “Neden Yavuz?”, 26 Temmuz 1974.
• Hürriyet. (1974). “Yeni Bir Yavuz İstiyoruz” 25 Temmuz 1974.
• İpekçi, A. (1972). “Yunanistan’ın Silahlanma Sorunu”, Milliyet, 24 Şubat 1970.
• ———. (1972). “Yerli Savaş Sanayi”, Milliyet, 1 Şubat 1972.
• İşli, E. N. (2019). “Donanma-yı Osmani Muavenet-i Milliye Cemiyeti”, Yeni Deniz Mecmuası, sayı 13 (2019), s. 21-27.
• Johnson, L. B.-İnönü, İ. (1966). “President Johnson and Prime Minister Inönü: Correspondence between President Johnson and Prime Minister Inönü, Haziran 1964, as Released by White House.” Middle East Journal XX/3 (1966), s. 386–93.
• Karakılıç, C. (1973). “Türk Donanma Vakfının Getirdikleri”, Derya, sayı 64 (Ocak 1973), s. 13.
• Keçecioğlu, D. (1965). “Bu Bir Milli Davadır.” Cumhuriyet, 2 Mayıs 1965. Kural, S. (1970). “Dünyada Havacılık”, Cumhuriyet, 6 Ekim 1970.
• ———. (1970). “Silahlı Kuvvetler Politikası ve Hava Kuvvetleri”, Cumhuriyet, 8 Ekim 1970.
• ———. (1970). “Türk Havacılık Endüstrisinin Durumu”, Cumhuriyet, 21 Ekim 1970.
• ———. (1970). “Türk Havacılık Endüstrisinin Lüzumu”, Cumhuriyet, 22 Ekim 1970.
• ———. (1970). “Türkiye’de Havacılık”, Cumhuriyet, 7 Ekim 1970.
• Milliyet. (1974). “Deniz Ticaret Bakanlığı Kurulacak”, 24 Ağustos 1974.
• Milliyet. (1974). “Donanma Cemiyeti Ege’de Bozulan Denge İçin Uyarma Yaptı”, Milliyet, 18 Mart 1970.
• Milliyet. (1970). “Hava Kuvvetleri Güçlendirme Vakfı Kuruldu”, 24 Temmuz 1970.
• Milliyet. (1974). “Kara Kuvvetlerini Güçlendirme Vakfı”, 28 Ağustos 1974.
• Milliyet. (1952). “Kısa Haberler”, 15 Nisan 1952.
• Milliyet. (1974). “Ordu-Millet Elele” 24 Temmuz 1974.
• Milliyet. (1950). “Türk Denizcilik Cemiyeti Kuruldu”, 30 Aralık 1950.
• Milliyet. (1967). “Yerli Sanayi Sergisi Açılıyor”, 28 Haziran 1967.
• Milliyet. (1970). “Yunanistan’ın Silahlanma Gayreti İnceleniyor”, 27 Şubat 1970.
• Mütercimler, E.- Çekmecigil, Ö. (1993). “1915’ten 1992’ye Oramiral Kemal Kayacan”, Deniz Kuvvetleri Dergisi Eki, Temmuz 1993.
• Ömer G. (1987). “Askeri Vakıfların Kaderi Bugün Belli Oluyor: ‘Donanma Cemiyeti’ Kurulsun.” Cumhuriyet, 15 Eylül 1987.
• Orkunt, S. (1972). “Deniz Kuvvetlerimiz”, Milliyet, 12 Ekim 1970.
• ———. “Ege’de Kuvvet Dengesi”, Milliyet, 28 Temmuz 1969.
• Şehsuvaroğlu, H. (1965). “Donanma Cemiyetinin İhyası mı?”, Cumhuriyet, 4 Mayıs 1965.
• Tunçkanat, H. (1971). “Hava Kuvvetleri Vakfı ve Donanma Cemiyeti”, Cumhuriyet, 21 Ocak 1971.
• Ülergin, K. (1971). “Bir Cevap”, Derya, sayı 40 (Ocak 1971), s. 3.
• ———. (1971). “Hava Kuvvetleri Vakfı ve Türk Donanma Cemiyeti” Cumhuriyet, 21 Ocak 1971.
• ———. (1972). “Silahlı Kuvvetler ve Vakıflar”, Derya, sayı 58 (Temmuz 1972), s. 12-13.
• ———. (1973). “Türk Donanma Cemiyeti’nden Türk Donanma Vakfına” Derya, sayı 72 (Eylül 1973), s. 12-14.
• Yenal, U. (1974). “Denizciliğimiz ve Deniz Ticaret Bakanlığı”, Derya, sayı 86 (Kasım 1974), s. 4-5.
• Yümlü, M. (2019). “Yarım Asra Ulaşan Basın Emeği Işığında Gazeteci Abidin Daver.” Türkiyat Mecmuası XXIX/1 (2019), s. 249–299.