İSTANBUL ÇARŞILARININ ÜÇ ÖRNEK ÜZERİNDEN ANALİZİ: ARASTA ÇARŞISI, KAPALI ÇARŞI VE MISIR ÇARŞISI

Yıl 2024, Cilt: 7 Sayı: 10, 102 - 122, 01.07.2024

Bahar Güven Canpolat

https://doi.org/10.56448/ataddergi.1489898

Öz

Bu çalışmanın amacı geçmişten günümüze dek varlığını sürdüren ve seçkin Osmanlı cami yapılarının bir parçası olan çarşılarından İstanbul ilindeki Arasta Çarşısı, Kapalı Çarşı ve Mısır Çarşısı örnekleri özelinde bahsedilerek günümüze kadar geldiği noktayı irdelemektir. Geçmişten günümüze ticari mallar uzun mesafeler katederek tüketiciye ulaşmaktadır. Bu yolculuk esnasında genellikle varış noktasındaki kentin ticaret bölgesi olarak belirlenen nirengi noktalarında sonlanarak tüketiciye ulaşarak sonlanmaktadır. Türklerin yerleşik hayata geçişiyle birlikte çarşı-pazar kültürü de şekillenmeye başlamıştır. Ticaretle birlikte ortaya çıkan çarşı-pazar kültürünün beraberinde hanlar, bedestenler, arastalar ve çarşıların mimari karakterlerinin gelişiminde rol oynamıştır. Günümüzde varlığını devam ettiren çarşıların bir kısmı Osmanlı devrinde camilerin yakın çevresinde konumlanırken; bir kısmı ise vakıf binalarında kapalı çarşı ve pazarlar olarak konumlanarak faaliyet göstermiştir. Kapalı pazar ve çarşı olarak faaliyet gösteren vakıflara ait binaların temel amaçlarından biri de yakınında bulunan camiye gelir sağlamak olmuştur. İstanbul’un fethi sonrasında şehri ticaret merkezi yapmak adına gelişimi ve yayılımı devam eden çarşı ve arasta yapıları aynı amaca hizmet ederken yakın çevrelerde konumlanmaları bakımından ortak noktalara sahip olup, mimari ve ürün çeşitliliği bakımından birbirilerinden bazı noktalarda ayrılmıştır. Bu çalışma kapsamında Osmanlı Dönemi’nden günümüze ulaşan ve İstanbul ilinde bulunan çarşıların değerlendirmesi sonrasında lokasyon olarak aynı çevrede bulunan ve hizmet veren Arasta Çarşısı, Kapalı Çarşı ve Mısır Çarşısı’nın geçmişteki durumları ile günümüze ulaşan mevcut durumu derlenecektir. Çalışmada yöntem olarak literatür taraması, yerinde tespit ve gözlem yapılmıştır.

Anahtar Kelimeler

İstanbul, İstanbul Çarşıları, Mısır Çarşısı, Kapalıçarşı, Arasta Çarşısı, Geleneksel Mimari

Kaynakça

• Ahunbay, Z. (1993). Sultan Ahmed Külliyesi, İstanbul: Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi.
• Akar, T. (2009). Osmanlı Kentinde Ticari Mekânlar: Bedesten-Han-Arasta-Çarşı Mekânları Literatür Değerlendirmesi, Ankara: Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, 13-267.
• Akozan, F. (1979). İstanbul’un Kapalı Çarşısı, İstanbul: Tarih Dergisi. 32-759-70.
• Baytop, T. (1994). Mısır Çarşısı, İstanbul: Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi.
• Cezar, M. (1983). Typıcal Commercıal Buıldıngs Of The Ottoman Classıcal Perıod And The Ottoman Constructıon System, İstanbul: Türkiye İş Bankası Cultural Publications.
• Cezar, M. (1985). Tipik Yapılarıyla Osmanlı Şehirciliğinde Çarşı ve Klasik Dönem İmar Sistemi, İstanbul: Mimar Sinan Üniversitesi Yayını, 9-186.
• Duru, N. (2019). Emınönü Yenı Valıde Küllıyesı(Yeni Cami). Anasay Dergisi.
• Eyice, S.(1993). Arastalar, İstanbul: Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi.
• Erçetin, A. (2019). Geçmişten Günümüze Gelişen Mekan Kurgusu İle Kapalıçarşı. İstanbul: The Turkish Online Journal of Design, Art and Communication.
• Güven Canpolat, B. (2023). Kişisel Fotoğraf Arşivi.
• İstanbul Büyükşehir Belediyesi (2019). Tarihi Yarımada’daki Osmanlı Dönemi Hanları.
• İstanbul Büyükşehir Belediyesi (2015). Hanlar, Kültürel Miras.
• İstanbul Büyükşehir Belediyesi (2020). Kapalıçarşı #SiziBekliyor, Kültür.İstanbul.
• Katkak, B. (2018). Dünden Bugüne Tarihi İstanbul Çarşıları, İstanbul: Türkiye Turing ve Otomobil Kurumu.
• Koçu, R. E. (1959). Arasta Hamamı, İstanbul: İstanbul Ansiklopedisi, 2-968.
• Mortan, K. ve Küçükerman Ö. (2010) Çarşı, Pazar, Ticaret ve Kapalıçarşı, İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Özdeş, G. (1953). Türk Çarşıları, İstanbul Teknik Üniversitesi, 35-36.
• Sakaoğlu, N. (1993). Antikacılık, İstanbul: Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi.
• T.C. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı (2003). Türklerde Çevre ve Şehircilik, Cilt 1.
• T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı, İstanbul Büyük Saray Mozaikleri Müzesi Broşürü.
• Belge-1: T.C. Turizm Bankası, Epa Mimarlık. Sultanahmet ve Çevresi Düzenleme Projesi (1980).
• Belge-2: Restorasyon Yıllığı (2019, Sayı:18). Vakıflar Genel Müdürlüğü İstanbul I. Bölge Müdürlüğü.
• Belge-3: Kişisel Arşivlerde İstanbul Belleği (2018).