شواهد القبور في عهد بنو آيدين في مقبرة جامع محمد بك الآيديني في بركي

Yıl 2025, Cilt: 8 Sayı: 13, 73 - 108, 31.08.2025

Ömer Eroğlu

Öz

تم الدراسة ثلاثة عشر شاهد قبر تعود إلى عهد آل أيدين، وتقع في مقبرة جامع محمد بك الأيديني في بلدة بركي. وقد تم تناول هذه الشواهد كوحدة واحدة دون تمييز بين الشواهد الرأسية والقدمية، من حيث المادة، النمط، الزخرفة، والنقوش الكتابية. أظهرت الدراسة أن هذه الشواهد تأخذ شكلاً قائماً مستطيلاً مع جسم مزوّد بأعمدة صغيرة وتاج علوي. من الناحية التاريخية، تبيّن أن الشواهد المدروسة تعود إلى الأعوام: 1378، 1381، 1382، 1383، 1384، 1385، 1390، 1392، 1400، 1414، 1417، وإلى القرنين الرابع عشر والخامس عشر في عهد آل أيدين.
ومع ذلك، فإن بعض الشواهد قد تآكلت نقوشها بدرجة كبيرة، مما جعل من الصعب تحديد تواريخها بدقة. أقدم هذه الشواهد يعود إلى عام 1378م، أما أحدثها فيرجع إلى عام 1417م وإلى الفترة الواقعة بين القرنين الرابع عشر والخامس عشر. وجميع الشواهد مصنوعة من الرخام، وقد استُخدمت فيها غالبًا تقنية الحفر الغائر. وتبيّن أن كامل أسطح الشواهد قد زُيّنت بزخارف مختلفة. وقد تزيّنت الأجزاء العلوية (التاج) بزخارف نباتية مكونة من النخيل، الأغصان المتمايلة، وأشكال الزخارف العربية (رومي)، في حين امتلأت الأجزاء الأخرى بالنقوش الكتابية. لا تقتصر أهمية شواهد القبور من عهد آل أيدين على خصائصها الشكلية فحسب، بل تشمل أيضًا ما تحمله من زخارف، ودقة النقش، والأساليب الفنية المتبعة، مما يكشف عن التأثيرات الثقافية والمعطيات الفنية لذلك العصر.

Anahtar Kelimeler

بنو آيدين , شواهد القبور، التاريخ، التراث الثقافي

BİRGİ AYDINOĞLU MEHMED BEY CAMİİ HAZİRESİNDE AYDINOĞULLARI DÖNEMİNE AİT MEZAR TAŞLARI

Öz

Birgi Aydınoğlu Mehmed Bey Cami Haziresin’deki Aydınoğulları Dönemi Mezar Taşları adlı bu çalışmamızda, 13 adet mezar taşı ele alınmıştır. Ele alınan mezar taşları baş ve ayak şahidesi olarak ayırt edilmeksizin bir bütün olarak malzeme, tipoloji, süsleme ve kitabe açısından incelenmiştir. Mezar taşlarının Düşey dikdörtgen sütunceli gövde ve tepelikli formlarda oldukları anlaşılmıştır. Tarihsel olarak; bu çalışmada ele aldığımız mezar taşlarının 1378, 1381, 1382, 1383, 1384, 1385, 1390, 1392, 1400, 1414, 1417 ve 14, 15 yüzyıla Aydınoğulları dönemine ait oluğu tespit edilmiştir. Lakin Bazı mezar taşlarının üzerinde yer alan tarihler okunmuş, bazıları ise kitabelerinin aşırı aşınmış olmasından dolayı okunamadıklarından kesin olarak tarihlendirilememiştir. Mezar taşları içerisinde en erken tarihli olanının 1378 yılına, en geç tarihli olanının ise 1417 ve 14-15 yüzyıla dayandığı görülmektedir. Tümü mermer malzemeli olan mezar taşlarında genellikle oyma tekniği tercih edilmiştir. Genel olarak mezar taşlarının bütün yüzeyleri çeşitli süslemelerle değerlendirilmeye çalışılmıştır. Üst bölümleri (tepelik kısmı) palmet, kıvrık dal ve rûmîlerden oluşan bitkisel süslemelerle; diğer bölümler ise kitabelerle doldurulmuştur. Aydınoğulları Dönemi Mezar Taşları sadece biçimsel özellikleri bakımdan değil üzerlerinde taşıdıkları süslemeler, taşın işleniş biçimi, işleme yöntemi ve süslemelerin ayrıntılı tanımlarıyla ele alınarak döneminin kültür etkilerinin yanı sıra sanatımıza o dönemde yansımış olan yenilikleri keşfetmek de bu bilimsel çalışmanın amaçlarından bir kısmını oluşturmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Birgi , Aydınoğluları , Mezar Taşları , Tarih , Kültürel miras.

Gravestones from the Aydınoğulları Period in the Cemetery of Birgi Aydınoğlu Mehmed Bey Mosque

Öz

In this study titled Aydınoğulları Period Gravestones in Birgi Aydınoğlu Mehmed Bey Mosque Haziresin, 13 gravestones were discussed. The tombstones considered were examined as a whole, in terms of material, typology, decoration and inscription, without distinguishing between head and foot testimonies. It was understood that the gravestones were in vertical rectangular columnar body and crowned forms. Historically; It has been determined that the tombstones we discussed in this study belong to the Aydınoğulları period in 1378, 1381, 1382, 1383, 1384, 1385, 1390, 1392, 1400, 1414, 1417 and the 14th and 15th centuries. But the dates on some tombstones were read, Some of them cannot be dated precisely because their inscriptions are too worn and cannot be read. It is seen that the earliest of the tombstones dates back to 1378, and the latest dates back to 1417 and the 14-15 centuries. The carving technique was generally preferred on the tombstones, which were all made of marble. Ingeneral, all surfaces of the tombstones have been tried to be evaluated with various decorations.The upper parts (the hilly part) are decorated with vegetal decorations consisting of palmettes, curved branches and rumi; Other sections are filled with inscriptions. Tombstones of the Aydınoğulları Period are distinguished not only by their formal features but also by the decorations they carry on them. One of the aims of this scientific structure is to explore the cultural influences of the period, as well as the innovations reflected in our art at that time, by examining the detailed descriptions of the way the stone was processed, the processing method and the decorations.

Anahtar Kelimeler

Birgi , Beylik of Aydin , Tombstones , history , Cultural heritage.

Kaynakça

• Kur’ân-ı Kerîm Türkçe Meâli (H. Altuntaş & M. Şahin, çev.). (2015). Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları.
• Acar, V., Avcı, E., & Erat, B. (2017). Birgi'nin Turistik Bir Destinasyon Olarak Swot Analizi Kapsamında Değerlendirilmesi. Ulak Bilge Dergisi, (14), 1333-1372. Atatürk Kültür Merkezi. (2016).
• Başbay, B. (2021). Akşehir Nasrettin Hoca Mezarlığı’ndan Beylikler ve Osmanlı Dönemine Ait Mezar Taşı Örnekleri, Akra Kültür Sanat ve Edebiyat Dergisi (23), s.87-110.
• Çal, H. (2020). Erken Osmanli Dönemi Mezar – Mezar Taşlari. İçinde Y. Özbek ve A. Budak (Eds). Fatih Öncesi Osmanli Sanati ve Mimarisi, (ss.51-94). Lıtea Türk Academia.
• Çal, H. (2020). Malatya Kırklar Mezarlığı Mezar –Mezar Taşlarında Bezeme, Türk Dünyası Sosyal Bilimler Dergisi, (4), s.190-197.
• ÇETİN, O. (2019). Osmanlı Mezar Taşları Etrafında Gelişen Kültür ve Medeniyet Dünyas Üzerine Bir İnceleme, Anadolu Akademi Soyal Bilimler Dergisi, 1(2), s.113-122.
• Çobancaoğlu, T., & Ökten, S. (2019). Birgi Sandıkoğlu Konağı Restorasyon Uygulaması. Tasarım Kuram Dergisi, 15(27), 10-30.
• Darkot, B. (1944). ‘‘Birgi’’. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, (cilt: 2, ss.632-634). TDV Yayınları.
• Dural, H. (2004). Ödemiş Tarihi. Ödemiş Belediyesi Yayınları.
• Emecen, F. (1992). ‘‘Birgi’’. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, (cilt: 6, ss.189-191). TDV Yayınları.
• EROĞLU, Ö. (2022). Batı Anadolu’daki (Ege Bölgesi) Beylikler ve Erken Osmanlı Dönemi Mezar Taşları, Van: Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi.
• İşeri, K. (1998). Birgi Kent ve Mimar Doku Üzerine Bir İnceleme. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
• Şahin, H. (2017). Karaman Mader-I Mevlâna (Aktekke) cami Haziresinde Bulunan Mezar Taşları, Türk Dünyası, Dil ve Edebiyat Dergisi 44, s.297-342.
• Türk, H. (2022). Konya’da Bulunan Anadolu Selçuklu ve Beylikler Dönemi Mezar Taşlarında Süsleme. Konya: Necmettin Erbakan Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
• Ünal, R. (2001). Birgi Tarihi, Tarihî Coğrafyası ve Türk Dönemi Anıtları. T.C. Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Yavuz, B. (2011). Birgi. İzmir Kalkına Ajansı Yayınları.
• Yılmaz, Ç., M., Akça, H., & Güneş, Ç. (2014). Birgi Kültür Yolu. Çankırı Karatekin, Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 5(1), 53-66.
• Yılmaz, E. (2013). İzmir-Ödemiş’teki Türk-İslam Devri Mezar Taşları. Van: Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi.