ENGELS’İN MATERYALİZMİ VE DİN ELEŞTİRİSİ

Yıl 2010, Sayı: 33, 63 - 89, 30.12.2010

Hüsnü Aydeniz

Öz

Birçok düşünür, düşünce tarihinin, idealizme dayanan anlayışlar ile
materyalizme dayanan anlayışların mücadelesi ekseninde ilerlediğini savunmaktadır.
Özellikle modern dönemde materyalizmin geçirdiği evrimin, hem düşünce alanında
hem de pratik hayatta etkin bir rol üstlendiği göz ardı edilmemesi gereken bir
gerçektir. Bu anlamda, materyalist düşünürlerin geleneksel yapıya, özellikle de dine
yönelttiği eleştirilerin dikkatle incelenmesi gerekir. Materyalist düşüncenin en önemli
teorisyenlerinden olan Friedrich Engels, materyalizme kazandırdığı bakış açısı, dine
yönelttiği eleştiriler ve geniş kesimler tarafından kendisine gösterilen ilgi nedeniyle,
dikkat çekici bir figürdür. Bu nedenle, bu çalışma Friedrich Engels’in genel
düşünceleri ve dine yönelik yaklaşımlarını ele almayı amaçlamaktadır.

Anahtar Kelimeler

Friedrich Engels, Din, İdealizm, Materyalizm, Diyalektik Materyalizm, Tarihsel Materyalizm

Kaynakça

• A. Goudge, Thomas, “The Future of Materialism”, The Philosophical Review, Vol. 59, No. 1 (Jan., 1950), pp. 107-112.
• Akarsu, Bedia, Çağdaş Felsefe, İnkılap Kitabevi, İstanbul, 1994, s.105.
• Bonar, James, “Friedrich Engels”, The Quarterly Journal of Economics, Vol. 10, No. 1 (Oct., 1895), pp. 95-97.
• Cogniot, Georges, Engels’e Göre Tabiatın Diyalektiği, çev. Fırtına Öztürk, Hür Yayınevi, İstanbul, 1965.
• Eliade, Mircea, Dinsel İnançlar ve Düşünceler Tarihi, çev. Ali Berktay, Kabalcı Yayınevi, İstanbul, 2003.
• Engels, Friedrich, Ailenin, Özel Mülkiyetin ve Devletin Kökeni, çev. Hasan İlhan, Alter Yayıncılık, Ankara, 2009.
• Engels, Friedrich, Anti Dühring, çev. İsmail H. Yarkın, İnter Yayınları, İstanbul, 2000.
• --------------, Doğanın Diyalektiği, çev. Arif Gelen, Sol Yayınları, Ankara, 2006.
• --------------, Köylüler Savaşı, çev. Kenan Somer, Sol Yayınları, Ankara, 1999.
• --------------, Ludwig Feuerbach ve Klasik Alman Felsefesinin Sonu, çev. İsmail Yarkın, İnter Yayınları, İstanbul, 1999.
• Engels, Ludwig Feuerbach , s.50-51.
• --------------,Tarihsel Materyalizm Üzerine Mektuplar 1890-94, çev. Öner Ünalan, Bilim ve Sosyalizm Yayınları, Ankara, 2000.
• --------------, Ütopyadan Bilime Sosyalizm, çev. Yılmaz Onay, Evrensel Basım Yayın, İstanbul, 2006.
• --------------, Marx, Lenin, Kadın ve Aile, çev. Arif Gelen, Sol Yayınları, Ankara, 2008, s.218.
• Ferraro, Joseph, “Engels as an Ontological Materialist”, Studies in Soviet Thought, Vol. 37, No. 2 (Feb., 1989), pp. 133-150.
• Feuer, Lewis S.,“Materialism, Idealism and Science”, Philosophy of Science, Vol. 15, No. 1 (Jan., 1948).
• Friedrich Engels-Biyografi, çev. Oğuz Özügül-Süheyla Saliha Kaya, Sorun Yayınları, İstanbul, 1997.
• Gilson, Étienne, Ateizmin Çıkmazı, çev. Veysel Uysal, MÜİFVY, İstanbul, 1994
• Gökberk, Macit, Felsefe Tarihi, Remzi Kitabevi, İstanbul, 2000
• Hocutt, Max, “In Defense of Materialism”, Philosophy and Phenomenological Research, Vol. 27, No. 3 (Mar., 1967), pp. 366-385.
• Hook, Sidney, “What is Materialism?”, The Journal of Philosophy, Vol. 31, No. 9 (Apr. 26, 1934), pp. 235-242.
• J. Kain, Philip, “Marx, Engels, and Dialectics”, Studies in Soviet Thought, Vol. 23, No. 4 (May, 1982), pp. 271-283.
• Koç, Turan, Ölümsüzlük Düşüncesi, İz Yayıncılık, İstanbul, 2005.
• Lukes, Steven, Marksizm ve Ahlâk, çev. Osman Akınhay, Ayrıntı Yayınları, İstanbul, 1998, s.31.
• Marx, Karl – Engels, Friedrich, Din Üzerine, çev. İsmail Yarkın – M. Ali İnci, İnter Yayınları, İstanbul, 2000.
• --------------, Seçme Mektuplar, çev. Alaattin Bilgi, Evrensel Basım Yayın, İstanbul, 1996.
• Remsen, Ira, “Scientific Materialism”, Science, New Series, Vol. 3, No. 59 (Feb. 14, 1896), pp. 225-227.
• Riazanov, David, K. Marx-F. Engels: Hayat ve Eserlerine Giriş, çev. Ragıp Zarakolu, Belge Yayınları, İstanbul, 1997.
• Schaff, Adam, Marksizm, Varoluşçuluk ve Birey, çev. Evinç Dinçer, De Yayınevi, İstanbul, 1966.
• Sellars, Roy Wood, “Existentialism, Realistic Empiricism, and Materialism”, Philosophy and Phenomenological Research, Vol. 25, No. 3 (Mar., 1965), pp. 315- 332.
• --------------, “Reflections on Dialectical Materialism”, Philosophy and Phenomenological Research, Vol. 5, No. 2, A First Symposium on Russian Philosophy and Psychology (Dec., 1944), pp. 157-180.
• Smart, J. J. C., “Materialism”, The Journal of Philosophy, Vol. 60, No. 22, American Philosophical Association, Eastern Division, Sixtieth Annual Meeting (Oct. 24, 1963)
• Topaloğlu, Aydın, Teizm ya da Ateizm, Kaknüs Yayınları, İstanbul, 2001.
• Weber, Alfred, Felsefe Tarihi, çev. H. Vehbi Eralp, Sosyal Yayınlar, İstanbul, 1993.
• Yazoğlu, Ruhattin, Ruh, Ölüm ve Ötesi, İz Yayıncılık, İstanbul, 2007.
• Zeller, Eduard, Grek Felsefesi Tarihi, çev. Ahmet Aydoğan, İz Yay., İstanbul, 2001.