İSLAM MUHAKEME HUKUKUNDA İZ BİLİMİ (KRİMİNALİSTİK) VE ADLİ TIP ÇALIŞMALARINI ANIMSATAN BAZI UYGULAMALAR

Yıl 2010, Sayı: 33, 145 - 169, 30.12.2010

M.fatih Turan

Öz

Günümüzde iz bilimi ve adli tıp vasıtasıyla elde edilen veriler, maddi hakikati
ortaya çıkarmada ve nizalara son vermede muhakeme hukukunun vazgeçilmez
unsurları olmuştur.
Hakkı ispat eden, olayla ilgisi olup, olayı yansıtan, akla uygun her türlü araç
ve vasıtanın delil olarak değerlendirildiği İslâm Hukuku, kriminalistik ilminin daha
ortaya çıkmadığı, tıp ilminin bugünkü seviyede gelişmediği bir dönemde ortaya
çıkmıştır. Ancak İslâm Muhakeme Hukukunda günümüz kriminal ve adli tıp
çalışmalarını anımsatan bazı uygulamalar ile davaların çözümlenmesine çalışıldığı
görülmektedir. Kaynaklardaki bilgilerden, gerek Hz. Peygamber (s.a.v)’in, gerekse
Hulefâ-i Râşidîn’in ve bazı kadıların muhakeme esnasında günümüz kriminalistik ve
adlî tıp çalışmalarına benzer bir takım metotları denediği anlaşılmaktadır. Fıkıhta da
muhakeme esnasında bu tarz metotlarla hüküm vermenin mümkün olup olmadığı
tartışılmış, karşı görüşte olan İslam âlimleri, bu tür metotların şüphe ve hatadan arî
olmadığı şeklinde endişelerini dile getirmişlerdir.
İslam Hukuku kaynaklarındaki günümüz iz bilimi ve adli tıp uygulamalarını
anımsatan örneklerin basit olduğu görünse de, o günün imkânlarıyla olayın
çözümlenmeye çalışılması, iz bilimi ve adli tıpa gösterilecek önemi yansıtabilecek
niteliktedir.

Anahtar Kelimeler

Hukuk, Delil, Nesep, İz Bilimi, Adli Tıp

Kaynakça

• Atar, Fahrettin, İslam Adliye Teşkilâtı, Diyanet İşleri Başkanlığı Yay., Ankara, 1999.
• Aydın, Mehmet Akif, “Lian” Maddesi, DİA, Ankara, 2003.
• Aynî, Bedruddîn Ebû Muhammed b. Mahmûd el-Hanefî (ö.855/1451) Umdetu’l-Kârî Şerhu Sahihi Buhârî, Beyrut, 2006.
• Beroje, Sahip, Ceza Muhakemesi Hukuku Açısından İslam İspat Hukuku, Fecr Yay., Ankara, 2007.
• Bilmen, Ömer Nasuhî (ö. 1971), Hukuku İslamiyye ve Istılâhâtı Fıkhiyye Kamusu, Bilmen Yayınevi, İstanbul, 1985.
• Buhârî, Ebû Abdillah Muhammed b. İsmail (ö. 256/870), el-Câmiu’s-Sahîh, el- Matbaatu’s-Selefiyye, Kâhire, h.1403.
• Büceyremî, Süleyman b. Muhammed b. Ömer (ö. h. 1221), Tuhfetu’l-Habîb alâ Şerhî’l-Hâtîb, Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, Beyrut, 1996.
• Centel, Nur-Zafer, Hamide, Ceza Muhakemesi Hukuku, Beta Yay., İstanbul, 2003.
• Cevad, Ali, el-Mufassal fî Târihi’l-Arab Gable’l-İslâm, Dâru’s-Sâkî, Beyrut, 1422, 2001.
• Cevâd, Muhammed, Hükkamın Takdiri ve Karâin ile Amel, Yeni Matbaa, İstanbul, h.1340.
• Cin, H.-Akgündüz, A., Türk Hukuk Tarihi, Osmanlı Araştırmaları Vakfı Yay., İstanbul,1995.
• Dönmezer, Sulhi, Kriminoloji, İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi, İstanbul, 1981.
• Ebu Dâvud, Süleyman b. Es’as es-Sicistânî (ö. 275/888), Sunenu Ebu Dâvud, Riyad, tsz.
• el-Azâyizeh, Hasan el-Hamûd, Karîne ve Hucciyeyuha fi İsbati’l-Hukûk fi’ş-Şeriati’l- İslamiyye, Amman, 1987.
• el-Bâverdî, Suûd b. Abdi’l-Âlî, el-Mevsuâtu’-Cinaiyyetu’l-İslamî, Riyâd, 1427.
• el-Câsım, Nâsır, el-Karîne beyne’l-Fıkhı’l-Cinâiyyi’l-İslâmî, Câmiâtu’l-Kuveyt, Kuveyt, 1998.
• el-Ebşîhî, Şihâbuddîn Muhammed b. Ahmed (ö. h.850), el-Mustadraf fî Külli Fennin Müstazrafîn, Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, Beyrut, 1986.
• el-Enbârî, Ebûbekr Muhammed b. el-Kâsım (ö. h. 338) ez-Zâhir fî Meâni Kelimeti’n- Nâs, Müessetü’r-Risâle, Beyrut, 1412/1992.
• el-Mubârekfûrî, Muhammed Abdurrahman b. Abdurrahim (ö 1353/1934), Tuhfetü’l- Ehvezi, Dâru’-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut, tsz.
• el-Veki’, Ebubekir Muhammed b. Halef el-Bağdâdî (ö.h.306), Ahbâru’l-Kudât, thk; Abdulazîz Mustafa el-Murâği, el-Mektebetu’t-Ticâriyyetu’l-Kübrâ, Kâhire, 136671947.
• en-Nesefî, Necmuddîn Hafs (ö. 537/1142), Tılbetu’t-Talebe, Dâru’l-Kalem, Beyrut, 1986/1406.
• Erten, Rıfat-Acır, Birsen-Taşveren Sema, “Gen (DNA) Testinin İspat Hukuku Açısından Değerlendirilmesi”, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, cilt; 45, sayı. 1-4, Ankara, 1996.
• Erturhan, Sabri, “Fıkhî Açıdan Biyolojik Annelik ve Babalık”, İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi, sy. 15, Ankara, 2010.
• es-Seâlebî, Ebî Mansûr Abdullâh b. Muhammed b. İsmâil (ö.430/1038), Semâru’l- Gulûb fî’l-Muzâf ve’l-Mensûb, thk; Muhammed Ebu’l-Fadl İbrahim, Dâru’l- Meârif, Kâhire,1965.
• Güleç, Hasan, “Lian” Maddesi, İslam’da İnanç İbadet ve Günlük Yaşayış Ansiklopedisi, İstanbul, 1997.
• Hırâkî, Ebû’l-Kasım Amr b. el-Huseyn b. Abdillâh (ö.h. 334), Mutunu’l- Hırâkî, Dâru’s- Sahâbeti li’t-Turâs, 1993/1413.
• Izzuddîn, Abdu’l-Hâmit b. Hibetullâh b. Muhammed Ebû Hâmid (ö. h. 656), Şerhu Nehci’l-Belağâ, thk; Muhammed Ebu’l-Fadl İbrahim, Dâru İhyâi’l-Kutubi’l- Arabiyye, Beyrut, tsz.
• İbn Abdilber, Ebu Ömer, Yusuf b. Abdillah (ö. 463/1071), Kitâbu’l-Kâfî fî Fıkhî Ehli Medineti’l-Mâlik, Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, Beyrut, 1992.
• İbn Ferhun, İbrahim Burhanuddîn b. Ali b. Kasım (ö.799/ 1398), Tabsirâtu’l- Hükkâm, Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, Beyrut, 1428/2007.
• İbn Hacer, Şiâbuddin Ahmet b. Ali b. Muhammed el Askâlânî (ö. h. 773), Fethu’l-Bâri Şerhu Sahîhi’l-Buhârî, thk; Abdulkadir Şeybe el-Hammad, Mektebetü Melik Fahd, 2001/1421.
• İbn Kayyim, Şemsûddîn Ebi Abdillâh Muhammed el-Cevziyye, (ö.751/1350), Zâdû’l- Meâd fî Hedyi Hayri'l-İbâd, Mevsuâti’r-Risâle, Beyrut, 1994/1415.
• -------------- et-Turuku’l-Hukmiyye, fi’s-Siyaseti’ş-Şeriyye, Daru’l-Cîl, Beyrut, 1418/1998.
• İbn Kudâme, Ebû Muhammed Muvaffâkuddîn Abdullah b. Ahmed el-Makdisî (ö. 620/1223), el-Muğnî, thk; Abdulmuhsin et-Türkî-Abdulfettah Muhammed, Dâru Âlemi’l-Kütüb, Riyâd, 1997/1417.
• İbn Mâce, Ebû Abdillah Muhammed b. Yezid el-Kazvînî, (ö. 275/888), Sunenu İbn Mâce, Mektebetu’l-Meârif, Riyâd, tsz.
• İbn Manzur, Ebu’l-Fadl, Cemaluddîn Muhammed b. Mükerrem (ö. 711/1311), Lisânu’l-Arab, thk; Abdullah Ali el-Kebir-Muhammed Ahmed Hasbullâh-Haşim Muhammed eş-Şâzelî, Dâru’l-Meârif, Kahire, h. 1119.
• İbn Nüceym Zeynu’l-Abidîn b. İbrahim (ö. 970/1563), el-Bahru’r-Râîk, Dâru’l-Marife, Beyrut, tsz.
• İbn Rüşd, Muhammed b. Ahmed b. Muhammed (ö. 595/1199), Bidâyetü’l-Müctehid Nihâyetu’l-Muktasid, Mektebetu Mustafa, Mısır, 1975/1395.
• İbn Teymiyye, Takıyyuddîn Ebu’l-Abbas Muhammed, (ö. h. 728.), es-Siyasetü’ş- Şeriyye, Vuzâretü’ş-Şuûni’l-İslamiyye, Suudî Arabistan, h.1418.
• İbnu’l-Esîr, Ebu’s-Seâdât el-Mubarek b. Muhammed el-Cezerî, (ö. 606/1210), en- Nihâye fî Gâribi’l-Hâdis ve’l-Eser, thk; Tahir Ahmed ez-Zâvî, Mahmud Muhammed et-Tanâhî, Mektebetü’l-İlmiyye, Beyrut, 1399/1979.
• ------------ Câmiû’l-Usûl fî Ehâdisi’r-Resûl, thk; Abdulkadir el-Arnavut, Mektebetü Dâri’l-Beyân, b.y.y., 1969/1389.
• ------------ el-Kâmil fi’t-Târih, thk; Ebu’l-Fedâ Abdullah el-Kâdî, Dârû’l-Kütübü’l- İlmiyye, Beyrut, 1987/1407.
• İçli, Tülin Günşen, Kriminoloji, Seçkin Yay., Ankara, 2002.
• İyilikli, Ahmet Cahit, “Delillerin Değerlendirilmesinde Hâkimin Özel Bilgisini Kullanması”, Legal Hukuk Dergisi, İstanbul, Ağustos- 2004, sayı. 20.
• Kal’acî, Muhammed Ravvas-Kuneybî, Hâmid Sâdık, Mu’cemu Lugati’l-Fukaha, Dâru’n-Nefâis, Beyrut, 2006.
• Kannûcî, Sıddık b. Hasan Han el-Buhârî (ö. 1307/1889), Ebcedu’l-Ulûm, Dâru’l- Kutubi’l-İlmiyye, Beyrut, 1978.
• Karadeniz, Özcan, Roma Hukuku, Sevinç Matbaası, Ankara, 1977.
• Karâfî, Ebu’l-Abbâs Şihâbuddîn, Ahmed b. İdris b. Abdurrahman el-Behfeşî, (ö. 684/1285), ez-Zehîre, Dâru’l-Garb, Beyrut, 1994.
• ------- el-Furuk, Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, Beyrut, 1998/1418.
• Katip Çelebi, Mustafa b. Abdullah (ö. 1656), Keşfu’z-Zunûn an Esâmi’l-Kutub ve’l- Funûn, b.y.y., tsz.
• Kettânî, Muhammed Abdulhay (ö. 1345/1929), et-Terâtîbu’l-İdâriyye, Dâru’l-Kutubi’l- Arabiyye, Beyrut, tsz.
• Kök, Ahmet Nezih, “Parmak İzlerinin Delil Olarak Kullanılması”, Erzincan Hukuk Fakültesi Dergisi, cilt; 7, sayı. 3-4, Erzincan, 2003.
• Kunter, Nurullah, Ceza Muhakemesi Hukuku, İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi, İstanbul, 1978.
• Kunter, Nurullah-Yenisey, Feridun- Nuhoğlu, Ayşe, Muhakeme Hukuku Dalı Olarak Ceza Muhakemesi Hukuku, Beta Yay., İstanbul, 2007.
• Malik b. Enes (ö. h. 179), Muvatta, Dâru’l-Marife, Beyrut, 2007/1428.
• Mâverdî, Ebu’l-Hasan Ali b. Muahmmed b. Habîb, (ö. 485/1058), el-Hâvî fi’l-Fıkhi’ş- Şafiiyyi, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1994/1414.
• Merdâvî, Abu’l-Hasan Ali b. Süleyman (ö.885/1480), el-İnsâf fî Marifeti’r-Râcih ala’l- Hilâf, Dâru İhyâi’t-Turâs’îl-Arabiyye, Beyrut, h. 1419.
• el-Mevsuâti’l-Fıkhiyye (Kuveyt Evkaf Bakanlığınca Çıkarılan İslam Fıkhı Ansiklopedisi), Kuveyt, 1983/1404.
• el-Mucemu’l-Vasît, Komisyon, Mektebetu’ş-Şurûku’d-Devliyye, Mısır, 2004/1425.
• Nevevî, Ebû Zekeriyya Muhyiddîn Yahyâ b. Şeref, (ö. 676/1277), Ravzâtu’t-Tâlibîn, thk; Adil Ahmet-Muhammed Muavvid, Dâru’l-Âlemi’l-Kütüb, Beyrut. 2003.
• Okandan, Recai G., Umumi Hukuk Tarihi Dersleri, Fakülteler Matbaası, İstanbul, 1951.
• Öz, Talat Vasfî, Adli Tıp, Recep Ulusoğlu Basımevi, Ankara, 1945.
• Özbek, Veli Özer, Ceza Muhakemesi Hukuku, Seçkin Yayınları, Ankara 2006.
• Özkan, Ali Rafet, “İslamın Ortaya Çıktığı Dönemde Arap Yarımadasında Diğer Dinlerin Durumu”, Dinler Tarihi Araştırmaları IV (Sempozyum), Ankara, 2004.
• Öztürk, Cemal, Ceza Muhakemesinde İz Bilimi, Seçkin Yay., Ankara, 2006.
• Öztürk, Fahri-Erdem, Mustafa Ruhan-Özbek, Veli Özer, Uygulamalı Ceza Muhakemesi Hukuku, Seçkin Yay., Ankara, 2004.
• Polat, Oğuz, Kriminoloji ve Kriminalistik Üzerine Notlar, Seçkin Yay, Ankara, 2004.
• Postacıoğlu, İlhan E., Medeni Usul Hukuku Dersleri, Sulhi Garan Matbaası, İstanbul, 1975.
• Sa’dî, Ebu Ceyb, el-Kâmusu’l-Fıkhıyye, Dâru’l-Fıkr, Dımaşk, 1982/1402.
• Sabri, İkrime Said, İsbat bi’l-Karâin ve’l-Emarât, Mecelletü Mecmei’l-Fıkhi’l-İslâmî içinde, sayı. 12, Cidde, 2000/1421.
• Sânu, Kutub Mustafa, Mu’cemû Mustalâhâti Usûli’l-Fıkh, Dâru’l-Fikr, Dımaşk, 2000.
• Serahsî, Ebu Bekr Muhammed b. Ahmed, (ö. 483/1090), el-Mebsût, Dâru’l-Marife, Beyrut, 1989/1409.
• Sokullu, Füsun R., Kriminoloji, Beta, Yay., İstanbul, 2002.
• Söylemez, Ahmet, Kriminalistik, İstanbul, 1977.
• Şafiî, Ebu Abdillah Muhammed b. İdris (ö. 204/820), el-Ümm, Dâru’l-Marife, Beyrut. h. 1393.
• Şener, Mehmet, “Nesep” Maddesi, İslam’da İnanç, İbadet ve Günlük Yaşayış Ansiklopedisi, İstanbul, 1997.
• Şevkânî, Muhammed b. Ali b. Muhammed (ö. h. 1255), Neylu’l-Evtâr Şerhu Muntegâ’l-Ahbâr, Dâru’l-Marife, Beyrut, 1998/1419.
• Taner, Tahir, Ceza Muhakemeleri Usulü, Duygu Matbaası, İstanbul, 1950.
• Tarablusî, Alâuddîn Ebi’l-Hasan Ali b. Halil, (ö. 844/1440), Muînu’l- Hukkâm, b.y.y., tsz.
• Taşköprüzâde, Ahmed b. Mustafa (ö. 962/1365), Miftâhu's-Sa'ade ve Misbâhu's- Siyade fi Mevzuâti'l-Ulum, Dâru’l-Kutubi’l-Hadise, Kahire, 1968.
• Tayşi, Mehmet Serhan, “Kıyafe” Maddesi, DİA, Ankara, 2002.
• Terhûnî, Muhammed Ahmed Dav, Hucciyyetu’l-Karâin fi’l-İsbâti’l-Cinaiyyi, Câmiâtü'l- Karnus, Bingâzi, 1993.
• Tirmizî, Ebû İsa Muhammed b. İsâ (ö. 279/892), el-Câmiu’s-Sahîh, Dâru’l-Garbi’l- İslamiyye, Beyrut, 1996.
• Tosun, M.-Yalvaç K., Sumer, Babil, Assur Kanunları ve Ammi-Şaduqa Fermanı, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 1989.
• Tunalı, İbrahim, Adli Tıp, Seçkin Yay., Ankara, 2001.
• Uludağ, Süleyman, “Firâset” Maddesi, DİA, İstanbul, 1996.
• Umur, Ziya, Roma Hukuku, Beta Yay., İstanbul, 1987.
• Üstündağ, Saim, Medeni Yargılama Hukuku, İstanbul, 2000.
• Velidedeoğlu, Hıfzı Veldet, Türk Medeni Hukukunun Umumi Esasları, İstanbul Matbaacılık, İstanbul, 1948.
• Yaylalı, Davut, “İslam Hukukunda Karine”, İslâmî Araştırmalar Dergisi, İstanbul, Ocak-1988, cilt; 2, sayı.6.
• ------------------ İslam Hukukunda Adli Deliller, (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Erzurum, 1980.
• Zebîdî, Muhammed Murtaza (ö.1205/1791), Tâcu’l-Arûs, et-Tûrâsu’l-Arabiyye, thk; İbrahim et-Tırazî, Kuveyt, 1972/1392.
• Zeylaî, Fahruddîn Osmân b. Alî (ö. 743/1343), Tebyînu’l-Hakâik Şerhu Kenzu’d- Dekâik, Dâru’l-Ma’rife, Beyrut, tsz.,
• Zuhaylî, Mustafa, Vesâilu’l-İsbât fî’ş-Şeriati’l-İslamiyye, Mektebetu Dâru’l-Beyân, Beyrut, 1982/1402.
• Zuhaylî, Vehbe, el-Fıkhu’l-İslâmiyye ve Edilletuh, Dâru’l-Fıkr, Dımaşk, 1989/1409.