İBN FÂRİS

Yıl 2010, Sayı: 34, 209 - 219, 30.06.2010

H. Fleısch Mustafa Kaya Süleyman Tülücü

Öz

İbn Fâris, Ebü’l-Huseyn Ahmed b. Fâris el-Lugavî, Arap dilcisi. Doğum tarihi
bilinmemektedir ve doğduğu yer (de) şüphelidir.
İbn Fâris, oldukça yaşlı iken, Kazvîn’de, özellikle ‘Alî b. İbrâhîm el-Kattân’dan
ders aldı. Zencân’da Sa‘leb’in râviyesi Ebû Bekr Ahmed b. el-Hatîb’i dinledi. İbn Fâris
Hemezân’da yaşadı ve orada bir âlim olarak büyük bir ün kazandı. Müstakbel vezir
es-Sâhib b. ‘Abbâd ve Makāmât müellifi Bedî‘u’z-Zamân el-Hemezânî, onun
öğrencileri arasında idi. İbn Fâris, genellikle son derece kabul görmüş tarihe göre,
395/1004’te Rey’de öldü.
İbn Fâris, faaliyetlerini birçok sahalarda -gramer, şiir, fıkh, tefsîr- sürdürdü, fakat
lügatçilik, gözde alanı idi ve Arap dünyasına el-lugavî (olarak) kaldı. Uzun ve kısa,
kırk kadar eser telif etti. En önemli eserleri Kitâbü‟l-Mücmel fi‟l-Luga, Kitâbü
Mekāyîsi‟l-Luga, es-Sâhibî fî Fıkhi‟l-Luga ve Süneni‟l-„Arab fî Kelâmihâ‟dır

Anahtar Kelimeler

İbn Fâris, es-Sâhib b. ‘Abbâd, Bedî‘u’z-Zamân elHemezânî, Kitâbü‟l-Mücmel fi‟l-Luga, Kitâbü Mekāyîsi‟l-Luga, es-Sâhibî fî Fıkhi‟l-Luga ve Süneni‟l-„Arab fî Kelâmihâ

Kaynakça

• „Abdullâh Dervîş, el-Me‘âcimü’l-‘Arabiyye, Kahire 1375/1956, s. 122-125.
• „Abdülvehhâb et-Tâzî Su„ûd, Ahmed b. Fâris: Hayâtühû ve Ârâ’ühû fi’l-Luga ve’nNahv, Rabat 1412/1992.
• Araz, Mehmet Ali Kılay, Ahmed İbn Fâris’in Hayatı, Eserleri ve Dil Hakkındaki Görüşleri, danışman: Yakup Civelek, Yüksek Lisans Tezi, Yüzüncü Yıl Üniversitesi, 2003, 61 s.
• _______, “Ahmed b. Faris‟in Dil Hakkındaki Görüşleri”, 38. ICANAS: Uluslararası Asya ve Kuzey Afrika Çalışmaları Kongresi, 10-15 Eylül 2007, Ankara: Bildiriler: Edebiyat Bilimi Sorunları ve Çözümleri, Ankara 2008.
• Arkun, Kemal, Ahmed b. Fâris; Şahsiyeti, Eserleri ve Kitâb es-Sâhibî’nin İlk Babının Tenkidli Metni, danışman: Nihad Mazlum Çetin, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Üniversitesi, 1981.
• „Attâr, Ahmed „Abdülgafûr, Mukaddimetü’s-Sıhâh, Kahire 1376/1956, s. 88-89.
• Carter, M. G., “Language and Law in the Sāhibī of Ibn Fāris”, Zeitschrift für Arabische Linguistik, 25 (1993), s. 139–147.
• _______, “Ibn Fāris al-Lughawī”, Encyclopedia of Arabic Literature, ed. Julie Scott Meisami and Paul Starkey, London-New York 1998, I, 325.
• Cheneb, Moh. Ben, “İbn Fâris”, İA, V/2, 732-733.
• Civelek, Yakup, Arap Dilinde İ‘râb Olgusu, Araştırma Yay., Ankara 2003, s. 20, 28, 87, 91-92, 177.
• _______, “Arap Dilinde Naht ve Kelime Türetmede “Naht” Yönteminin Kullanımı”, Nüsha Şarkiyat Araştırmaları Dergisi, yıl: III, sy. 10 (Yaz 2003), s. 97, 101, 103, 104, 107, 117, 118.
• Corcî Zeydân, Târîhu Âdâbi’l-Lugati’l-‘Arabiyye, Beyrut 1983, I, 619-620.
• Çögenli, M. Sadi-Demirayak, Kenan, Arap Dilinde Kaynaklar, 3. baskı, Erzurum 2000, s. 147-148, 163.
• ed-Delcî, el-Felâke ve’l-Meflûkûn, Kahire 1904, s. 141-142.
• Elmalı, Hüseyin, “Mu„cemü Mekāyîsi‟l-Luga”, DİA, XXX, 346-347.
• Emîl Bedî„ Ya„kūb, el-Me‘âcimü’l-Lugaviyyetü’l-‘Arabiyye, Beyrut 1981, s. 85-90.
• Eren, Ali Cüneyt, “Arapça Alfabetik Sözlüklerin Tanıtımı”, Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi, IX/1 (Ocak-Şubat-Mart 2009), s. 143-144, 151 [sanal dergi].
• _______, Arapça Sözlükler ve Kullanma Kılavuzu, İstanbul 2010, s. 27-29, 53-54.
• Fâhir, Emîn Muhammed, İbn Fâris el-Lugavî, Menhecühû ve Eseruhû fi’d-Dirâsâti’lLugaviyye, Riyad 1991.
• Flügel, G., Die grammatischen Schulen der Araber, Leipzig 1862, s. 247.
• Furat, Ahmet Subhi, Arap Edebiyatı Târihi (Başlangıçtan XVI. Asra Kadar), I, İstanbul 1996, s. 56, 111, 291-294.
• Gālî, Vecdî Rızk, Mu‘cemü’l-Mu‘cemâti’l-‘Arabiyye, Beyrut 1993, s. 4, 37-38, 162.
• Goldziher, Ignace, Klâsik Arap Literatürü, çev. Azmi Yüksel-Rahmi Er, Ankara 1993, s. 81-82.
• Gökkır, B.-Leaman, O., “Ibn Faris”, Biographical Encyclopedia of Islamic Philosophy, ed. O. Leaman, London and New York 2006, s. 243-244.
• Hammûdî, Hâdî Hasan, “Ahmed İbn Fâris Şeyhu‟l-Karni‟r-Râbi„ ”, es-Sekāfe, sy. 34 [Cezayir 1976], s. 117-123.
• _______, Ahmed b. Fâris ve Riyâdetühû fi’l-Bahsi’l-Lugavî ve’t-Tefsîri’l-Kur’ânî ve’lMeydâni’l-Edebî, Beyrut 1407/1987.
• Hamzavî, M. Reşâd, “İbn Fâris ve Nazariyyetü‟n-Nahti‟l-„Arabiyyeti‟l-Mağbûne”, elMu‘cemü’l-‘Arabî, Kartaca 1991, s. 247-264.
• Haywood, J. A., Arabic Lexicography, Leiden 1960, 2nd edition 1965, s. 98-102.
• Hilâl Nâcî, Ahmed b. Fâris: Hayâtühû ve Şi‘ruhû ve Âsâruh, Bağdad 1970.
• Huart, Clément, Arab ve İslâm Edebiyatı, çev. Cemal Sezgin, Ankara [1971], s. 161, 162.
• İbn Fâris, el-İtbâ‘ ve’l-Müzâvece, nşr. Kemâl Mustafâ, Kahire 1366/1947, 1998.
• _______, Mücmelü’l-Luga, nşr. M. Muhyiddîn „Abdülhamîd, Kahire 1366/1947; I-IV, nşr. Züheyr „Abdülmuhsin Sultân, Beyrut 1404/1984, 1406/1986; nşr.
• Şihâbeddîn Ebû „Amr, Beyrut 1414/1994, 1998; I-V, nşr. Hâdî Hasan Hammûdî, Küveyt 1985.
• _______, Temâmü Fasîhi’l-Kelâm, nşr. Arthur J. Arberry, London 1951; nşr. Mustafâ Cevâd -Yûsuf Meskûnî, Resâ’il fi’n-Nahv ve’l-Luga içinde, Bağdad 1969; nşr.
• İbrâhîm es-Sâmerrâ‟î, Mecelletü’l-Mecma‘i’l-‘İlmiyyi’l-‘Irâkî, c. 21 (1971); nşr. Zeyyân Ahmed el-Hâc İbrâhîm, Küveyt 1416/1995.
• _______, el-Müzekker ve’l-Mü’ennes, nşr. Ramazân „Abdüttevvâb, Kahire 1969.
• _______, es-Selâse fi’l-Luga, nşr. Ramazân „Abdüttevvâb, Kahire 1970.
• _______, Mütehayyerü’l-Elfâz, nşr. Hilâl Nâcî, Bağdad 1390/1970.
• _______, Evcezü’s-Siyer li-Hayri’l-Beşer, nşr. Hilâl Nâcî, el-Mevrid, II/4 [Bağdad 1393/1973], s. 143-154; nşr. M. Kemâleddîn „İzzeddîn, Beyrut 1408/1988; nşr.
• Muhammed Mahmûd Hamdân, Kahire 1413/1993, 1997.
• _______, es-Sâhibî, nşr. es-Seyyid Ahmed Sakr, Kahire 1398/1977; nşr. „Ömer Fârûk et-Tabbâ„, Beyrut 1993; nşr. Ahmed Hasan Besec, Beyrut 1418/1997.
• _______, Zemmü’l-Hata’ fi’ş-Şi‘r, nşr. Ramazân „Abdüttevvâb, Kahire 1400/1980.
• _______, Kitâbü’l-Fark, nşr. Ramazân „Abdüttevvâb, Kahire 1402/1982.
• _______, Kitâbü’l-Ma‘ârîd, nşr. Ahmed Han, el-Mevrid, XIII/3 [Bağdad 1984], s. 173- 186. _______, Kitâbü’l-Leyl ve’n-Nehâr, nşr. Hâmid el-Haffâf, Türâsünâ, IV/1 [Kum 1409], s. 173-199.
• _______, Esmâ’ü Resûlillâh ve Me‘ânîhâ, nşr. Mâcid ez-Zehebî, Küveyt 1409/1989.
• _______, Mu‘cemü’l-Mekāyîs fi’l-Luga, nşr. Şihâbeddîn Ebû „Amr, Beyrut 1414/1994, 1418/1998.
• İkbâl, Ahmed eş-Şerkāvî, Mu‘cemü’l-Me‘âcim, Beyrut 1987, 1993, tür. yer. İsmâil Paşa, Bağdatlı, Hediyyetü’l-‘Ârifîn, nşr. Kilisli Muallim Rifat-İbnülemin Mahmud Kemal İnal, İstanbul 1951, I, 68-69.
• Kâzım Fethî er-Râvî-Nevvâl Kerîm Zerzûr, “Ahmed İbn Fâris ve „İlmü‟d-Delâle”, Mecelletü Âdâbi’l-Müstansıriyye, XII [Bağdad 1985], s. 121-130.
• Keş, Salih Zeki, Ebu’l-Hüseyn İbn Fâris ve es-Sâhibî Kitabı, danışman: Tacettin Uzun, Yüksek Lisans Tezi, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü [devam ediyor].
• Kılıç, Hulûsi, “es-Sâhibî”, DİA, XXXV, 521-522.
• Kılıçlı, Mustafa, Arap Edebiyatında Şuûbiyye, İstanbul 1992, s. 283-288.
• Küçükkalay, Hüseyin, Kur’ân Dili Arapça, Konya 1969, s. 63, 119, 120-121, 193, 377.
• Mînû, M. Muhyiddîn, “Mücmelü‟l-luga”, et-Türâsü’l-‘Arabî, VI/24 [Dimaşk 1986], s. 137-144.
• Muhtar, Cemal, “İslâmda Sözlük Çalışmaları-II”, Marmara Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi, sy. 4 (1986), s. 340-341.
• Muhtâreddîn Ahmed, “Nüsha Târîhiyye li-Mücmeli‟l-Luga li‟bn Fâris”, Mecelletü’lMecma‘i’l-‘İlmiyyi’l-Hindî, I/1 [Aligarh 1976], s. 148-155.
• Münîre Fâ„ûr, “el-İstifhâmü‟l-Mecâzî fî Kitâbi‟s-Sâhibî li‟bn Fâris”, et-Türâsü’l-‘Arabî, XXVI/101 [Dimaşk 1427/2006], s. 75-95.
• en-Niklâvî, Ferîd M. Bedevî, el-Mesâ’ilü’l-Belâgıyye fî Kitâbi’s-Sâhibî li’bn Fâris, Kahire 1986.
• en-Nûrî, M. Cevâd -„Alî Halîl Hamed, “Mekāyîsü‟l-Luga li‟bn Fâris: Tenbîhât ve Tashîhât”, Mecelletü Mecma‘i’l-Lugati’l-‘Arabiyye el-Ürdünî, XIX/48 [Amman 1415/1995], s. 95-166.
• „Ömer Ferrûh, Târîhu’l-Edebi’l-‘Arabî, 8. baskı, Beyrut 2006, II, 592-595. Rıdvân, M. Mustafâ, el-‘Allâme el-Lugavî İbn Fâris er-Râzî, Kahire 1378/1959, 1971, 1393/1973.
• _______, el-İmâm Ebü’l-Huseyn İbn Fâris er-Râzî ve Âsâruhû fi’l-Luga ve’n-Nahv, Kahire 1991.
• Roman, André, “L‟origine et l‟organisation de la langue arabe d‟après le Sāhibī d‟Ibn Fāris”, Arabica, XXXV/1 (March 1988), s. 1-17.
• es-Safedî, el-Vâfî bi’l-Vefeyât, nşr. İhsân „Abbâs, Beyrut 1389/1969, VII, 278-280.
• Sanni, Amidu, “A Fourth Century Contribution to Literary Theory: Ibn Fāris‟s Treatise on Poetic Licenses”, Journal of Arabic Literature, XXIV/1 (March 1993), s. 11- 20.
• Sarıkaya, Ahmet, İbn Fâris; Hayatı, Şahsiyeti, Eserleri ve İstanbul Kütüphanelerindeki Yazma Nüshaları, Tez (ne tezi olduğu tespit edilemedi), İstanbul Üniversitesi, 1979, 41 s.
• Sezgin, Fuat, Geschichte des Arabischen Schrifttums, Leiden 1979-1984, VII, 360- 361; VIII, 209-214; IX, 194.
• Taşköprizâde Ahmed, Miftâhu’s-Sa‘âde, nşr. Kâmil Kâmil Bekrî-„Abdülvehhâb Ebü‟nNûr, Kahire 1968, I, 109-110.
• Tuleymât, Gāzî Muhtâr, Nazarât fî ‘İlmi Delâleti’l-Elfâz ‘inde Ahmed b. Fâris elLugavî, Dimaşk 1410/1990.
• _______, Ahmed b. Fâris el-Lugavî: Dirâse fî Ârâ’ihi’l-Lugaviyye ve’n-Nahviyye, Dimaşk 1999.
• Tural, Hüseyin, “İbn Fâris”, DİA, XIX, 479-481.
• Tüccar, Zülfikar, “Mücmelü‟l-luga”, DİA, XXXI, 454-455.
• et-Tüveycirî, „Abdül„azîz „Abdülkerîm, “es-Sâhibî fî Fıkhi‟l-Luga ve Süneni‟l-„Arab fî Kelâmihâ li-Ahmed b. Fâris”, ed-Dir‘iyye, sy. 29 [Riyad 1426/2005], s. 189-242.
• Wild, S., Kitāb al-‘Ain und die Arabische Lexikographie, Wiesbaden 1965, s. 77-79. Yüsrî „Abdülganî „Abdullâh, Mu‘cemü’l-Me‘âcimi’l-‘Arabiyye, Beyrut 1411/1991.
• ez-Zehebî, Siyeru A‘lâmi’n-Nübelâ’, nşr. Şu„ayb el-Arna‟ût-M. Na„îm el-„Arksûsî, Beyrut 1406/1986, XVII, 103-106.
• ez-Ziriklî, el-A‘lâm, nşr. Züheyr Fethullâh, 8. baskı, Beyrut 1989, I, 193.