FARS EDEBİYATI’NDA BEHLÛL HİKÂYELERİ

Yıl 2012, Sayı: 37, 47 - 64, 30.06.2012

A.hilâl Kalkandelen

Öz

Behlûl, Kûfeli bir mecnunun ismidir. Harun Reşid’in akrabası olarak kabul
edilir. İnsanlar onu “akıllı deli” diye adlandırırlar. Hakkında hikmet dolu hikâ-
yeler anlatılır. Behlûl’ün Fars Edebiyatı’nda önemli bir yeri vardır. Pek çok şair
ve yazar manzum ve mensur eserlerinde ondan söz etmiş ve onunla ilgili çeşitli
hikâyelere yer vermişlerdir. Bu hikâyeler çoğu zaman övgü, yergi, kınama ve nasihat
şeklindedir.
Bu makalede Behlûl’un hayatı hakkında kısaca bilgi verilmiş ve Fars edebiyatı
kaynaklarında onunla ilgili olarak aktarılan fıkra ve menkıbelere yer verilmiştir

Anahtar Kelimeler

Behlûl, Harun Reşid, meczub, akıllı deli

Kaynakça

• Amîd, Hasan, Ferheng-i Amîd, Tahran, 1363 hş.
• Arı, Ahmet, “Behlül”, Türk Dünyası Edebiyat Kavramları ve Terimleri Ansiklopedik Sözlüğü, c.1, Ankara, 2001.
• Attar, Feridüddin-i Muhammed b. İbrahim Nişâburî, Musibetname, tash. Muham- med Rıza Şefî‘î Kedkenî, Tahran, 1386.
• Attar, Feridüddin-i Muhammed b. İbrahim Nişâburî, İlâhînâme, tash. Muhammed Rıza Şefî‘î Kedkenî, Tahran, 1385.
• Attar, Feridüddîn-i Muhammed b. İbrahim Nişâburî, İlâhînâme, çev. Abdülbaki Gölpınarlı, İstanbul,1985.
• “Behlûl”, çev. Süleyman Tülücü, Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Ensti- tüsü Dergisi, Erzurum, 2010.
• “Behlûl”, Türk Ansiklopedisi, Ankara, 1953, VI.
• “Behlül-i Dânâ”, Evliyalar Ansiklopedisi, İstanbul, 1992, IV.
• “Behlül-i Dânâ”, Rehber Ansiklopedisi, İstanbul, 1993, III.
• Bihişti, Muhammed, Ferheng-i Saba, Tahran, 1365 hş.
• Çiftçi, Hasan, Klâsik Fars Edebiyatında Hiciv ve Sosyal Eleştiri, Ankara, 2002.
• Devellioğlu, Ferit, Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lugat, Ankara, 1998.
• İbnü’l-Cevzî, Zekiler Kitabı, çev. Enver Günenç, İstanbul, 1998.
• İvgin, Hayrettin, Deli Görünüşlü Akıllı Behlül Dânende, Ankara, 2005.
• Kanar, Mehmet, Farsça-Türkçe Sözlük, İstanbul, 1998.
• Levend, Agâh Sırrı, Divan Edebiyatı, İstanbul, 1980.
• Mevlânâ Celâluddîn, Muhammed Belhî, Mesnevi-yi Ma‘nevî, nşr. Reynold A. Nic- holson, defter-i sevvom, b. 1884., Tahran, 1384 hş.
• Mustafa b. Şemsuddîn el-Karahisârî, Ahterî-i Kebir Arapça Türkçe Büyük Lugat, İs- tanbul, tsz. en-Neysâbûrî, Ebu’l-Kâsım, Akıllı Deliler Kitabı, çev. Yahya Atak, İstanbul, 2002.
• Onay, Ahmet Talât, Eski Türk Edebiyatında Mazmunlar ve Îzahı, haz. Cemal Kur- naz, Ankara, 2000.
• Pala, İskender, Ansiklopedik Divan Şiiri Sözlüğü, Ankara, 2004.
• Sa‘dî-i Şîrâzî, Kulliyât-ı Sa‘di, nşr. Nizâmuddîn Nurî, Tahran, 1386 hş.
• Sa‘dî-i Şîrâzî, Bustân, tash. Muhammed Ali Furuği, Tahran, 1382 hş.
• Schimmel, Annemarie, Tasavvufun Boyutları (Türkçesi: Yaşar Keçeci), İstanbul, 2000.
• Senâyî-i Gaznevî, Dîvân-ı Hakîm Ebu’l-Mecd Mecdûd b. Âdem (nşr. Muhammed Takî Muderris-i Razevî), Tahran, 1362 hş., s. 573.
• Sîrûs, Şemîsâ, Ferheng-i Telmîhât (İşârât-ı Esâtîrî, Dâstânî, Târîhî, Mezhebî, Der Ede- biyât-ı Fârsî), Tahran, 1386 hş.
• Şâmlû, Ahmed, Kıssahâ-yi Kitâb-ı Kûçe, Tahran, 1379 hş.
• Şemseddin Sâmî, Kâmûsü’l- A‘lâm, İstanbul, 1889, II, 1420.
• Yıldırım, Nimet, Fars Mitolojisi Sözlüğü, İstanbul, 2006.
• Zavotçu, Gencay, Divan Edebiyatı Kişiler-Kişilikler Sözlüğü, Ankara, 2006.
• Uludağ, Süleyman, “Behlûl”, DİA, İstanbul, 1988–2000, V, 351-352.
• ___________, “Behlûl-i Dânâ”, DİA, V, 352-353.
• Uysal, Ahmet E., “Behlül Dânâ Fıkralarının Türk Halk Edebiyatındaki Yeri”, Türk Folkloru Araştırmaları Yıllığı-Belleten 1974, Ankara, 1975.
• Türk Dünyası Edebiyat Kavramları ve Terimleri Ansiklopedik Sözlüğü, Ankara, 2001.