MAKÂMÂT ve EDEBİYAT HEMEDÂNÎ’NİN “EL-MAKÂMETÜ’L-MEDÎRİYYE”Sİ

Yıl 2012, Sayı: 37, 185 - 208, 30.06.2012

Fedwa Malti-douglas Ömer Kara

Öz

Bedîü’z-Zamân el-Hemedânî’nin (ö. 398/1008) Makâmât, veya meclisler
(mecâlis) adlı eseri, klasik Arap edebiyatının şaheserlerinden birini temsil etmektedir.
Hemedânî’nin Makâmât’ına bilimsel yaklaşımların çoğu, onun orijini sorununa
hasredilmiştir. Bilim adamları, aynı zamanda, bu makâmelerin bazısı-
nın edebî bir câzibeye sahip olduğu gerçeğini kaydetmekte; ne var ki bu câzibenin
tam tabiatını araştırmamaktadırlar. Bu itibarla, en sık bir şekilde seçilen makâ-
melerden biri de, “el-Makâmetü’l-Medîriyye”dir. Bu makâme, derleme açısından
öteki bir çok makâmeden önemli noktalarda farklılık arzetmektedir. Bu çalışma,
söz konusu meselelerin birbiriyle ilintili olduğunu gösterecektir. el-Makâmetü’lMedîriyye’nin
câzibesinin tahlili, bu özel parçanın öteki makâmelerle ilişkisini
araştırmak suretiyle Hemedânî’nin metninde makâmeler mecmuasındaki pozisyonunun
değerini ortaya koyacaktır. İlaveten câzibe ve metinsel ilişki problemleri,
seleflerinin problemleriyle ilintilidir; çünkü bu makâmenin bir çok câzibesi, daha
önce var olan edebî rollerin, tekniklerin ve durumların yaratıcı kullanımından
ortaya çıkmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Makâme, Makâmât, el-Makâmetü’l-Medîriyye, el-Hemedânî, Harîrî, Tenûhî, Edebiyat

Kaynakça

• Abbûd, Mârûn, Bedîü’z-Zamân el-Hemedânî, Daru’l-Me’arif, Kahire, 1980.
• el-Bağdâdî, el-Hatîb, el-Buhalâ, tahk. Ahmed Matlûb, Hadîce el-Hadîsî, Ahmed el-Kaysî, Matbatü’l-Ânî, Bağdad, 1964.
• ………, et-Tatfîl ve’l-Hikâyâtü’t-Tufeyliyyîn ve Ahbâruhum ve Nevâdiru Kelâmi- him ve Eş’âruhum, tahk. Kazım el-Muzaffer, el-Mektebetü’l-Haydariyye, Necef, 1966.
• Beeston, A. F. L., “The Genesis of the Maqāmāt Genre”, Journal of Arabic Literature, II, 1971.
• el-Câhız, Ebû Osman, el-Buhalâ’, tahk. Taha el-Hâcirî, Daru’l-Me’arif, Kahire, 1971.
• Dayf, Şevkî, el-Makâme, Daru’l-Me’arif, Kahire, 1980. * Achilles/ Akhilles, Peleus ile Tethys’in oğlu ünlü Yunan Kahramanıdır. Topuğundan başka
• hiçbir yerine ok işlemediği; kılıç kesmediğine inanılır. Yazar burada bu referansla ‘Ebu’l
• Feth’in zayıf noktasına” vurgu yapmaktadır. (çev.)
• Hasan, Muhammed Rüşdî, Eseru’l-Makâme fi Neş’eti’l-Kıssati’l-Mısriyyeti’l-Hadise, el- Heyetü’l-Mısriyyeti’l-Amme li’l-Kitab, Kahire, 1974.
• el-Hemedânî, Bedîü’z-Zamân, el-Makâmât, tahk. Muhammed Abduh, Daru’l-Meş- rik, Beyrut, 1968.
• el-Husrî, Ebû İshak el-Kayravânî, Zehru’l-Âdâb ve semeru’l-Elbâb, tahk. Muhammed Muhyiddin Abdülhamid, Daru’l-Cîl, Beyrut, 1977.
• İbn Abdi Rabbih, el-İkdu’l-Ferid, VI, tahk. Ahmed Emin, İbrahim Ebyari, A. S. Muhammed Harun, Matbaatu’l-Lecneti’l-Te’lif, Kahire, 1949.
• el-Kâlî, Ebû Ali, el-Emâlî, el-Heyetü’l-Mısriyyetü’l-Amme li’l-Kitab, Kahire, 1975.
• Kehhâle, Ömer Rıza, Mu’cemü’l-Müellifin, el-Mektebetü’l-Arabiyye, Dımeşk, 1957.
• Malti-Douglas, Fedwa, Structures of Avarice: The Bukhalā’ in Medieval Arabic Lite- rature, E. J. Brill, Leiden, (yayında).
• ………, “Humor and Structure in Two Buhalâ’ Anecdotes: Al-Ğahiz and al-Hatîb al-Bağdâdî”, Arabica, XXVII,1980.
• ………, “Structure and Organization in a Monographic Adab Work: al-Tatfîl of al-Hatîb el-Bağdâdî”, Journal of Near Eastern studies, 40, 1981.
• ………, “The Micropoetics of the Bukhalā’ Ancedote”, Journal Asiatique, CCLX- VII, 1979.
• Monroe, James T., The Art of Badī’ az-Zamân al-Hamadhānī as Picaresque Narrative, American University of Beirut, Beyrut, 1983.
• Mübârek, Zeki, “Ehâdisu İbn Düreyd”, el-Muktataf, Mayıs,1930.
• ………, “Islâhu Hatain Kadîmin merret aleyhi Kurûn fi Neş’eti’l-Makâmât”, el- Muktataf, Nisan, 1930.
• Prendergast, W. J. (çev.), The Maqāmāt of Badī’ al-Zamân al-Hamadhānī, London, Luzac & Co., 1915.
• er-Râfi’î, Muhammed Sâdık, “Hataün fi Islâhi’l-Hata”, el-Muktataf, Mayıs, 1930.
• eş-Şerîşî, Ebu’l-Abbas Ahmed b. Abdülmü’min el-Kaysî, Şerhu Makâmâti’l-Harîrî, tahk. Muhammed Ebu’l-Fadl İbrahim, el-Müessesetü’l-Arabiyyeti’l-Hadise, Kahire, 1969.
• Tenûhî, Ebû Ali Muhsin b. Ebi’l-Kâsım, Kitabü’l-Ferec Ba’de’ş-Şidde, tahk. Abbûd eş-Şalîcî, Daru’s-Sadir, Beyrut, 1978.
• Zeydân, Corci, Kitabü Edebi’l-luğati’l-Arabiyye, Matbaatü’l-Hilal, Kahire, 1930.