İNSAN AYNASINDA TECELLÎ EDEN CEMÂL-İ İLÂHÎ’NİN DİVÂN ŞAİRLERİMİZİN DİLİNDEKİ İFADESİ

Yıl 2012, Sayı: 38, 147 - 159, 30.12.2012

Mehmet Göktaş

Öz

Başta Kur’an, hadis ve tasavvuf olmak üzere çok geniş kaynaklardan beslenen
Divan edebiyatı, dünyanın en zengin ve ilgi çekici edebiyatlarından biridir.
Divan şairlerinin düşünce dünyası üzerinde çok derin tesirler bırakan tasavvuf
şüphesiz bu edebiyatın en önemli kaynakları arasındadır. Osmanlı toplumunda
şiir, düşüncenin aktarıldığı en önemli vasıtalardan biridir. Tasavvufî düşüncede
insan ilahî tecellilere mazhardır ve o, Allah’ın isim ve sıfatlarını en güzel bir
şekilde aksettiren bir “ayna” konumundadır. Sahih hadis kaynaklarında insanın
‘Rahmân’ ya da ‘Hak’ suretinde yaratıldığını ifade eden hadis-i şerifler de bu dü-
şünceyi kuvvetlendiren amillerdir.
Bu çalışmada dînî ve tasavvufî düşünceden hareketle insanın ilâhî tecellilere
mazhar oluşunun dîvan şairlerimiz tarafından sanat zemininde nasıl ifade edildiği
incelenmiştir.

Anahtar Kelimeler

İnsan, Ayna, Cemâl-i ilâhî, Tecellî

Kaynakça

• Aclûnî, İsmail b. Muhammed, Keşfu’l Hafâ Ve Müzîlü’l-ilbâs Ammâ İştehera Mine’l- Ehâdîs Alâ Elsineti’n-Nâs, I-II, Beyrut, 1988.
• Ahmet Paşa, Dîvân (haz. Ali Nihat Tarlan), Ankara, 1992.
• Akkuş, Metin, Divân Şiirinde İnsan, I. Dînî Kişilikler, Erzurum, 2000.
• Atalay, Mehmet, “Düşünce Tarihinde Epistemolojik Bir Denge Unsuru Olarak Ayna Metaforu”, Kutadgubilig, Felsefe – Bilim Araştırmaları, Sayı: 12 (Ekim 2007), İstanbul.
• Bâkî, Dîvân Tenkitli Basım (haz. Sabahattin Küçük), Ankara, 1970.
• Buharî, Muhammed b. İsmail, el-Camiu’s- Sahîh, İstanbul, 1981.
• Devellioğlu, Ferit, Osmanlıca Türkçe Ansiklopedik Lügat, Ankara, 1988
• Fuzûlî, Divân (haz. Kenan Akyüz, Süheyl Beken, Sedit Yüksel, Müjgan Cunbur), İstanbul, 1990.
• Gölpınarlı, Abdulbaki, Mesnevî ve Şerhi, İstanbul, 1985.
• Güler, Zülfü, “Şeyh Galib Divanında Ayna Sembolü”, Fırat Üniversitesi Sosyal Bi- limler Dergisi, Cilt: 14, Sayı: 1, Sayfa: 103-121, Elazığ, 2004.
• Hayâlî, Dîvân (haz. Ali Nihat Tarlan), Ankara, 1992.
• Kılıç, Sadık, Tarihsellik ve Akılcılık Bağlamında Kur’an’ı Anlama Sorunu, İstanbul, 1999.
• Kurnaz, Cemal, Hayâlî Bey Dîvânı’nın Tahlili, İstanbul, 1996.
• Kürkçüoğlu, Kemâl Edib, Seyyid Nesîmî Dîvânı’ından Seçmeler, İstanbul, 1973.
• Levend, Agah Sırrı, Divân Edebiyatı, Kelimeler ve Remizler, Mazmunlar ve Mefhum- lar, İstanbul, 1984.
• Mevlâna Celaleddin-i Rûmî, Mesnevî (haz. Şefik Can), İstanbul, 2002.
• Muhyiddîn İbn’ül-Arabî, el-Futûhât el-Mekkiyye (haz. Nihat Keklik), Ankara, 1990.
• Müslim b. el- Haccâc, Sahîh, İstanbul, 1992.
• Nâbî, Divân (haz. Ali Fuat Bilkan), İstanbul, 1997.
• Nasr, Ebu Zeyd, “Sûfî Düşüncede Hakikat-Dil İlişkisi Üzerine- İbn Arabî’de Dil, Varlık ve Kur’an” (trc. Ömer Özsoy), İslâmiyat, Cilt: 2, Sayı: 3 (Temmuz-Eylül), Sayfa: 15-39, Ankara, 1999.
• Necati Bey, Divân (haz. Ali Nihat Tarlan), Ankara, 1992.
• Okcu, Naci, Şeyh Galib, Hayatı, Edebî Kişiliği, Eserleri, Şiirlerinin Umumî Tahlili ve Dîvânın Tenkidli Metni, Ankara, 1993.
• Öğke, Ahmet, “İbnü’l-Arabî’nin Fusûsu’l-Hikem’inde Ayna Metaforu”, Tasavvuf, İlmî ve Akademik Araştırma Dergisi (İbnü’l-Arabî Özel Sayısı-2), Yıl: 10 [2009], Sayı: 23 , Sayfa: 75-89, Ankara, 2009.
• Öztürk, Yaşar Nuri, Kur’an Ve Sünnete Göre Tasavvuf, İstanbul, 1997.
• Pala, İskender, Ansiklopedik Divân Şiiri Sözlüğü, Ankara, 1989.
• Sunar, Cavit, Tasavvuf Felsefesi Veya Gerçek Felsefe, Ankara, 1974.
• Şentürk, Ahmet Atilla, Osmanlı Şiiri Antolojisi, İstanbul, 1999.
• Şeyhî, Divân (haz. Mustafa İsen, Cemal Kurnaz), Ankara, 1990.
• Tahir-ül Mevlevî, Şerh-i Mesnevî, İstanbul, 1963.
• Tarlan, Ali Nihad, Şeyhî Dîvânı’nı Tetkik, İstanbul, 1964.
• Tarlan, Ali Nihat, Fuzûlî Divânı Şerhi, Ankara, 1998.
• Tolasa, Harun, Ahmed Paşanın Şiir Dünyası, Ankara, 1973.
• Türer, Osman, Ana Hatlarıyla Tasavvuf Tarihi, İstanbul, 1995.
• Uludağ, Süleyman, Tasavvuf Terimleri Sözlüğü, Marifet Yayınları, İstanbul, 1995.
• Usûlî, Divân (haz. Mustafa İsen), Ankara, 1990.
• Zâtî, Divân (haz. Ali Nihat Tarlan), İstanbul, 1970.