MÂTURÎDİYYENİN TEMEL KAYNAKLARINDA RÂFIZA VE RÂFIZÎ FIRKALAR

Yıl 2012, Sayı: 38, 215 - 248, 30.12.2012

Kıyasettin Koçoğlu

Öz

İmam Mâturîdî’nin görüşleri etrafında şekillenen Mâturîdîyye’nin gelişiminde
pek çok ismin katkısı oluştur. Ancak çalışmamız, eserlerinde Râfıza ve
kollarına yer veren Ebu’l-Yusr Muhammed el-Pezdevî, Ebu’l-Muin en-Nesefî,
Nureddin es-Sâbûnî, Ebû’s-Senâ Muhammed b. Zeyd el-Lâmişî’den hareketle
yapılmıştır. Mâturidiyye’nin temel kaynaklarında yer verilen İslam Mezheplerinden
birisi Râfızîliktir. Mâturidiyyenin şemsiye bir kavram ve ana mezhep olarak
kullanıldığı Râfıza’nın altında Şia, İmâmiyye, Zeydiyye, Ca’feriyye, Hişâmiyye,
Karâmita, Cârûdiyye, Cerîriyye, Cevâribiyye, Cevâlikiyye, Ya’kubiyye, Zirâriyye,
Mübeyyida, Nusayriyye fırkalarına yer verilmektedir. Ehl-i Hak ve Ehl-i Bid’a
ayrımı şeklindeki tasnifin uygulandığı yaklaşımlarda Râfıza ve kolları Ehl-i Bid’a
içerisinde konumlandırılır.

Anahtar Kelimeler

Mâturîdî, Mâturîdîlik, Râfıza, Râfızîlik, Şia

Kaynakça

• Ak, Ahmet, Büyük Türk Alimi Mâturîdî ve Mâturîdîlik, İstanbul, 2008.
• Ak, Ahmet, Selçuklular Döneminde Mâturîdîlik, Yayınevi Yay., I. Baskı, Ankara, 2009.
• Avcu, Ali, “Karmâtiler: Ortaya Çıkışları, Fikirleri, Edebiyat ve İslam Düşüncesine Katkıları”, Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi, 10 (3), 2010.
• Bağdâdî, Ebu Mansur Abdulkâhir, Mezhepler Arasındaki Farklar, Çev. Ethem Ruhi Fığlalı, TDV. Yay., I. Baskı, Ankara, 1991.
• Benli, Yusuf, “Râfıza Adlandırmasının İlk Kullanımına İlişkin Değerlendirmeler”, Hikmet Yurdu, Yıl: 1, S.1, Ocak, 2008.
• Büyükkara, Mehmet Ali, “Bir Bilim Dalı Olarak İslam Mezhepleri Tarihi İle İlgili Metodolojik Problemler”, İslami İlimlerde Metodoloji (Usul) Meselesi 1, I. Basım, Ensar Nşr., İstanbul, 2005.
• Cahız, Ebu Osman Amr b. Bahr, Kitabu’l-Osmaniyye, tahk., Abdusselam Muham- med Harun, I. Baskı, Beyrut, 1411/1991.
• Cevherî, İsmail b. Hammâd, es-Sıhah Tâcu’l-Lügati ve Sihahı’l-Arabiyye, tahk., Ah- med Abdulgafur Attar, Daru’l-İlm Lilmelayîn, 4. Baskı, 1990, Beyrut- Lübnan.
• Doğan, Yahya, Râfıza Kavramı ve Rafızilik, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, AÜSBE. Ankara, 2000.
• Kuleyni, Usulu’l-Kâfî, Tahran, 1375.
• Eş’ârî, Ebu’l-Hasan Ali b. İsmail, Makâlâtu’l-İslamiyyin ve İhtilâfi’l-Musallîn, tahk., Muhammed Muhyiddin Abdu’l-Hamîd, Mektebetü’l-Asriyye, Beyrut, 1416/1995.
• Râzî, Fahreddin, İtikadâtu’l-Firaki’l-Müslimin ve’l-Müşrikin, Kahire, 1356/1938.
• Firuzabâdî Eş-Şirâzi, el-Kâmus el-Muhît, Mısır, trs.
• Furât b. İbrahim el-Kûfî, Tefsîr, Necef, 1354.
• Hayyat, Ebu’Hüseyin Abdurrahim b. Muhammed b. Osman el-Mutezîlî, Kitabu’l- İntisâr ve’r-Red ala Ravendiyye’l-Mülhid, tahk,. A. Nasri Nader, Beyrut, 1957.
• İbn Abd Rabbihi, el-Ikdu’l-Ferid, Kahire, 1948.
• İbn Teymiyye, Ebu’l-Abbas Takiyuddin Ahmed b. Amdu’l-Halim, Minhâcu’s- Sünneti’n-Nebeviyye fi Nakdi Kelâmi’ş-Şi’ati’l-Kaderiyye, tahk., Muhammed Reşâd Salim, I. Baskı, 1406/1986.
• İbn-i Manzur, Lisânu’l-Arab, Daru’l-Hadis, Kahire, 1423/2003.
• Kadı Abdu’l-Cebbar, Firak ve Tabakati’l-Mutezile, tahk., Ali Sami En-Neşşâr-Usa- meddin Muhammed Ali, Dâru’l-Matbûâti’l-Câmiiyye, 1972.
• Kazmi, Syed Jazib Reza, Tafseer e Masoomen, Translate: Syed Jazib Reza Kazmi, La- hore, Pakistan, 2012.
• Kılıçbay, Mehmet Ali, “Bir “Tarih Okuma” Tarzı Olarak Gelenek”, Doğu-Batı, Yıl: I, Sayı: III, 1998.
• Koçoğlu, Kıyasettin, Mâturîdî’nin Mutezile’ye Bakışı, Basılmamış Doktora Tezi, Ank., 2005.
• Kohlberg, Etan, “İmâmiyye Şiası Geleneğinde Rafızî Terimi”, çev., Halil İbrahim Bu- lut, Kelam Araştırmaları 2:2 (2004).
• Kummî, Said b. Abdullah Ebi Halef el-Eş’arî (301/913), Kitabu’l-Makâlât ve’l-Firâk, nşr., Muhammed Cevâd Meşkur, Tahran, 1341/1963,
• Kummi-Nevbahtî, Şii Fırkalar Kitâbu’l-Makâlât ve’l-Fırak Fıraku’ş-Şia, çev., H. Onat-S. Hizmetli-S. Kutlu- R. Şimşek, Ankara Okulu Yayınları, 2004.
• Kutlu, Sönmez, “İslam Mezhepleri Tarihinde Usul Sorunu”, İslami İlimlerde Metodo- loji (Usul) Meselesi 1, I. Basım, Ensar Nşr., İstanbul, 2005.
• Kutlu, Sönmez, Mezhepler Tarihine Giriş, Dem Yay., İst., 2008.
• Lâmişî, Ebu’-s-Senâ Mahmud b. Zeyd, el-Hanefî, el-Mâturîdî, Kitabu’t-Temhîd, li Kavâidi’t-Tevhid, tahk., Abdulmecid et-Türkî, Daru’l-Garbi’l-İslâmî, 1995, Beyrut.
• Mâturîdî, Ebû Mansur Muhammed b. Muhammed b. Mahmud es-Semerkandî, Te- vilât, Süleymaniye Kütüphanesi, Hamidiyye No: 30.
• ______, Te’vîlât, Topkapı Sarayı, Medine, Kısmı, No: 179.
• ______, Kitâbu’t-Tevhîd, Yay. Haz. Prof. Dr. Bekir Topaloğlu-Dr. Muhammed Aru- çi, İSAM Yay, Ankara, 2003.
• _______, Te’vîlât-ı Ehli’s-Sünne, Thk. Muhammed Müstafizurrahman, tsh., Câsim Muhammed el-Cubûrî, Matbaâtu’l-İrşâd, Bağdat, 1983.
• Nâşî el-Ekber, Ebu’l-Abbas Abdullah b. Şirşir el-Enbârî (293/906), Mesaliu’l-İmâme Usulu’n-Nihaye, Beyrut, tahk., Yusuf Fanis?, 1971.
• Nesefî, Ebu Muin, En-Nesefî, Bahru’l-Kelâm, trc., Ramazan Biçer, Gelenek Yay., 2010.
• Nesefî, Ebu’l-Mu’in Meymûn b. Muhammed, Bahru’l-Kelam, Talik, Veliyuddîn Mu- hammed Salih el-Farfûr, Mektebetü Daru’l-Farfûr, II. Baskı, 1421/2000
• ______, Tabsiretü’l-Edille fi Usûli’d-Dîn, tahk., Hüseyin Atay, II. Baskı, C. I. Ankara, 2004.
• ______, Tabsiretü’l-Edille fi Usûli’d-Dîn, tahk., Hüseyin Atay-Şaban Ali Düzgün, C.II. Ankara, 2003.
• ______, Kitabu’t-Temhid li Kavâidi’t-Tevhid, Dirase ve tahk., Habibullah Hasan Ah- med, el-Cezeri, el-Bedersin, 1406/1986.
• Nevbahtî, Ebu Muhammed el-Hasan b. Musa, (300/912), Kitab-ı Firaku’ş-Şia, İs- tanbul, 1931.
• Nîsâbûrî, Ebu Abdillah el-Hâkim, el-Müstedrek ala’s-Sahihayn, Dâru’l-Marife, Bey- rut, Lübnan, trs.
• Özler, Mevlüt, İslam Düşüncesinde 73 Fırka Hadisi, Rağbet Yay., İstanbul., 2010.
• Pezdevî, İmam Ebu’l-Yusr, Usuli’d-Din, tahk., Dr. Hans Peter Lins, Kahire, 1424/2003.
• Râvendî, Muhammed b. Ali b. Süleyman, Rahâtu’s-Südur ve Ayâtu’s-Sürur, çev., Ah- met Ateş, Ankara, 1973.
• Sâbûnî, Nureddîn, Mâturîdîyye Akaidi, trc., Bekir Topaloğlu, 5. Baskı, DİB Yay., Ankara, 1995.
• Sofuoğlu, Cemal, “Şia’nın Sahabiler Hakkındaki Bazı Görüşleri” AÜİF Dergisi, c. 24.
• Şehristani, Milel ve Nihal, çev., Mustafa Öz, Litara Yay., İstanbul, 2008.
• Şeybe, Abdulkadir, Çağdaş Dünya Dinleri ve Mezhepleri, çev., Osman Cilacı, İstan- bul, 1995.
• Taberî, Muhammed b. Cerîr, Tarihu’l-Ümem ve’l-Müluk, Kahire, 1939.
• Tirmîzî, İsa b. Muhammed b. İsa b. Sevrâ, el-Camiu’s-Sahih, II. Baskı, 1975.
• Zencânî, Mahmud b. Ahmed, Tehzib es-Sıhah, tahk., Abdusselam Muhammed Ha- run-Ahmed Abdulgafur Attar, Mısır, trs.