İDDET BEKLEYEN VE YANINDA MAHREMİ OLMAYAN KADINLARIN SEFERE ÇIKMASI VE HACCA GİTMESİ

Yıl 2013, Sayı: 39, 77 - 132, 11.07.2013

Zeki Koçak

Öz

Bu çalışmada iddet bekleyen kadının sefere çıkması ve hacca gitmesi ile yanında
mahremi olmayan bir kadının sefere çıkması ve hacca gitmesi, deliller eşliğinde usulî
esaslar çerçevesinde değerlendirilecektir.
Konuya yeni bakış açıları kazandırabilir düşüncesiyle maruf olan Hanefî, Malikî,
Şafiî ve Hanbelî mezheplerine ilaveten Ca’ferî ve Zahirî mezhepleri de ilave
edilecektir.
İki bölümden oluşan makalemizde sonuçtan ayrı olarak her bölümün akabinde
kendi değerlendirmelerimize ve tercihlerimize yer vererek konunun tavzihi ve bölüm
bölüm müzakeresi hedeflenmiştir. Kadim ulemanın görüşleri yanında çağımızdaki
İslam hukukçularının görüşü beraber verilirken meselelerin tahlilinde yeni illet tespitlerine
de yer verilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Hac, sefer, iddet, kadının mahremi, illet, himaye, istitaat (güç yetirme) değerlendirme, mezhep

Kaynakça

• Abdulaziz Buharî, Keşfu’l-Esrâr, Beyrut, 1997.
• Abdulhamit, Muhammed Muhyiddin, el-Ahvâlü’ş-Şahsiyye, Beyrut, 1984.
• Abdullatif b. Ahmed, el-Furûk fî Usulu’l-Fıkh, Medine, 1431.
• Aktan, Hamza, “Seferilikte Zaman ve Mesafe Kriteri”- Seferilik ve Hükümleri, İSAV, İstanbul, 1997. Akyüz, Vecdi, “Seferilik Açısından Vatan Kavramı, Seyahat Hürriyeti”, Seferilik ve Hükümleri, İSAV, İstanbul, 1997. Ali Hasebellah, Usulü't-Teşrii'l-İslâmî, Kahire, 1997. Aşıkkutlu, Emin, “Sünnette Seferilik” - Seferilik ve Hükümleri, İSAV, İstanbul, 19 Atar, Fahrettin, “Genel Olarak Seferilik ve Hükümleri”, Seferilik ve Hükümleri, İSAV, İstanbul, 1997. Aynî, Bedreddin, Umdetü’l-Kâri Şerhu Sarihi’l-Buharî, Dâru’l-Fikr, tsz. --------, el- Binaye fi Şerhi’l- Hidaye, thk.Nasiru’l-İslam Ramefuri,Beyrut, 1990. Babertî, Ekmelüddîn, Şerhü’l-İnaye ale’l-Hidâye (Fethu’l-Kadîr ile birlikte), Bağdat, 1316. 52
• Ali Hasebellah, Usulü’t-Teşrii’l-İslâmî, Kahire, 1997.
• Aşıkkutlu, Emin, “Sünnette Seferilik” - Seferilik ve Hükümleri, İSAV, İstanbul, 19 Atar, Fahrettin, “Genel Olarak Seferilik ve Hükümleri”, Seferilik ve Hükümleri, İSAV, İstanbul, 1997. Aynî, Bedreddin, Umdetü’l-Kâri Şerhu Sarihi’l-Buharî, Dâru’l-Fikr, tsz. --------, el- Binaye fi Şerhi’l- Hidaye, thk.Nasiru’l-İslam Ramefuri,Beyrut, 1990. Babertî, Ekmelüddîn, Şerhü’l-İnaye ale’l-Hidâye (Fethu’l-Kadîr ile birlikte), Bağdat, 13 Bâcî, Kadı Ebu’l-Velid, el-Münteka Şerhü Muvatta-i Malik, thk. Muhâmmed Abdulkadir-Ahmet Ata, Beyrut, 1999. Baktır, Mustafa, “Seferilikte Azimet ve Ruhsat”- Seferilik ve Hükümleri, İSAV, İstanbul,1997 Bedran, Ebu’l-Ayn, el-Fıkhu’l-Mukarinü li’l-Ahvali’ş-Şahsiyye, Beyrut, 1967. Bektaş, Osman, Risaletü’s-Sefer, Yayına hazırlayan: Muhammed Sadi Çöğenli, ter. Mehmet Erdoğan, İSAV, İstanbul, 1997. Beşer, Faruk, “Seferilik Açısından Kadınlar”, Seferilik ve Hükümleri, İSAV, İstanbul, 19 Bilmen, Ömer Nasuhi, “Ahkâm-ı Şer’iyye ve Ahkâm-ı Fıkhiyye”, YİED, S. 2, İstanbul, 1964. ---------, Büyük İslam İlmihali, İstanbul, 1985. Buhârî, Ebû Abdillah Muhammed b. İsmâîl, el-Câmiu’s-Sahîh, Dımeşk,1993. Cassâs, Ali er-Râzî, Ahkâmü’l-Kur’an, Beyrut, 1993. Cürcânî, Seyyid Şerif, Kitâbu’t-Tarifât, thk. Abdurrahman Mar’aşlî, Beyrut, 2007. Çakın, Kamil, “Hadisin Kur’an’a Arzı Meselesi”, AÜİFD, S. 34. Çetiner, Bedrettin, “Kur’anda Sefer”, Seferilik ve Hükümleri, İSAV, İstanbul, 1997. Dağcı, Şamil, “Din İşleri Yüksek Kurulu Kararlarına Fetva Konseptinde Bir Yaklaşım”, Diyanet İlmi Dergi, c. XXXVIII, S. 4, Dehlevî, Mahmut b. Muhammed, İfâdâtü’l-Envar fî İdaeti Usûli’l-Menâr, thk. Halil Döndüren, Delilleriyle Aile İlmihali, İstanbul, 1995. Döndüren, Hamdi, “Seferilik Şartları ve Tabilik ve Metbuluk”- Seferilik ve Hükümleri, İSAV, İstanbul, 1997. Ebu Dâvûd, Süleyman İbnu’l-Eş’as es-Sicistânî, Sünenu Ebî Dâvud, Beyrut, 1998. Ebu Zehra, Muhammed, Usulü’l-Fıkh, Kahire, 1974. ------------, el-Ahvalu’ş- Şahsiyye, Kahire, 1957. Ebu’l-Bekâ, Abdullah b. Hüsyen el-Ukberî, İ’râbu’l-Kur’ân li Ebî’l-Bekâ, Cemel ale’lCelaleyn ile beraber, İstanbul, 1987. Erdoğan, Mehmet, “Seferilik Hükümlerinin Değişmesi”- Seferilik ve Hükümleri, İSAV, İstanbul, 1997.
• Erkal, Mehmet, “Seferilikle İlgili Mesafe Ölçüleri”- Seferilik ve Hükümleri, İSAV, İstanbul, 1997. Esmendî, Abdülhamid, Bezlu’n-Nazr fi’l-Usul, thk. Zeki Abdulber, Kahire, 1992. Fatma Aliye, Osmanlı’da Kadın, sadeleştiren, Orhan Sakin, İstanbul, 2012 Fetavay-i Hindiyye, (Komisyon), Beyrut, tsz. Fethi Düreynî, el- Menahicü’l- Usuliyye, Dımeşk,1985. Gazzâlî, Ebu Hamid,el-Müstasfâ min İlmi’l-Usul, Beyrut, tsz. Gözübenli, Beşir, “Elmalılı’nın Seferilik Meselesine Yaklaşımı”, Seferilik ve Hükümleri, İSAV, 1997. Karagöz, İ., Keskin Mehmet, Altuntaş Halil, Hac İlmihali, Ankara, 2008. Haddâdî, EbuBekir b. Ali, el-Cevheretü’n-Neyyire, İstanbul, 1978. Hadimî, Ebû Said, Haşiyetün ale’d-Dürer Şerhü’l-Gurer, İstanbul, 1310. Halebî, Muhammed b. İbrahim, Mülteka, İstanbul, tsz. Hallâf Usulü’l-Fıkhi’l-İslamî, İstanbul, 1984. Haskefî, M. Alauddin, İfâdetü’l-Envâr ala Usuli’l-Menâr, thk. M.S. el-Burhanî, Dımeşk, 1992. Heyet, Türk Hukuk Lügati, Ankara, 1991. el-Hıllî, Allâme Hasan b. Yusuf, Muhtelefü’ş-Şiâ fî Ahkâmi’ş-Şeria, Kum, 1381. el-Hınn, Mustafa Said, Eserü’l-İhtilâ fi’l-Kavâidi’l-Usûliyye fi İhtilâfi’l-Fukahâ, Beyrut, 2000. Hukuku Aile Kararnamesi, İstanbul, 1333. İbn Âbidin, Muhammed Emin, Hâşiyetü Reddi’l-Muhtâr, Dâru’l-Fikr, 1979. -------------, Ukudu Resmi’l-Müfti, Mecmuatu Resaili İbn Abidin, Alemü’l-Kütüb, tsz. İbn Dakik el-Iyd, Takiyüddin Ebu’l-Feth, İhkamu’l-Ahkam Şerhu Umdeti’l-Ahkam, Beyrut, tsz. İbn Ebi Şeybe, Ebu Bekir, el-Kitâbu’l-Musannef, Beyrut, 1995. İbn es-Saatî, Ahmed b. Ali, Nihayetü’l- Vüsûl ila İlmi’l- Usûl, Sa’a b. Garir,Cmiatu Ümmi’l Kura, 1414. İbn Hanbel, Ahmed, el-Müsned, thk. Hamza Hammed, Kahire, 1995. İbn Hazm, Ebu Muhammed, el-Muhallâ bil-Âsâr, Beyrut, tsz. İbn Hişâm, Cemâlüddin, Katru’n-Nedâ ve Bellü’s-Sadâ, thk. Yusuf Hebbud, Beyrut,1998. İbn Hümâm, Kemalüddin, Fethu’l-Kadîr, Bağdat, 1316. İbn Kayyım el-Cevziyye, İ’lâmu’l-Muvakkiîn an Rabbi’l-Âlemîn, Beyrut, 1993. İbn Kudâme, Allâme Muvaffakuddin, el-Muğnî, Kahire, 1996. İbn Kutluboğa, Allame Zeynüddin, Şerhu Muhtasaru’l-Menâr, Beyrut, 1993.
• İbn Mace, Ebû Abdillâh Muhammed b. Yezîd el-Kazvînî, es-Sünen, Beyrut, 1975.
• İbn Manzûr, Ebu’l-Fadl Cemâluddîn Muhammed b. Mükrim, Lisânu’l-Arab, Beyrut, 19 İbn Mâze el-Buhari, Mahmut b. Ahmed b. Abdülaziz b. Ömer, el-Muhitu’l-Burhânî, Beyrut, 2003. İbn Nüceym, Zeynüddîn, Fethu’l-Gaffâr bî Şerhi’l-Menâr, Beyrut, 2001. İbn Rüşd, Muhammed b. Ahmed el-Hafid, Bidayetü’l-Müçtehit ve Nihayetü’l-Muktesid, Beyrut, 1986. İmam Malik, Muvatta, thk. M. Fuad Abdülbaki, Kahire, 1997. İn’âm Fevval Ukkavî, el-Mu’cemu’l-Mufassal fi Ulûmi’l-Belağa, Beyrut, 2006. İsmail Hakkı İzmirli, İlm-i Hilâf, İstanbul, 1330. Kârâfî, Şihabuddin Ebu’l-Abbas, ez-Zahîre fi Furûi’l-Malikiyye, Beyrut, 2001. Kâsânî, Melikü’l-Ulemâ, Bedâi’u’s-Sanâi’, Beyrut, tsz. Keleş, Ekrem, “Hacda Kadınların Durumu”, Hac Organizasyonu Sempozyumu, Türkiye’de Hac Organizasyonu Sempozyumu, Ankara 2007. Kermânî, Ebu Mansur, el-Mesalkü fi’l- Menâsik, thk. Suud b. İbrahim, Beyrut, 200 Koca, Ferhat, İslam Hukuk Metodolojisinde Tahsis, İstanbul, 1996. Koçak, Zeki İslam Hukuk Metodolojisinde Tearuzu GidermedeTercih Yöntemi (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Erzurum, 2004. ---------, “Örf, Âdet ve Göreneğin Hukukî Değeri” adlı tebliğin müzakeresi, Din ve Gelenek, İSAV, İstanbul, 2011. Kudûrî, Ebu’l-Hüseyn, et-Tecrid, thk. Ali Cuma, Ahmed Sirac, Kahire, 2004. Leknevî, Muhammed Emin, Kameru’l-Ekmâr lî Nûri’l-Envâr fî Şerhi’l-Menâr, Beyrut, 1995. Mâturidî, Ebu Mansur, Te’vilâtu Ehli’s-Sünne, thk. Fatma Yusuf el-Haymî, Beyrut, 2004 Mecelle-i Ahkâm-ı Adliyye, metni kontrol eden ve liügatçe hazırlayan, Ali Himmet Berki, Ankara, 1959. Merdâvî, Alâuddîn Ebu’l-Hasan, el-İnsâf fî Mârifeti’r-Râcihi mine’l-İhtilâf, Beyrut, 19 Merğinânî, Burhanüddin Ebu’l-Hasen, el-Hidaye Şerhu Bidayeti’l-Mübtedi, Beyrut, 19 Meşrui Kanuni’l-Ahvâli’ş-Şahsiyye el-Muvahhed, Komisyon, Beyrut, 1996. Mevsılî, Mamud b. Mevdud, el-İhtiyar li Ta’lili’l-Muhtâr, İstanbul, 1991. Mevsuatü’l-Fıkhiyye, Vezaratü’l-Evkâf ve’ş-Şuunü’l İslamiyye, Kuveyt, 2006. Meydâni, Abdülğani el-Ğanîmî, el- Lübâb fî Şerh’l-Kitâb, Beyrut, 2010. Muhammed Ali Cuma, el-Hukmü’ş-Şer’iyyü inde’l-Usuliyyin, Kahire, 2006.
• Müslim, Ebu’l-Hüseyin b. Haccâc el-Kuşeyrî, el-Câmiu’s-Sahîh, Beyrut, 1995.
• Nafaka Kanunu, Hazırlayan: Orhan Çeker, İstanbul, 1985.
• Nesefî, Ebu’l-Berekat Hafızüddin, Keşfü’l-Esrâr Şerhu’l-Musannifi ale’l-Menâr, Beyrut, 1986. Nevevî, Kitâbü’l-Îzâh fî Menâsiki’l-Hacc ve’l-Umre (beraberinde Abdülfettah Huseyn el-Mekkî’nin, el-İfsâh alâ Mesâili’l-Îzâh), Mekke, 1995. Nevevî, Minhâcü’t-Tâlibîn, thk. M. Tahir Şaban, Beyrut,2005. Nevevî, Muhyiddin Ebu Zekeriya, Kitabu’l-Mecmû’, thk. M. Necip el-Muti, Kahire, 19 Pala, Ali İhsan, İslam Hukukunda İhtiyat İlkesi, Ankara, 2009. Râzî, Fahruddîn, el-Mahsûl fî İlmi’l-Usûl, Beyrut, 1988. Rıfat Fevzi, el-Haccü ve’l-Umre, Kahire, 1990. Sadruşşehid, Ömer b. Abdülaziz, Şerhu’l-Camii’s-Sağir, Beyrut, 2006. Sâlih Farfur, Medârikü’l-Hak el-İcmâ’ ve Mebâhisuhu, Dımaşk, 2001. San’anî, Muhammed b. İsmail, Sübülü’s-Selâm Şerhu Bülüğu’l-Merâm, thk. Halil Memun, Beyrut, 1997. Sava Paşa, İslam Hukuk Nazariyatı Hakkında Bir Etüt, trc. Baha Arıkan, İstanbul, tsz. Semerkandî, Tuhfetu’l-Fukahâ, Beyrut, tsz. Serahsî,Şemüleimme Muhammed b. Ahmed, Usulü’s-Serahsi, thk. Ebu’l-Vefa Afganî, Beyrut, tsz. Şafiî, Muhammed b. İdris, el-Ümm, Beyrut, 1993. Şahin, Osman, İslam Hukukunda Seferilik ve Hükümleri, Samsun,2009 Şâtıbî, Ebu İshak, el-Muvâfakât, Dâru’l-Fikr, tsz. Şelebi, Muhammed Mustafa, Ahkamu’l-Üsrati fi’l-İslam Dıraseten Mukareneten, Beyrut, 1977. Şevkânî, Muhammed Ali, İrşâdu’l-Fuhûl, Beyrut, 1994. Şibbir, Ahmed Osmânî, , Fethu’l-Mülhim, Dımeşk, 2006. Şirbînî, Muhammed Hatib, Muğni’l-Muhtâc, thk. İmad Zeki- Taha Abdurrauf, Kahire, tsz. Şürün Bilâlî, Hasan b. İmad b. Ali el-Vefaî, Hâşiyetü’d-Dürer, İstanbul, 1976. Taftazani, Sadüddin, Şerhu’l-Akaid’in-Nesefiyeyye, Mektebetü’l-Ezher, 2000. Tahânevî, Zafer Ahmed Osmânî, İ’lâu’s-Sünen, Pakistan, 1415. Tahir b. Aşur, Makâsidu’ş-Şeriâti’l-İslâmiyye, Umman, 2001. Tirmizi, Ebu İsa, el-Câmiu’s-Sahih, Beyrut, tsz. Ünal, İsmail Hakkı, Ebu Hanîfe’nin Hadis Anlayışı, Ankara, 1994. Yaman, Ahmet, İslam Aile Hukuku, İstanbul, 2011.
• Yavuz, Vehbi, “Seferilik Açısından Kadınlar”, Tebliğinin müzakeresi”, Seferilik ve Hükümleri, İSAV, İstanbul, 1997. Yaylalı, Davut, “Seferilik Hükümleri”, Seferilik ve Hükümleri, İSAV, İstanbul, 19 Yazır, Elmalılı, Hamdi Muhâmmed Hamdi “Donanma İanesi Zekât Yerine Geçer mi?”, Meşrutiyetten Cumhuriyete Makaleler, haz. A. C. Köksal M. Kaya, İstanbul, 2011. 169-184 --------, “Mecelle-i Ahkâm-ı Adliyemize Reva Görülen Muahezeyi Müdafaa” 1371 ---------, “Seferilik Bahsi, 403-421. ---------,”Makale-i Mühimme”,75-81. ---------, Hak Dini Kur’an Dili, İstanbul, 1979. Zebidî, Zeynuddîn, Tecrîd-i Sarîh, trc. Kamil Miras, Ankara, 1991. Zekiyüddin Şaban, Usulü’l-Fıkhi’l-İslamî, baskı yeri ve tarihi yok Zemâhşerî, Ebu’l-Kasım, el-Keşşâf, Dâru’l-Fikr, 1977. Zerka, Mustafa, Fetava, Beyrut, 2001 Zeydan, Abdülkerim, el-Vecîz fî Usûli’l-Fıkh, İstanbul, tsz.