OSMANLI DÖNEMİNE AİT NUKULLU FETVALARDAN “BAHRU’L- FETAVA” / Fatwas of the Ottoman Period Nukullu: “Bahru’l-Fatawa”

Yıl 2013, Sayı: 39, - , 11.07.2013

Bünyamin Çalık

Öz

Bu makalede tarafımızdan hazırlanan "Kadızâde Muhammed Arif

Efendi'nin "Bahru'l Fetâvâ" Adlı Eserinin Fetva Açısından Değerlendirilmesi"

adlı bu tezde İslâm hukukundaki fetva konsepti kapsamında "nükûllü fetva"

türlerinden sayılabilecek bir yazma eseri latinize ederek günümüze kazandırılan

fetva kitabını tanıtmak olacaktır. Ayrıca Kadızâde'nin fetvalarından hareketle

XVIII. yüzyılın ilk yarısında Osmanlı dönemi Erzurum toplumunda aile, ticaret,

arazi, vakıf ve ceza hukuku alanlarında karşılaşılan hukukî sorunları ve çözümleri

incelenmiştir. Elde edilen verilerden hareketle bu dönemde İslâm hukukunun

nasıl anlaşıldığı, uygulandığı tespit edilemeye çalışılmıştır.

Kadızâde'nin fetvalarında Hanefî mezhebine sıkı sıkıya bağlı kalmaya özen

gösterdiği anlaşılmaktadır. O, devraldığı zengin hukuk külliyâtı içinde bir meselede

farklı görüşlerle karşılaştığında; zayıf da olsa devlet ve toplum maslahatına

uygun görüşü tercih etmeye çalıştığı gözlenmiştir. İctihadlar arasından birini

tercihte zorlandığı durumlarda fakihleri tasnif ederek maslahata uygun çözümü

ortaya koyma yolunu tutmuştur.

Kadızâde, Şia'ya yönelik fetvalarında Osmanlı uygulamasını esas almış, Osmanlı

sultanlarının Sünnîliğin temsilcisi olduğunu açıkça belirtmiştir. O, fetvalarıyla

toplumun Sünnî çizgide kalmasına çaba göstermiştir. Ayrıca başta arazi ve

para vakfıyla ilgili olmak üzere pek çok fetvalara da yer vermiştir.

Kısaca Kadızâde'nin eser-i mezburu İslâm hukukunda klasiğin dışına çıkmadan

yaşadığı dönemin sorunlarına Hanefi fıkhında devlet ve toplum maslahatına

uygun pratikleri ortaya koymaya katkı sağladığı söylenebilir.

Anahtar Kelimeler: Nukul, fetva

ABSTRACT

In this article, This thesis which entitled of evaluationangle of fatwa Kadızade

Muhammad Arif Effendi's Bahru'l Fetâvâ, was Prepared by accessing. İn this thesis

Islamic law brings,the scope of the concept of fatwa "nukûllü fatwa" typescan be

considered today by translate to Turkish. Also Kadızâde's fatwas examined that

trade, land, foundations, and legal problems and solution sencountered in the

areas of criminal law were investigated in the first half centuryof the Ottoman

period, Erzurum community in the XVIII. Century. How Islamic lawis under

stood in this period obtained with those data and this study tried to bedetected

how is applied.

Kadızâde's fatwas seems to be closely connected to Hanafi sect. When he

encounters the different opinions in a matterof in the rich corpus of law, It is

observed that he have been trying to prefer the opinions of affairs to society and

state which even though it was weak. When he found it difficult to choose one of

the convictions he kept the path that put forward the solution which corresponds

to affairs by classified to scholars. Kadızâde has take the basic of Ottoman practice

in his fatwa's for Şia, he specify clearly that the Ottoman sultans representative of

the Sunni muslim. Hetried to stay in line for Sunni community with his fatwa's.

Additionally, his fatwa's related with landand money foundations, and many issue

like that.

It can be said that shortly the Kadızâde's study of Mezbur, without going out

of the classic approach of Islamic law, exposes the practices in the way of Hanafi

jurisprudence to appropriate contribution affairs to society and state.

Keywords: Nukul, fatwa

Anahtar Kelimeler

Nukul, fetva

Kaynakça

• Arslan, Emine Nükûllü Fetva Mecmûaları Ve Mehmed Fıkhî’nin el-Ecvibetü’l-Kâni’a Adlı Eserinin Bunlar Arasındaki Yeri, Ateş, Nilüfer Erzurumlu Kadızâde Efendi’nin Vasiyetnamesine Tahlili Bir Bakış, Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Bağdatlı, İsmail Paşa b. Muhammed Emîn b. Mîr Selim el-Bâbânî el-Bağdâdî,(1839/19209) İzahü’l-Meknun fi’z-Zeyli ala Keşfi’z-Zunûn an Esâmi’l-Kütüb ve’l Fünûn,İstanbul 1945. Bağdatlı, İsmail Paşa Hadiyyat al-Arifin-Esme’al-Müellifin ve Asar al-Musannifin, İstanbul 1955. Bursalı, Mehmed Tahir, (1861–1925) Osmanlı Müellifleri, Ankara 2000. Dağcı, Şamil Osmanlı Dönemi Kaynaklarında Yer Alan İspirli Âlimler” 26–28 Haziran 2008 tarihleri arasında Atatürk Üniversitesi İspir Hamza Polat Meslek Yüksek Okulu’nda gerçekleştirilen İspir-Pazaryolu Tarih, Kültür ve Ekonomi Sempozyumunda sunulan tebliğ metnidir. Kırboğa, Mehmed Ali (Alatalı), Kamusu’l-Kütüp ve mevzua- ti’l-müellefat. Konya 1974, Yeni Kitap Basımevi. Konyalı, İbrahim Hakkı, (ö.1896-1984),Abideleri ve Kitabeleri İle Erzurum Tarihi, İstanbul 1960. Örsten, Seda “Osmanlı Hukuk Tarihi Kaynağı Olarak Fetva Mecmuaları (Fatwa Collections As a Source of Ottoman Legal History)”, Özen, Şükrü Osmanlı Döneminde Fetva literatürü, Türkiye Araştırmaları literatür dergisi, Cilt3, Sayı 5, 2005. Örsten, Seda Osmanlı Hukukunda Fetvâ (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Kamu Hukuku (Türk Hukuk Tarihi) Anabilim Dalı, 2005, Som, Mehmed Nusret Tarihçe-i Erzurum-Yahut Hemşehrilere Armağan, Ali Şükrü Matbaası-İstanbul 1338/1920, Yayına Hazırlayan Fidan Ahmet, Ankara 2010, s.100. Suluoğlu, Muhammet Hanefi Kadızâde Erzurumî ve Kâşif-u Hâli’l-Mevtâ ve’l-Berzah Adlı Risalesi, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Rize Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Rize 2010, Tabakoğlu, Ahmet, Osmanlı İçtimaî Yapısının Ana Hatları, Osmanlı, Yeni Türkiye Yay., Ankara 1999. Uylaş, Sait Erzurumlu Kadı zade Mehmed Efendi ve Kuran’a dair bir risalesinin tanıtımı, A.Ü. İlahiyat Fak. Türk İslam düşünce tarihinde Erzurum Sempozyumu (26–28 Haziran 2006), www.suleymaniye.gov.tr/ Yordam. htm.