NEVÂZİL KAVRAMI VE FETVÂ, KAZÂ İLİŞKİSİ (Kavramsal Bir Analiz)

Yıl 2013, Sayı: 40, 365 - 388, 31.12.2013

Hafsa Kesgin

Öz

Fıkıh ve hayat birbirleriyle sürekli ilişki içinde devam eden iki alan olarak
gelişimlerini sürdürmüşlerdir. Fıkıh değişken ve gelişim halinde olan insan hayatıyla
uyumlu olabilmek için kendi içinde bazı kavramlar ortaya çıkarmıştır.
Söz konusu bu kavramlar içtihâd ve fetvâ kurumlarıdır. Biz bu makalede bu iki
kavramla yakından ilgili ve fıkhın tatbik sahasıyla ve dolayısıyla olaylarla alakalı
olan nevâzil kavramının klasik Mâlikî fıkhında ve Endülüs özelinde kavramsal
bir tahlilini yapmaya çalışacağız.

Anahtar Kelimeler

Endülüs, Fetvâ, Fıkıh, Olay, Nevâzil

Kaynakça

• ‘Abderî, Muhammed b. Yûsuf b. Ebi’l-Kâsım, et-Tâc ve’l-İklîl li Muhtasari Halîl, I-VI, Beyrût, 1398.
• Abdullatîf Hidâyetullâh, “en-Nevâzilu’l-fıkhiyye fi’l-‘ameli’l-kadâi’l-Mağribî”, enNevâzilu’l-fıkhiyye ve eseruhâ fi’l-fetvâ ve’l-içtihâd, Rabat 2001.
• Abdulazîz b. Abdullah, “el-Kadâu’l-Mağribiyye ve havâssuhû: el-Fetvâ ve’n-nevâzil ve’l-vesâik”, Mecelletu da‘veti’l-hakki’l-Mağribiyye, Rabat, 1982.
• Abdunnâsır, Ebu’l-Basal, “el-Medhal ilâ fıkhı’n-nevâzil”, en-Nevâzilu’l-fıkhiyye ve eseruhâ fi’l-fetvâ ve’l-içtihâd, Rabad 2001.
• ……..…., “Modern İktisâdî İşlemlerin Hükümlerini Belirlemede Uygulanan Fetvâ Metodu”, İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi, Çev. İsmail Cebeci, sy. 16, 2010, 347- 374.
• Adevî, Alî es-Saîdî el-Mâlikî, Hâşiyetü’l-Adevî alâ şerhi kifâyeti’t-tâlib er-rabbânî, tahk. Yûsuf eş-Şeyh Muhammed el-Bekâ‘î, Dâru’l-fikr, Beyrût 1412.
• Eşgâr, Muhammed Süleymân, el-Fütyâ ve menâhicu’l-iftâ, Kuveyt, 1976.
• Bedir, Mürteza, “Oryantalizm ve İslam Hukuku”, İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi, sy. 4, 2004, 11-42.
• Bekr, Ebû Zeyd, Fıkhu’n-nevâzil kadâyâ fıkhiyye mu‘âsıra, I-II, Müessetü’l-risâle, 1. baskı, Beyrût 2006.
• Cevherî, İsmâil b. Hammâd, es-Sıhâh tâcu’l-luğa ve sıhâhu’l-‘arabiyye, tahk. Ahmed Abdulğafûr Attâr, Dâru’l-‘ılmi’l-melâyîn, Beyrût, 1990.
• Cîdî, Ömer, Muhâdarât fî târih’l-mezhebi’l-Mâlikî fî ğarbi’l-islâmî, Rabat, 1987.
• Cîzânî, Muhammed b. Huseyn, “Menhecü’s-selef fi’teâmüli mea’n-nevâzili”, Mecelletu’l-usûl ve’n-nevâzil, sy. 1, Cidde 2009.
• Desûkî, Hâşiyetu’-Desûkî ‘alâ’ş-Şerhi’l-kebîr, tahk. Muhammed ‘Illîş, Beyrût, t. y. Ebu’l-Ecfân, Muhammed, “Nevâzilu Kâdı’l-cemâ‘a Ebi’l-Kâsım b. Serrâc el-Endelüsî”, en-Nevâzilu’l-fıkhiyye ve eseruhâ fi’l-fetvâ ve’l-içtihâd, Rabat, 2001.
• Ebu’l-Esbağ ‘Isâ b. Sehl, el-İ’lâm bi nevâzili’l-ahkâm ve kıtrin min siyeri’l-hükkâm thk. Yahyâ Murâd, Dâru’l-hadîs, Kâhire 2007.
• Ebu’l-Kâsım el-Bürzülî, Câmi’u mesâili’l-ahkâm limâ nezele mine’l-kadâyâ bi’l-müftiyyîn ve’l-hükkâm tahk. Muhammed el-Habib el-Hîle, Beyrut, 2002.
• Ebu’l-Velîd el-Kurtubî, el-Mufîd li’l-hükkâm fîmâ yu‘radu lehum min nevâzili’l-ahkâm, Süleymaniye Yazma Eserler Kütüphanesi Fatih Ktp. No: 2152.
• Ensârî, Ferîd, Usul Terminolojisi: Şâtıbî Örneği, Çev. Soner Duman, Osman Güman, İstanbul, 2012.
• Fîlâlî, Hasan Zeyn, “en-Nevâzilu’l-fıkhiyye Kıymetuha’t-teşrî’ıyye ve’l-fikriyye”, enNevâzilu’l-fıkhiyye ve eseruhâ fi’l-fetvâ ve’l-içtihâd, Rabat 2001.
• .............,“en-Nevâzilu’l-Mağribiyye ve devruhâ fî hıfzi fetâvâ e‘lâmi’l-mezhebi’l-mâ- likî bi’l-Kayrevân”, Muhâdarât mültekâ el-Kayrevân merkezi ‘ılmî mâlikî beyne’l-meşrıki ve’l-Mağrib hattâ nihâyeti’l-karni’l-hâmis li’l-hicrî, yy. 1995.
• Firuzabâdî, b. Yâkub, el-Kâmusu’l-muhît, Müesseset’l-risâle, Beyrût, 2005. Haccî, Muhammed, Nazarât fi’n-nevâzili’l-fıkhiyye, el-Cemiyyetü’l-Mağribiyye, yy. 1999.
• Hattâbî, Berakât b. Muhammed b. Abdirrahmân, Mevâhibu’l-celîl lişerhi Muhtasari Halîl, Beyrut, 2003.
• Hentâtî, Necmuddîn, el-Mezhebu’l-Mâlikî bi’l-ğarbi’l-islâmî ilâ muntasafi’l-karni’l-hâ- mis el-hicrî, Tunus, 2004.
• Huşenî, Kudâtu Kurtubâ ve ‘ulemâu Ifrikiyye, tahk. İzzet el-Attâr Huseynî, Kâhire 1994.
• ‘Illîş, Muhammed b. Ahmed, Munahu’l-celîl şerhu Muhtasari Halîl, Beyrût, 1989
• İbn Abdilber, Câmi’u beyani’l-‘ılmi ve fadlihî, tahk. Ebu’l-Eşbâl ez-Züheyrî, Dâru İbni’l-Cevzî, I-II, ty. Yy.
• İbn Âbidîn, ‘Ukûdu resmi’l-müftî min mecmu‘âti resâil, yy. ty.
• İbn Arabî, el-Kâdı Ebî Bekr, el-Mahsûl fî usûli’l-fıkh, tahk. Hüseyn Alî el-Yedrî, Beyrût, 1999.
• İbn Beşkuvâl, Kitâbu’s-Sıla fî târîhi ulemâi’l-Endelüs, tahk. İbrâhim Ebyârî, I-III, Beyrût, 1989.
• İbn Ferhûn, el-Mâlikî, ed-Dîbâcu’l-müzheb fî ma‘rifeti e‘yânî ‘ulemâi’l-mezheb, I-II, Kâhire 2005.
• ............., Tabsiratu’l-hükkâm fî usuli’l-akdiyeti ve menâhici’l-ahkâm (nşr. Cemâl Mar’aşlı), Riyâd 2003.
• İbn Serrâc, Fetâvâ Kâdı’l-cema’a İbn Serrâc, tahk. Muhammed Ebu’l-Ecfân, elMecmeu’s-sekâfî, yy. 2000.
• İbn Ebî Zemenîn, Müntehabu’l-ahkâm, tahk. Abdullah b. ‘Atiyye el-Ğâmidî, I-II, Mekke 1318.
• İbn Hâc, İbrâhim el-‘Alevî, Neşru’l-bunûd şerhu Merâki’s-suûd, tahk. Muhammedu’lEmîn b. Muhammed, yy. 2005.
• İbnu’l-Hâcib, Muhtasaru müntehe’s-sûl ve’l-emel fî ‘ılmeyi’l-usûl ve’l-cedel, tahk. Nezîr Hamâdû, Beyrut, 2006.
• İbnu’l-Kayyîm, Şemseddîn Ebî Abdullâh Muhammed b Ebûbekîr, İ’lâmu’l-muvakkiîn ‘an rabbi’l-‘âlemîn, tahk. Ebû ‘Ubeyde Meşhûr b. Hasân, Riyâd 1423.
• İbn Lübb, Ebû Sa‘îd, Takrîbu’l-emeli’l-ba‘îd fî nevâzili’l üstâz Ebî Sa’îd İbn Lüb, tahk. Hüseyn Muhtâr, Hişâm er-Râmî, I-II, Beyrût 2004.
• İbn Rüşd, Ebu’l-Velîd, el-Beyân ve’t-tahsîl ve’ş-şerh ve’t-tevcîh ve’t-ta‘lîl fî mesâili’l-Müstahrece, tahk. Muhammed Haccî, Dâru’l-ğarbi’l-islâmî, I-XX, Beyrût,1988.
• …………,Mesâilu İbn Rüşd, tahk. Muhammed Habîb et-Tickânî, Beyrût, 1993.
• İdrîsel-Harşâfî, “Delîlu’l-mahtûtâti’l-Mağribiyyefî ‘ılmi’n-nevâzil”, en-Nevâzilu’l-fıkhiyye ve eseruhâ fi’l-fetvâ ve’i-içtihâd, Külliyetu’l-âdâb ve ‘ulûmi’l-insâniyye, Rabat, 2001.
• Kâdı Iyâd, Tertîbu’l-medârik ve takrîbu’l-mesâlik li ma‘rifeti e‘lâmi mezhebi Mâlik, I-V …….,….,Mezâhibu’l-hükkâm fî nevâzili’l-ahkâm, tahk. Muhammed b. Şerîfe, Beyrût, 1990.
• Kahtânî, Ali b. Muhammed, Menhecu İstinbâti Ahkâmi’n-nevâzili’l-fıkhiyyeti’l-muâsı- ra, I-II, Cidde 2003.
• Karâfî, el-İhkâm fî temyîzi’l-fetâvâ ‘ani’l-ahkâm ve tasarrufâti’l-kâdi ve’l-imâm, tahk. Ebû Bekr Abdirrezzâk, Kâhire, 1989.
• Kaya, Eyüp Sait, Hanefî Mezhebinde Nevâzil Literatürünün Doğuşu ve Ebu’l-Leys esSemerkandî’nin Kitâbu’n-Nevâzil’i, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), İstanbul, 1996.
• Muhammed b. Muhammed, Şeceretu’n-nûru’z-zekiyye fî tabakâti’l-Mâlikiyye (nşr. Ali Ömer), I-III, Kâhire 2007
• Makkarî, el-Kavâ‘ıd, tahk. Ahmed b. Abdullah b. Hamîd, Mektebetü Ümmü’l-Kurâ, yy., ty. ……….., Nefhu’t-tîb fî ğusni’l-Endelûsi’r-râtib (nşr. İhsân ‘Abbâs), 8 cilt, Beyrût 1988.
• Mu’cemu lugati’l-fukahâ, tahk. Muhammed Ravâs, Hamîd Sâdık, Beyrût 1985. el-Mu’cemu’l-vasît, Mektebetü’ş-şurûki’d-düveliyye, Kâhire, 2004.
• Muhammed el-Cîzânî, Fıkhu’n-nevâzil: Dirâse tatbîkiyye te’sîliyye, I-IV, Suûdî Arabistân 2006.
• Mustafâ el-Kudâh, “Hukmü ğarasi e‘dâi’l-insâni ve’l-istifâdetu min eczâihi”, enNevâzilu’l-fıkhiyye ve eseruhâ fi’l-fetvâ ve’l-içtihâd, Rabad 2001.
• Muhammed Menûnî, el-Mesâdıru’l-arabiyye li-târîhi’l-Mağrib, Rabât 1983.
• Muhammed b. Huseyn, Fıkhu’n-nevâzil: Dirâse te’sîliyye tatbîkıyye, I-IV, Kâhire, 2006.
• Muhammed Sellâm Medkûr, el-Medhal li’l-fıkhi’l-islâmî, Kâhire, 1966.
• Muhammed İbrâhîm ‘Alî, Istılâhu’l-mezheb ‘ınde’l-Mâlikiyye, Mekke, 2000.
• Nübâhî, Ebu’l-Hasan b. Abdillâh, Târîhu kudâti’l-Endelüs, tahk. Lecnetü ihyâi’lturâsi’l-arabî, Beyrût 1983.
• Riyâd, Muhammed, Usûlü’l-fetvâ ve’l-kadâ fi’l-mezhebi’l-Mâlikî, yy., 1998.
• Samedî, Mustafâ, Fıkhu’n-nevâzil ‘ınde’l-Mâlikiyye târihen ve menhecen, Riyâd, 2007.
• Serrano, Delfina, “Legal Practice İn An Andalusî ve Maghrıbî Source From the Twelfth Century Ce: The Madhâhıb Al-Hukkâm Fî Nawâzıl El-Ahkâm”, İslamic Law And Society 7.2, Leiden 2000.
• Seyyid Muhamed Murtaza, Tâcu’l-Arûs, tahk. Ahmed Muhtâr Ömer, et-Turâsi’l-arabî, Kuveyt, 1998.
• Şatıbî, el- Muvâfakât, nşr. Mehmet Erdoğan, İz Yayıncılık, İstanbul 2003.
• ………...,Fetâvâ, tahk. Muhammed Ebu’l-Ecfân, Tunus, 1985.
• İmam Şâfi’î, er-Risâle, tahk. Ahmed Muhammed Şâkir, Beyrut ty.
• Vezzânî, Ebû ‘Îsâ el-Mehdî, Hâşiye ‘ale’ş-şerhi’t-Tâvedî li Lâmiyeti’z-Zekkâk, Fas, t.y.
• Yahyâ Saîdî, “Huttatu’l-fetvâ fi’l-mezhebi’l-Mâlikî”, ‘Âmâlu’l-mülteka’l-vatanî, yy., 2007.