HZ. EBÛ BEKİR DÖNEMİ KUR’ÂN’IN CEM’İ FAALİYETİNDE İKİ ŞAHİT İSTENMESİYLE ALAKALI RİVAYETİN KAYNAK DEĞERİ

Yıl 2015, Sayı: 43 - Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 104 - 138, 05.07.2015

Abdulvahap Özsoy

Öz

Tarihte Müslümanlar aktarılan bilgilerin sıhhatini tespit için birtakım
esaslar belirlemişler ve bunlara isnad sistemi adını vermişlerdir. Müslümanlara
has bu sistem geliştirildikten sonra erken dönemdeki bütün bilgiler bu
referans sistemiyle nakledilmiştir. Bu itibarla başında sened yer alan bütün
bilgiler isnad sisteminin esaslarına göre değerlendirilmelidir.
Esas olan kaynakların bize aktardığı bilgilerdir. Ancak bundan daha
önemlisi bu bilgi kaynaklarının tarihine dair malumatlardır. İslâmi
ilimlerin en temel kaynağı olan Kur’ân’ın tarihine dair bilgiler bu açıdan
oldukça önemlidir. Bu çalışmada, Hz. Ebû Bekir döneminde yapılan
Kur’ân’ın cem’inde iki şahit istenmesi konusuyla alakalı olarak klasik ve
modern kaynakların birçoğunda zikredilen rivayet, isnad sisteminin
kuralları çerçevesinde incelenmektedir.

Anahtar Kelimeler

Kur’ân, Sünnet, Şahit, Kur’ân’ın Cem’i, Tahrif

Kaynakça

• A’zâmî, M.Mustafa, Vahyedilişinden Derlenişine Kur’ân Tarihi Eski ve Yeni Ahitle Karşılaştırmalı Bir Araştırma, (Çev. Ömer Türker-Fatih Serenli), İz Yayınları, İstanbul, 2006.
• Abdülazîz ed-Dûrî, “Bağdâd”, DİA, 1991, İstanbul, IV, 425-433.
• Açıkel, Ayşe, Kur’an’ın Cem’iyle İlgili Rivayetler ve Tahlili, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kayseri, 2007.
• Ağırakça Şahyar, Ayşe, Kütüb-i Sitte’den Örneklerle Zayıf Hadis Rivaye- ti-Metodolojik Anlam ve Yorum, Akdem Yayınları, İstanbul, 2011
• Ahmed Naim Babanzâde, Sahîh-i Buhârî Muhtasarı Tecrîd-i Sarîh Tercemesi ve Şerhi, Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, Ankara, 1991.
• Akdemir, Salih, “Kur’ân’ın Toplanması ve Kıraat Meselesi”, 1. Kur’ân Sempozyumu Tebliğler-Müzakereler, 1-3 Nisan 1994, Bilgi Vakfı Yayınları, Ankara, 1994.
• el-Alâ’î, Ebû Saîd Salâhuddîn Halîl b. Keykeldî b. Âbdillâh ed-Dimeşkî, Câmi’u’t-Tahsîl fî Ahkâmi’l-Merâsîl, nşr. Hamdî Abdulmecîd es-Selefî, Beyrût 1407/1986.
• Alâ’uddîn Moğultây, Ebû Abdillâh Moğultây b. Kilîc b. Abdullâh el- Bekcerî el-Hikrî, ‘İkmâlu Tehzîbi’l-Kemâl fî Esmâî’r-Ricâl, nşr. Ebû Abdur- rahmân ‘Âdil b. Muhammed, Ebû Muhammed ‘Usâme b. İbrâhîm,1422/2001.
• Alîyyu’l-Kârî, Ebu’l-Hasen Nûruddîn Alî el-Mollâ, Şerhu Nuhbeti’l-Fikr fî Mastalahâti Ehli’l-Eser, nşr. Abdu’l-Fettâh Ebû Ğudde, Lübnân / Beyrût.
• Aşık, Nevzat, “Sünnetin Yerelliği ve Evrenselliği”, Hadisin Dünü- Bugünü ve Geleceği Sempozyumu (14-15 Ekim 1993), 1993, s. 23-37
• Aydın, Cemal Abdullah, Hadiste Tahric (Yayımlanmamış Doktora Tezi), MUSBE., İstanbul, 2009.
• Aydınlı, Abdullah, Hadis Istılahları Sözlüğü, Hadisevi, İstanbul, 2006.
• el-Buhârî, Muhammed b. İsmâîl, el-Câmiu‘s-Sahîh, Thk. Muhammed Zuheyr b. Nâsırunâsır, Dâru Tavki‘n-Necât, Beyrut, 1422/2001.
• el-Cûzcânî, Ebû İshâk İbrâhîm b. Ya’kûb b. İshâk es-Sa‘dî , ’Âhvâlu’r- Ricâl, nşr. Abdulalîm Abdulahîm el-Bestevî, I, Faysalâbâd.
• Çakın, Kamil, İslam’da Hadis ve Sünnetin Yeri, Seba Yayınları, Ankara, 1997.
• Çöllüoğlu, Mahmut Sami, Kurân-ı Kerîm’in Cem’i ve Çoğaltılmasında Müsteşriklerin Görüşleri ve Bu Görüşlerin Eleştirileri, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara, 2001.
• Dağ, Mehmet, Tenzilden Tezyine Mushaf-ı Şerif, Fecr Yayınları, Ankara, 2013
• Ebû Nuaym el-Isbahânî, Zikru Ahbâri Isbahân, Thk. Sven Dedering, Leiden : E. J. Brill, 1931.
• Ebû Zura er-Râzî, Ebû Zura ‘Ubeydullâh b. Abdu’l-Kerîm b. Yezîd b. Ferrûh el-Mahzûmî bi’l-velâ’i er-Râzî, Ebû Zura er-Râzî ve Cuhûdehû fi’s- Sunneti’n-Nebeviyye, el-Medînetu’n-Nebeviyye‘ el-Memleketu’l-Arabiyye es- Su‘udiyye 1402/1982.
• Ebû’l-Fadl Abdullah b. es-Sıddîk el-Ğumârî, el-İhsân fî Taakkubi’l-İtkân li’s-Suyûtî, Dâru’l-Ensâr, Ysz., Tsz.
• Ebû’l-Mehâsin Muhammed b. Alî el-Huseynî, Kitâbu’t-Tezkire bi Ma’rifeti Kutubi’l-Aşere,Thk. Ref’at Fevzî Abduulmuttalib, Mektebetu’l-Hancî, Kahire, Tsz.,
• Ekrem Abduhalîfe ed-Duleymî, Cem’u’l-Kur’ân (Dirâse Tahlîliyye li Merviyyâtih), Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, Beyrut, 2006.
• Elik, Hasan, Kur’ân’ın Korunmuşluğu Üzerine, Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı (İFAV), İstanbul, 1998.
• Erbaş, Muammer, “Bir Tefsir Kaynağı Olarak Taberî’nin Târîhu’l-Umem ve’l-Mulûk İsimli Eseri”, DEÜİFD., XXXI/2010, ss. 51.
• Erkaya, Musa, “Hicri III. Asır İtibariyle Bağdat’ta Hadis Faaliyetlerine Genel Bir Bakış”, Fırat Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 13:2 (2008), ss. 247-274.
• Güneş, Arif, Kur’ân-ı Kerim’in Ortaya Çıkış Süreci, Türkiye Diyanet Vakfı Yay., Ankara, 2000.
• Hansu, Hüseyin, Mütevatir Haber Bilgi Değeri ve İslam Düşüncesindeki Yeri, Bilge Adamlar Yayınları, Van, 2008.
• Hatîb el-Bağdâdî, Ebû Bekir Ahmed b. Alî b. Sâbit b. Ahmed b. Mehdî el- Hatîb el-Bağdâdî, Târîhu Bağdâd, nşr. Beşâr Avvâd, Beyrût 1422/2002.
• ————, el-Kifâye fî Ma’rifeti Usûli İlmi’r-Rivâye, Thk. Ebû İshâk ed-Dimyâtî, Dâru’l-Hüdâ, Meyt Ğamr, 2002.
• Hayri Kırbaşoğlu, İslam Düşüncesinde Sünnet Eleştirel Bir Yaklaşım, Ankara Okulu Yayınları, Ankara, 2002.
• Hayrudîn ez-Ziriklî, el-A’lâm, Dâru’l-İlm li’l-Melâyîn, Beyrut, 2006.
• İbn Abdilberr, Ebû Ömar Yûsuf b. Abdillâh b. Muhammed b. Abdilberr en-Nemerî, et-Temhîd li mâ fî’l-Muvatta’ mine’l-Me’ânî ve’l- ’Esânîd, nşr. Mustafâ b. Ahmed el-Alevî, Muhammed Abdulkebîr el-Bekrî, Mağrib 1387/1967.
• İbn Adiyy, Abdullah el-Cürcânî, el-Kâmil fî Du’afâi’r-Ricâl, Thk. Süheyl Zekkâr, Dâru’l-Fikr, Beyrut, 1988.
• İbn Arrâk, Nûru’d-Dîn Alî b. MuHammed b. Alî b. Abdurrahman b. Arâk el-Kenânî), Tenzîhu’ş-Şerîâti’l-MerfûA Ani’l-Ehbâri’ş-Şenîati’l-Mevdûa, nşr. Abdulvehhâb Abdullatîf , Abdullâh MuHammed es-Sadîk el-Ğamârî, Beyrût 1399.
• İbn Battâl, Ebû el-Hasan Alî b. Halef b. Abdulmelik İbn Battâl, Şerhu Sa- hîhi’l-Buhârî, nşr. Ebû Temîm Yâsir b. İbrâhîm, Riyâd 1423/2003.
• İbn Ebî Dâvud, Ebû Bekr Abdullah es-Sicistânî, Kitâbu’l-Mesâhif, Thk. A. Cefri, el-Matbaatu’r-Rahmâniyye, Mısır, 1936
• İbn Ebî Hâtim, Ebû Muhammed Abdurrahmân er-Râzî, el-Cerh ve’t- Tadîl, Dâru İhyâi‘t-Turâsi‘l-Arabî, Beyrut, 1952.
• İbn Hacer, Ahmed b. Ali el-Askalânî, Fethu’l-Bârî bi Şerhi Sahîhi’l- Buhârî, Thk. Abdulazîz b. Abdillâh b. Bâz, Dâru‘l-Meârif, Beyrut, Tsz.
• ————, Lisânu’l-Mîzân, Thk. Abdulfettâh Ebû Gudde, Mektebetu‘l- Matbûâti‘l-İslâmiyye, Beyrut, 2006.
• ————, Tehzîbu’t-Tehzîb, Thk. İbrahim ez-Zeybek- Âdil Murşid, Mü- essesetu’r-Risâle, Beyrut, 1995
• İbn Hibbân, Muhammed b. Ahmed Ebû Hâtim, Kitâbu’l-Mecrûhîn Mi- ne’l-Muhaddisîn, Thk. HamdîAbdulmecîd es-Selefî, Dâru‘s-Salî‘î, Riyâd, 2000.
• ————, es-Sikât, Thk. es-Seyyid Şerefüddin Ahmed, Dâru’l-Fikr, 1975.
• İbn Kesîr, Ebû’l-Fidâ İsmâîl, Fedâilu’l-Ku’rân, Mektebetu İbn Teymiyye, Kahire, 1416
• İbn Vehb, Ebû Muhammed Abdullâh b. Muslim el-Mısrî el-Kureşî, el- Müsned, Thk. Ebu Abdullah Muhyiddin b. Cemal el-Bekkari, Dârü’t-Tevhîd li-İhyâi’t-Türâs, Ys., 2007.
• ————, el-Câmi fi’l-Hadîs, Thk. Mustafa Hasan Ebü’l-Hayr. Dâru İb- ni’l-Cevzi, Demmâm, 1996.
• ————, el-Câmiu (fî Tefsirü’l-Kur’ân), Thk. Mıklos Muranyı, Otto Harrassowitz, Wiesbaden 1995.
• ————, Tefsîru’l-Kur’ân mine’l-Câmi‘, thk. Miklos Muranyi, 2003.
• İbnu’l-Keyyâl, Ebû’l-Berakât Berakât b. Ahmed b. Muhammed el-Hatîb, el-Kevâkibu’n-Neyyirât fî Ma‘rifeti mine’r-Ruvâti’s-Sikât, nşr. Abdulkayyûm Abdu Rabbinnebî, Beyrût 1401/1981.
• Kara, Necati, Kur’an Sünnet Bütünlüğü, İhtar Yayınları, İstanbul, 1995.
• Karataş, Şaban, Şia’da ve Sünni Kaynaklarda Kur’ân Tarihi, Ekin Yayınları, İstanbul, 1996.
• Keleş, Ahmet, Hadislerin Kur’ân’a Arzı, İnsan Yayınları, İstanbul, 2011
• Keskin, Yusuf Ziya, “Hadis Usûlünde Ferd ve Garîb”, Harran Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Yıl:2000, Sayı: VI, Şanlıurfa, ss.27-41.
• Keskioğlu, Osman, Kur’ân Tarihi ve Kur’ân Hakkında Ansiklopedik Bilgiler, Nebioğlu Yayınevi, İstanbul, 1953.
• M. Sâlim Muhaysin, Târîhu’l-Kur’âni’l-Kerîm, Müessesetu Şebabi’l- Câmia, İskenderiye, Tsz.
• el-Melîbârî, Hamza b. Abdullah, Hadis Usûlüne Yeni Yaklaşımlar, Çev. Muhittin Düzenli-Ayhan Ak, İnsan Yayınları, İstanbul, 2013.
• Mizzî, Ebû‘l-Haccâc Yusûf b. ez-Zekî, Tehzîbu‘l-Kemâl, Thk. Beşşâr Avvâd Ma‘rûf, Müessesetu‘r-Risâle, Beyrut, 1980.
• Muhammed Beyyumi Mehran, Dirasatu Tarihiyye Mine’l-Kur’âni’l- Kerim, Câmiatü’l-İmam Muhammed b. Suud el-İslâmiyye, Riyad, 1980.
• Muhammed Taki Osman, Sünnetin Değeri ve Bağlayıcılığı, Çev. Mehmet Özşenel, Işık Akademi Yayınları, İstanbul, 2007.
• Öztürk, Mustafa, Tefsirde Ehli Sünnet&Şia Polemikleri, Ankara Okulu Yayınları, Ankara, 2012.
• Pak, Süleyman, “Sünnetin Kur’ân’ı Beyan Yönleri”, C.Ü. ilahiyat Fakültesi Dergisi, Yıl: 2012, Cilt: XVI, Sayı: 1 Sayfa: 353-381.
• Resûl Ca’feriyân, Ukzûbetu Tahrîfi’l-Kur’ân beyne’ş-Şîa ve’s-Sünne, Mü- messiliyyetü’l-İmam el-Kaidi, 1413.
• San’ânî, Ebû İbrahîm Muhammed b. İsmail b. Salâh el-Kehlânî, ’İsbâlu’l- Matar Alâ Kasabi’s-Sukker, I, Beyrût 1427/2006.
• Sehâvî, Ali b. Muhammed, Cemâlu’l-Kurrâ ve Kemâlu’l-İkrâ, Thk. Ab- dulhakk Abduddâyim, Müessesetu’l-Kutubi’s-Sekâfiyye, Beyrut, Tsz.
• Sem’ânî, Ebû Sa’d Abdulkerîm, Edebu’l-İmlâ ve’l-İstimlâ, Dâru’l-Kütü- bi’l-İlmiyye, Beyrut, Tsz.
• Subhî es-Sâlih, Ulûmu’l-Hadîs ve Mustalahuhu, Dâru’l-İlm, Beyrut, 2006.
• Suyûtî, el-İtkân fi Ulûmi’l-Kur’ân, Thk. Merkezü’d-Dirasati’l-Kur’âniyye, Mücemmaü’l-Melik Fehd li-Tıbaati’l-Mushafi’ş-Şerif, Medine, Tsz.
• ————, Tedrîbu’r-Râvî fi Şerhi Takrîbi’n-Nevâvî, Thk. Târık b. Avdillah, Dâru’l-Âsıme, Riyâd, 2003.
• Şâtıbî, İbrâhîm b. Mûsa el-Ğırnâtî, el-Muvâfakât, Thk. Ebû Ubeyde İbn Hasan Âlu Süleymân, Dâru İbn Affân, 1997.
• Şemsuddîn es-Sehâvî, Ebû’l-Hayr Muhammed b. Abdirrahmân b. Mu- hammed, et-Tuhfetu’l-Latîfe fî Târîhi’l-Medîneti’ş-Şerîfe, Beyrût 1414/1993.
• ————, Fethu’l-Muğîs bi-Şerh Elfiyyeti’l-Hadîs li’l-‘Irâkî, nşr. Alî Huseyn Alî, I-IV, Mısır 1424/2003.
• Şen, Ziya, Şia’nın Kıraatlere ve Kur’ân Tarihine Bakışı, Düşün Yayıncılık, İstanbul, 2012.
• Taberî, Ebu Cafer Muhammed b. Cerir, Tarîhu’l-Ümem ve’l-Mülûk, Dâ- ru’t-Turâs, Beyrut 1387.
• Talat Koçyiğit, Hadislerin Toplanması ve Yazı ile Tespiti, Hüner Yayınları, Konya, 2007.
• Tekineş, Ayhan, Geleneğin Altın Zinciri- Bilgi Aktarım Yöntemi Olarak İsnad, Ensar Neşriyat, İstanbul, 2006.
• et-Tirmizî, Ebû ‘Îsâ Muhammed b. ‘Îsâ b. Sevre b. Mûsâ b. Dahhâk (ö.279/893), el-ʿİlelu’s-Sağîr - Tirmizî, nşr. Ahmed Muhammed Şâkir vd., Beyrût, Tsz.
• Ukaylî, Ebû Ca‘fer Muhammed b. Amr, ed-Duafâu’l-Kebîr, Thk. Abdulmu‘tî Emîn Kal‘acî, Dâru‘l-Kutubi‘l-İlmiyye, Beyrut, 1984.
• Yatkın, Nihat, “Sünnetin Temellendirilmesi Açısından Haşr, 7. Ayeti”, EKEV Akademi Dergisi, 2003, cilt: VII, sayı: 17, s. 59-76.
• ez-Zehebî, Şemsuddîn Muhammed b. Ahmed, Siyeru A’lâmin-Nubelâ, Thk. Beşşâr Avvâd Ma‘rûf, Müessesetu‘r-Risâle, Beyrut, 1996.
• ————, Târîhu’l-İslâm, Thk. Beşşâr Avvâd Ma’rûf, Dâru’l-Ğarbi’l- İslâmî, Beyrut, 2003.
• ————, el-Muğnî fi’d-Duafâi, nşr. Nûreddîn Attar, İdâretu İhyâi’t- Turâs, Katar, Tsz.
• ————, el-Kâşif fî Ma rifeti men lehû Rivâyetun fî’l-Kutubi’s-Sitte, nşr. MuHammed Avvâme, Cidde 1413/1992.
• ————, Dîvânu’d-Duafâ’ ve’l-Metrûkîn ve Halkun mine’l-Mechûlîn
• ve Sıkâtun fîhim Lîn, nşr. Hammâd b. Muhammed el-Ensârî, I, Mekke 1387/1967.
• Zürkânî, Abdulazîm Muhammed, Menâhilu’l-İrfân fî Ulûmi’l-Kur’ân, Thk. Fevvâz Ahmed, Dâru’l-Kutubi’l-Arabî, Beyrut, 1995.