ALVARLI HÂCE MUHAMMED LUTFÎ EFENDİ’NİN ŞİİRLERİNDE AYNA SEMBOLİZMİ

Yıl 2015, Sayı: 43 - Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 306 - 329, 05.07.2015

Osman Nuri Karadayı

Öz

Son dönem Nakşî-Hâlidî şeyhlerinden biri olan Alvarlı Muhammed
Lutfî Efendi’nin (m. 1868-1956), şiirlerinde sıklıkla kullandığı sembolik ifadelerden
biri olan mir’at/ayna, genel olarak gönlü, âlemi ve insan-ı kâmili
sembolizeetmektedir. Buna göre gönül, Allah’ın ezel mir’atı; âlem, kudretinin
göstergesi, insan-ı kâmil ise Hakk’ın en mükemmel tecellîgâhı olmuştur.
Başta Hz. Muhammed olmak üzere bütün peygamberler, ehl-i beyt ve
nakşbendî silsilesi ilahî hikmetlerin yansıdığı bir ayna konumundadır. Hz.
Muhammed, feyz-i ilâhînin kendisi vasıtasıyla diğer aynalara yansıdığı
merkezi bir ayna gibidir. Bu aynadan yansıyan feyz-i ilâhî, nûru vasıtasıyla
diğer peygamberlerin, ruhu vasıtasıyla da velilerin aynalarına yansır. Çalışmamızda
Alvarlı Efe’nin şiirleri ayna sembolizmi ekseninde ele alınarak
tasavvufî perspektiften değerlendirmeye tabi tutulacaktır.

Anahtar Kelimeler

Ayna, Gönül, Âlem, İnsan-ı Kamil

Kaynakça

• Aclûnî, İsmail b. Muhammed, Keşfü’l-Hafâ, el-Müessesetü’r-Risale, Beyrut 1985.
• Atalay, Mehmet, “Düşünce Tarihinde Epistemolojik Bir Denge Unsuru Olarak Ayna Metaforu”, Kutadgubilig, -Felsefe ve Bilim Araştırmaları- 12 (Kasım 2007), 137-173.
• Buhari, Muhammed b. İsmail, el-Câmiu’s-Sahîh, İstanbul 1907.
• Cebecioğlu, Ethem, Tasavvuf Terimleri ve Deyimleri Sözlüğü, Ağaç Kitabevi Yayınları, 5. Basım, İstanbul 2009.
• Çakmaklıoğlu, M. Mustafa, “Muhyiddin İbnü’l-Arabî (ö. 638/1240)’ye Göre Hayal ve Düzeyleri,” Tasavvuf: İlmi ve Akademik Araştırma Dergisi, IV (10), Ankara 2003.
• ————————, “Hâce Muhammed Lutfî’nin Şiirlerinde Cemal Mü- şahedesinin Yansımaları”, Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2013, cilt: XVII, sayı: 1, s. 89-117.
• Çelik, İsa, Tasavvufî Düşüncede İnsân-ı Kâmil, Kaknüs Yay., İstanbul 2010.
• Çetindağ, Yusuf, Ayna Kitabı, KaraM, Çorum 2005.
• El-Müttakî el-Hindî, Kenzü’l-Ummâl, Müessesetü’r-Risale, VI, Beyrut 1989.
• Ferideddin-i Attar, Mantık al-Tayr, çev.: Abdulbaki Gölpınarlı, II, Milli Eğitim Basımevi, Ankara 1991.
• Göktaş, Mehmet, “İnsan Aynasında Tecellî Eden Cemâl-i İlâhî’nin Dîvan Şâirlerimizin Dilindeki İfadesi”, Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Sayı: 38, Erzurum 2012.
• Gölpınarlı, Abdulbaki, Mesnevi ve Şerhi, Kültür Bakanlığı Yayınları, I, Ankara 1989.
• İbni Mace, Sünen-i İbn-i Mâce, Tahkik: Muhammed Fuad Abdulbaki, Beyrut 1975.
• İmam-ı Rabbani, Mektubat, Çev.: Abdulkadir Akçiçek, Cümle Yay., II, İstanbul 1986.
• el-İsfahani, Rağıb, el-Müfredât, Tahk.: Muhammed Halil Aytani, Daru’l- Ma’rife, Beyrut 2010.
• Karadayı, Osman Nuri, “Alvarlı Muhammed Lutfî Efendi’nin Şiirlerinde Bâde Sembolizmi”, Uluslararası Hâce Muhammed Lutfî (Alvarlı Efe) Sem- pozyumu, Ed.: Cengiz Gündoğdu, Erzurum 2013, I, s. 683-697.
• Kılıç, Mahmut Erol, Tasavvufa Giriş, Sufi Kitap, İstanbul 2012.
• Konuk, Ahmed Avni, Fusûsu’l-Hikem Tercüme ve Şerhi, haz.: Mustafa Tahralı, Selçuk Eraydın, c. I, İstanbul 1999.
• Kurnaz, Cemâl, “Gönül”, DİA, XIV, İstanbul 1996.
• Kuşeyri, Abdulkerim, Kuşeyri Risalesi, Çev.; Dilaver Selvi, Semerkand Yay., İstanbul 2005.
• Mahmud-ı Şebusterî, Gülşen-i Râz, Terc.: A. Avni Konuk, Haz.: Cengiz Gündoğdu, İlk Harf Yay., İstanbul 2011.
• Ögke, Ahmet, “İbnü’l-Arabi’nin Fususu’l-Hikemi’nde Ayna Metaforu”, Tasavvuf (İbnü’l-Arabî Özel Sayısı-2), 9 (23), 75-89, 2009.
• Pala, İskender, Ansiklopedik Divan Şiiri Sözlüğü, Kapı Yay., İstanbul 2004.
• Seccadî, Seyyit Cafer, Tasavvuf ve İrfan Terimleri Sözlüğü, Ensar Neşriyat, İstanbul 2007.
• Sinemoğlu, Nermin, “Ayna”, DİA, IV, 260-261, İstanbul 1991.
• Süleyman b. el-Eşref Ebû Dâvud es-Sicistânî, Sünenü Ebî Dâvud, Dâ- ru’l-Fikr, tahk.: Muhammed Muhyiddin Abdülhamid, yy., ts.
• Tirmîzî, es-Sünen, tahk.: Ahmed Muhammed Şakir, Mısır 1995.
• Türer, Osman, “Tasavvufî Düşüncede İnsan”, Tasavvuf, İlmi ve Akademik araştırma Dergisi, 2 (5), (Ocak), Ankara 2001.
• Uluç, Tahir, İbn Arabî’de Sembolizm, İnsan Yay., İstanbul 2007.
• Uludağ, Süleyman, “Ayna”, DİA, IV, 260-261, İstanbul 1991.
• ———————, Tasavvuf Terimleri Sözlüğü, Mârifet Yay., İstanbul 1999.