ALVARLI MUHAMMED LUTFÎ EFENDİ’NİN ŞİİRLERİNDE ALLAH TASAVVURU

Yıl 2015, Sayı: 43 - Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 476 - 503, 05.07.2015

Habib Şener

Öz

Muhammed Lutfî Efendi Arapça, Farsça ve Türkçe şiirler yazmış ve
şiirleri ölümünden sonra derlenerek “Hulasâtü’l-Hakâyık ve Mektûbât-ı
Hâce Muhammed Lutfî” adıyla yayımlanmıştır. Bu makale, Muhammed
Lutfî Efendi’nin şiirlerindeki Allah’ın varlığı, birliği ve yaratması hakkındaki
görüşlerini ortaya çıkarmak amacıyla yazılmıştır. Onun şiirlerindeki temel
kaynak, Kur’an-ı Kerim ve Hz. Peygamber’in hadisleridir. Bunun yanı sıra
Muhammed Lutfî Efendi şiirlerini, bilim ve felsefenin verileriyle zenginleştirmiştir.

Anahtar Kelimeler

Alvarlı Muhammed Lutfî Efendi, Allah, Tevhit, Yaratma, Delil

Kaynakça

• Altıntaş, Hayrani, İbn Sina Metafiziği, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara, 2002.
• Ateş, Süleyman, İslâm Tasavvufu, Pars Matbaası, Ankara, Tarihsiz.
• Aydın, Hüseyin, İlim Felsefe ve Din Açısından Yaratılış ve Gayelilik (Te- leoloji), Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, Ankara, 2002.
• Aydın, Mehmet S., Din Felsefesi, İzmir İlâhiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, İzmir, 2010.
• _______, “Süreç (Proses) Felsefesi Işığında Tanrı-Âlem İlişkisi”, Ankara Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi, c. XXVII, Ankara, 1985.
• Bolay, Süleyman Hayri, Felsefe Doktrinleri ve Terimleri Sözlüğü, Nobel Yayın Dağıtım, Ankara, 2009.
• el-Buhârî, Ebu Abdullah Muhammed b. İsmail b. İbrahim, Sahîhu’l- Buhârî, Beytü’l-Efkâr, Riyad, 1998.
• Cebecioğlu, Ethem, Tasavvuf Terimleri ve Deyimleri Sözlüğü, Anka yayınları, İstanbul, 2005.
• Cevizci, Ahmet, Paradigma Felsefe Sözlüğü, Paradigma Yayıncılık, İstanbul, 2010.
• Craig, William Lane, “Kelam Kozmolojik Kanıtı”, çev. Zikri Yavuz, Allah Felsefe ve Bilim, Ed. Caner Taslaman, Enis Doko, İstanbul Yayınevi, İstanbul, Tarihsiz.
• Çetin, İsmail, John Locke’da Tanrı Anlayışı, Vadi Yayınları, Ankara, 1995.
• Fahruddîn Râzî, Tefsîr-i Kebîr Mefâtîhu’l-Gayb, çev. Suat Yıldırım v.dğr., Akçağ Yayınları, c. III, 1988, Ankara.
• Fakhry, Majid, “İslâm Felsefe Geleneğinde Ontolojik Kanıt: Fârâbi Örneği”, çev: Ömer Mahir Alper,” İstanbul Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, sy. 6, İstanbul, 2002.
• El-Farabî, Ebû Nasr, Es-Siyâsetü’l-Medeniyye veya Mebâdiü’l-Mevcûdât, çev. Mehmet S. Aydın, Abdulkadir Şener, M. Rami Ayas, Büyüyenay Yayınları, İstanbul, 2012.
• İmam Gazâlî, İhyâ’u Ulûmi’d-Dîn, çev. Sıtkı Gülle, Huzur Yayınevi, c. I, İstanbul, 1998.
• Güngör, Erol, İslâm Tasavvufunun Meseleleri, Ötüken Neşriyat, İstanbul,
• Gürcani, Seyyid Şerif, Kitabu’t-Ta’rîfât” Arapça-Türkçe Terimler Sözlüğü, çev. Arif Erkan, Bahar Yayınları, İstanbul, 1997.
• İbn Sînâ, En-Necât, çev. Kübra Şenel, Kabalcı Yayıncılık, İstanbul, 2012.
• _______, Kitâbu’ş-Şifâ Metafizik II, çev. Ekrem Demirli, Ömer Türker, Litera Yayıncılık, İstanbul, 2005.
• İkbal, Muhammed, İslam’da Dinî Düşüncenin Yeniden İnşâsı, çev. Rahim Acar, Timaş Yayınları, İstanbul, 2013.
• Kant, Immanuel, Arı Usun Eleştirisi, İdea Yayınevi, İstanbul, 2008.
• Karaman, Hayrettin; Çağrıcı, Mustafa, v.dğr., Kur’an Yolu Türkçe Meâl ve Tefsir, Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, c. I, Ankara, 2012.
• Karaman, Hüseyin, “Ebû Bekr Er-Râzî’ye Göre Yaratma”, Atatürk Üni- versitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi, sy. 23, Erzurum, 2005.
• Kaya, Mahmut, “Sudûr”, DİA, c. 37, İstanbul, 2009.
• Kıyıcı, Selahattin, “Alvarlı Muhammed Lutfî Efendi”, DİA, c. 2, İstanbul, 1989.
• Külekçi, Numan, Açıklamalar ve Örneklerle Edebî Sanatlar, Akçağ Yayınları, Ankara, 2013.
• Hâce Muhammed Lutfî, Hulasâtü’l-Hakâyık ve Mektûbât-ı Hâce Muhammed Lutfî, Damla Yayınevi, İstanbul, 2006.
• Nizam, Elif Ayan, “Divan Şiirinde Bir Telmih Unsuru Olarak ‘Ashâb-ı Kehf’”, Turkish Studies, Volume: 8/13, Fall, Ankara, 2013.
• Özler, Mevlüt, “Tevhid”, DİA, c. 41, İstanbul, 2012.
• Özsoy, Ömer, Sünnetullah Bir Kur’an İfadesinin Kavramlaşması, Fecr Yayınevi, Ankara, 1999.
• Sarıkçıoğlu, Ekrem, “Tevhid (Diğer Dinlerde)”, DİA, c. 41, İstanbul, 2012.
• Sinanoğlu, Mustafa, “Şirk”, DİA, c. 39, İstanbul, 2010.
• Soysal, M. Orhan, Edebî San’atlar ve Tanınması, Millî Eğitim Bakanlığı Yayınları, İstanbul, 1998.
• Şener, Habib, John Locke ve David Hume Din Felsefesi Üzerine Karşılaş- tırmalı Bir İnceleme, Ötüken Neşriyat, İstanbul, 2014.
• Taylan, Necip, Düşünce Tarihinde Tanrı Sorunu, Şehir Yayınları, İstanbul,
• Timuçin, Afşar, Felsefe Sözlüğü, Bulut Yayınları, İstanbul, 2004.
• Topaloğlu, Bekir, Allah İnancı, İsam Yayınları, İstanbul, 2008.
• Topaloğlu, Bekir, Yavuz, Y. Şevki, Çelebi, İlyas, İslam’da İnanç Esasları, Çamlıca Yayınları, İstanbul, 2004.
• Türer, Osman, Ana Hatlarıyla Tasavvuf Tarihi, Seha Neşriyat, İstanbul, 1998.
• Uludağ, Süleyman, Tasavvuf Terimleri Sözlüğü, Marifet Yayınları, İstanbul, 1996.
• _______, “Mârifet”, DİA, c. 28, İstanbul, 2012.
• _______, “Tasfiye”, DİA, c. 40, İstanbul, 2011.
• Uyanık, Mevlüt, Felsefî Düşünceye Çağrı, Elis Yayınları, Ankara, 2003.
• Üzüm, İlyas, “Mücessime”, DİA, c. 31, İstanbul, 2006.
• Yavuz, Yusuf Şevki, “Müşebbihe”, DİA, c. 32, İstanbul, 2006.
• Yazır, Elmalılı M. Hamdi, Hak Dini Kur’an Dili, Sadeleştirenler: İsmail Karaçam v.dğr., Azim Dağıtım, c. I, İstanbul, ts.
• Yazoğlu, Ruhattin, “Antropomorfizm ve Hıristiyanlık”, Ekev Akademi Dergisi, Erzurum, 1998, c. 1, sy. 2.
• Yılmaz, H. Kamil, Anahatlarıyla Tasavvuf ve Tarîkatlar, Ensar Neşriyat, İstanbul, 2010.
• Yurdagür, Metin, Âyet ve Hadislerde Esmâ-i Hüsnâ Allah’ın İsimleri, Marifet Yayınları, İstanbul, 2006.
• Yücedoğru, Tevfik, “Tekvin”, DİA, c. 40, İstanbul, 2011.
• ez-Zemahşerî, Mahmûd b. Ömer, el-Keşşâf, Dâru’l-Kitâbi’l-Arabî, c. I, Beyrut, 1987.