TÜRKİYE VE AZERBAYCAN’DA SERGİLENEN BİR YAĞMUR RİTÜELİNİN KARŞILAŞTIRMALI TAHLİLİ

Yıl 2014, Sayı: 53, 81 - 93, 11.12.2015

Dilaver Düzgün

Öz

İklimlere ve çevresel faktörlere bağlı olarak ortaya konulan ritüel nitelikli gösterilerin bir kısmı zamanla seyirlik oyuna dönüşmüştür. Türk dünyasında yaygın olan bu tür gösterilerden biri de yağmurla ilgili olanıdır. Dodu Dodu, Çömçe Gelin ve Yağmur Gelini gibi adlarla anılan bu oyunun sergilenişi bakımından Azerbaycan ve Türkiye sahalarında büyük bir benzerlik bulunmasına rağmen farklı amaçlarla sergilenmesi dikkat çekmektedir.Anadolu'da genellikle yağmurların yağmadığı, kuraklığın söz konusu olduğu dönemlerde çocukların bir araya gelerek bir süpürgeye elbise giydirip gelin gibi süsledikten sonra kapı kapı dolaşıp yiyecek toplamaları şeklinde gerçekleşen “yağmur gelini” oyununun amacı, yağmurun yağmasını ve kurak günlerin sona ermesini sağlamaktır. Tekerlemeler de oyunun vazgeçilmez bir parçasıdır.Azerbaycan’da ise aynı oyun, benzer bir biçimde sergilenmekle birlikte yağmurun çok yağdığı dönemlerde yağışı önlemek, güneşin çıkmasını sağlamak amacına yöneliktir. Buna bağlı olarak tekerlemelerde de farklılıklar ortaya çıkar.

Anahtar Kelimeler

Türkiye, Azerbaycan, yağmur törenleri, halk inançları

Kaynakça

• ALLAHVERDİYEV, Mahmud: Azerbaycan Halk Teatrı Tarihi, Bakü 1978
• ALTAYLI, Seyfettin: Azerbaycan Türkçesi Sözlüğü, 2 cilt, İstanbul 1994
• ASLANOV, Elçin: El-Oba Oyun Halk Tamaşası, (Elmi redaktoru: Yaşar Garayev, Re’yçi: Bekir Nebiyev), Bakü 1984
• Azerbaycan Klassik Edebiyyatı Kitabhanası-1. Cild-Halk Edebiyyatı, Bakü 1982
• BAŞAR, Zeki: Erzurum’da Tıbbi ve Mistik Folklor Araştırmaları, Ankara 1972
• BAŞGÖZ, İlhan: “Çömçe Gelin-Bir Anadolu Yağmur Töreninin Kökeni ve Dağılı- mı Üzerinde Bir Araştırma”, Folklor Yazıları, İstanbul 1986, s. 17.
• DAKUKLU, Mehmet Hurşit: “İmam Zeynelabidin Köyünde Yağmur Kesilmesi”, Kardeşlik Dergisi, 1970, yıl: 10, s. 1–2, (Mayıs Haziran), s. 36–37
• DUYMAZ, Ali: İrfanı Arzulayan Sözler/Tekerlemeler, Ankara [2002]
• DÜZGÜN, Dilaver: Erzurum Köy Seyirlik Oyunları, Ankara 1999
• HACILAR, Valeh: Gürcüstanda Türk Halk Edebiyatı Eneneleri, Bakü 2005
• HACIYEV, Valeh: Azerbaycan Folkloru En’eneleri, (Gürcüstandaki Türkdilli Folk- lor Örnekleri Esasında) Tiflis 1992
• Özdemir, a.g.e., s. 298-299
• HEKİMOV, M. İ.: Oğuz-Terekeme Halk Merasimleri ve Meydan Tamaşaları, Bakü 1997
• İNAN, Abdülkadir, Makaleler ve İncelemeler I, 3.Baskı, Ankara 1999
• KALAFAT, Yaşar: Doğu Anadolu’da Eski Türk İnançlarının İzleri, 3.Baskı, Ankara 1999
• MEMMEDOVA, Telli: “Uşag Oyunları Hakkında”, Azerbaycan Şifahi Halk Edebi- yatına Dair Tedkikler-Dördüncü Kitap, (Redaktör: Nureddin Seyidov), Bakü 1973
• NEBİYEV, Azad: El Neğmeleri Halk Oyunları, Bakü 1988
• ÖGEL, Bahaeddin: Türk Mitolojisi II, 2. Baskı, 2002
• ÖZDEMİR, Nebi: Türk Çocuk Oyunları, 2 cilt, Ankara 2006
• SAATÇİ, Suphi: Kerkük Çocuk Folkloru, İstanbul 1984
• SEYİDOĞLU, Bilge: Mitoloji Üzerine Araştırmalar, İstanbul 2005, Dergâh Yayın- ları
• ŞENER, Sevda: “Tiyatronun Kaynağına İlişkin Kuramlar”, Tiyatro Araştırmaları Dergisi, sayı: 6, 1975, s. 23-48
• TERZİBAŞI, Ata, “Irak Türkmenleri Arasında Yağmur Duası Törenleri”, Uluslara- rası Türk Folklor Kongresi Bildirileri, Cilt IV, 1976, s. 305–314
• TOKATLI, Ümit: Kerkük’te Yağmur Duası, Milli Folklor Dergisi, 3 (17), Bahar 1993, s. 28–29