TÜRK DÜNYASINDA NEVRUZ GELENEĞİNE TOPLU BAKIŞ

Year 2005, Volume: 6 Issue: 2, 149 - 172, 17.02.2010

Ali Kafkasyalı

Abstract

Türklerin dünya medeniyetine bahşettiği önemli geleneklerden birisi olan
“Nevruz”, Türklerin konduğu ve göçtüğü her yerde, özünü kaybetmeden, yerel
kültür motifleriyle renklenerek varlığını devam ettirmektedir. Bu makalede, Türk
Dünyasının çeşitli coğrafyalarındaki Nevruz Bayramı kutlamaları ve bununla
ilgili kült ve ritüeller toplu olarak ele alınmıştır.

Keywords

Nevruz geleneği, ata kültü, su kültü, ateş kültü

References

• Kitaplar
• Akçora, Ergünöz, (2000), Kazakistan’da Nevruz Bayramı, Türk Dünyasında Nevruz, III. Uluslar Arası Bilgi Şöleni Bildirileri. AKMB Yay., 2000 Ankara.
• Akyüz, K., Beken, S., Yüksel, S., Cumbur, M., (1990), Fuzûlî Divanı, Akçağ Yay., Ankara.
• Arnaut, Tudora, (2000), Gagauz Folklor Türlerinde İlkyaz Yortusu, Türk Dünyasında Nevruz, III. Uluslar Arası Bilgi Şöleni Bildirileri. AKMB Yay., 2000 Ankara.
• Artun, Erman, (1999), Türk Halk Kültüründe Nevruz”, Uluslararası Nevruz Sempozyumu, Kazakistan.
• Askarov, Akhmatali, (1995), Özbekistan’da Nevruz Tekrar Halkın Bayramı Oldu, Türk Kültüründe Nevruz Uluslar Arası Bilgi Şöleni Bildirileri, AKM Yay., Ankara.
• Atalay, Besim, Divanü Lûgat-it Türk Tercemesi, T.T.K. Basımevi, 3. Baskı, C.I, Ankara.
• Cumakunova, Gülzura, (2000), Kırgızların Nooruz Kutlamalarında Eski Türk İnançlarının İzleri, Türk Dünyasında Nevruz, III. Uluslar Arası Bilgi Şöleni Bildirileri. AKMB Yay., Ankara.
• Çay, M. Abdulhaluk, (1988), Türk Ergenekon Bayramı Nevruz, Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yay., Ankara.
• ________, (1990), Hıdırellez Kültür ve Bahar Bayramı, Kültür Bakanlığı Yay., Ankara.
• Çınar, Ali Abbas, (2000), Kazak Türklerinde Nevruz, Türk Dünyasında Nevruz, III. Uluslar Arası Bilgi Şöleni Bildirileri. AKMB Yay., 2000 Ankara.
• Çimpoeş, Lübov, (2000), Gagauzlarda İlkyaz Yortuları ile Çocuk ve Gençlik Oyunları İlişkisi, Türk Dünyasında Nevruz, III. Uluslar Arası Bilgi Şöleni Bildirileri. AKMB Yay., Ankara.
• Çobanoğlu, Özkul, (2000), Türk Dünyası Sosyo-Kültürel Bağlamında Nevruz Bayramının Yapısal ve İşlevsel Bakımlardan Halk Bilimsel Çözümlemesi, Uluslararası Nevruz Sempozyumu Bildirileri, HAGEM Yayınları, Ankara.
• Dede, Abdurrahim, (1978), Batı Trakya Türk Folkloru, Kültür Bakanlığı Yay., Ankara.
• Durdıyeva, Amangül, (2000), Türkmen Halk Edebiyatında Nevruz İzleri, Türk Dünyasında Nevruz, III. Uluslar Arası Bilgi Şöleni Bildirileri. AKMB Yay., Ankara.
• Düzgün, Dilaver, (1998), Nevruz Törenlerinde Sunulan Dramatik Gösteriler, İlkyaz Bayramı Nevruz Bildiriler, Atatürk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü Yay., Erzurum.
• Ebülgazi Bahadır Han, Şecere-i Terakime, Türklerin Soy Kütüğü, Hazırlayan: Muharrem Ergin, Tercüman 1001 Temel Eser, Ankara.
• El Kitabı, (1997), Nevruz, Yeni Gün, T.C. Kültür Bakanlığı, Halk Kültürlerini Araştırma ve Geliştirme Genel Müdürlüğü Yay., Ankara.
• Ergünöz Akçora, (1988), Tarihî ve Kültürel Boyutlarıyla Nevruz, Prof. Dr. Abdulhaluk Çay Armağanı, Ankara.
• Gaffarî, Rıza, (2000), Mevsim Değişikliği Bakımından Nevruz, Türk Dünyasında Nevruz, III. Uluslar Arası Bilgi Şöleni Bildirileri. AKMB Yay., Ankara.
• Geldiyev, Gurbandurdı (2000), Türkmen Halk yaratıcılığında Nevruz, Türk Dünyasında Nevruz, III. Uluslar Arası Bilgi Şöleni Bildirileri. AKMB Yay., Ankara.
• Geleyeva, Ariuka, (2000), Karaçay-Malkarların Bahar Bayramı Kutlamalarında Eski Türk İnançlarının İzleri, Türk Dünyasında Nevruz, III. Uluslar Arası Bilgi Şöleni Bildirileri. AKMB Yay., Ankara. (Geleyeva, 2000: 118-125)
• Genç, Reşat, (1995), Türk Tarihinde ve Kültüründe Nevruz, Türk Kültüründe Nevruz Sempozyumu Bildirileri, Ankara.
• Güldiken, Kadir, (2000), İran Türk Toplumunda Nevruz Kavramı ve Töreni, Türk Dünyasında Nevruz, III. Uluslar Arası Bilgi Şöleni Bildirileri. AKMB Yay., Ankara.
• Güngör, H., Argunşah, M., (1991), Gagauz Türkleri, Kültür Bakanlığı Yay., Ankara.
• Hey’et, Cevat, (2000), Eski Türklerde Takvim ve Nevruz Bayramı”, Türk Dünyasında Nevruz, III. Uluslar Arası Bilgi Şöleni Bildirileri. AKMB Yay., Ankara.
• Hüseyin, Nizameddin, (2000), Uygurlarda Nevruz, Türk Dünyasında Nevruz, III. Uluslar Arası Bilgi Şöleni Bildirileri. AKMB Yay., Ankara.
• İbrayev, Şakir, (2000), Kazaklarda Nevruz ile İlgili Gelenekler ve Oyunlar, Türk Dünyasında Nevruz, III. Uluslar Arası Bilgi Şöleni Bildirileri. AKMB Yay., 2000 Ankara.
• İndraliyev, İsa, (1995), Nevruz Bayramında Nogay Halk Âdetleri, (Türkiye Türkçesine Aktaranlar: Mariyam Bulgarova, Celalettin Erbay), Türk Kültüründe Nevruz Uluslar Arası Bilgi Şöleni (Sempozyumu) Bildirileri, (20-22 Mart 1995), AKMB Yay., Ankara.
• Kafesoğlu, İbrahim, (1980), Eski Türk Dini, İstanbul.
• Kafkasyalı, Ali, (2002), İran Türk Edebiyatı Antolojisi, Atatürk Ü. Yay., Erzurum.
• Kereytov, Ramazan, (1995), Kafkas Nogay Türklerinde Nevruz Bayramı, (Türkiye Türkçesine Aktaranlar: Mariyam Bulgarova, Celalettin Erbay), Türk Kültüründe Nevruz Uluslar Arası Bilgi Şöleni (Sempozyumu) Bildirileri, (20-22 Mart 1995), AKMB Yay., Ankara.
• Kısakürek, Necip Fazıl, (1993), Çile, Büyük Doğu Yay., İstanbul.
• Kuran-ı Kerim, Yasin suresi, ayet 80.
• Kurtbelyalova, Niyara (2000), Nevruz Seni Unutmadık, Türk Dünyasında Nevruz, III. Uluslar Arası Bilgi Şöleni Bildirileri. AKMB Yay., Ankara.
• Levy Ruey, (1964), Nevruz, İslâm Ansiklopedisi, Millî Eğitim Basımevi, c. 9, İstanbul.
• Malkonduyev, Hamit, (1995), Karaçay-Malkar Türklerinde Nevruz Bayramı, Türk Kültüründe Nevruz Uluslar Arası Bilgi Şöleni Bildirileri, AKM Yay., Ankara.
• Mızıulu, İsmail, (1994), İstoriya Karaçaevo Balkarskogo Naroda. s Drevneyşih Vremen Do Prisoedineniya İ. M. Miziyev. Çeviren: Aliy Şidakulu, k Rossi, Nalçik.
• Nebiyev, Azad, (1997), Azerbaycan’da Nevruz, Kültür Bakanlığı Yay., Ankara.
• Ocak, Ahmet Yaşar, (1990), İslâm-Türk İnançlarında Hızır Yahut Hızır-İlyas Kültü, Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yay., Ankara.
• Olcabay K. Karatayev (1995) Kırgız Tarihi ve Nevruz, Türk Kültüründe Nevruz Uluslar Arası Bilgi Şöleni Bildirileri, AKM Yay., Ankara.
• Özkan, İsa, (1995), Tatar ve Uygur Türklerinde Nevruz Bayramında Şiir Söyleme Geleneği, Türk Kültüründe Nevruz Uluslar Arası Bilgi Şöleni Bildirileri, AKM Yay., Ankara.
• ________, (1995), Tatar ve Uygur Türklerinde Nevruz Bayramında Şiir Söyleme Geleneği, Türk Kültüründe Nevruz Uluslar Arası Bilgi Şöleni Bildirileri, AKM Yay., Ankara.
• Rahman, Abdulkerim, (1995), Tarihten Günümüze Doğu Türkistan’da Nevruz Kutlamaları, (Türkiye Türkçesine Aktaran: E. Emet - A. Çelikbay), Ana Yurttan Atayurda Türk Dünyası Dergisi, Ankara, ss. 8/10-14.
• Rehnimun, Şehram, (2000), Güney Azerbaycan’da Yıl Bayramının Gelenek ve Görenekleri, Türk Dünyasında Nevruz, III. Uluslar Arası Bilgi Şöleni Bildirileri. AKMB Yay., Ankara.
• Sevgi, Ahmet, (2000), Taşkent’te Nevruz, Türk Dünyasında Nevruz, III. Uluslar Arası Bilgi Şöleni Bildirileri. AKMB Yay., Ankara.
• Seyidoğlu, Bilge, (1998), Kültür Hayatımızda Nevruz, İlkyaz Bayramı Nevruz Bildiriler, Atatürk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü Yay., Erzurum.
• Tekin, Mehmet, (2000), Nevruz (Yeni Gün) Coğrafyası ve Nevruz’un Akdeniz Bölgesine Yansımaları, Türk Dünyasında Nevruz, III. Uluslar Arası Bilgi Şöleni Bildirileri. AKMB Yay., Ankara.
• Tural, Sadık, İnsan, Nevruz, Bilge Üzerine Birkaç Söz, Nevruz, AKM Yayını, Ankara.
• Tuzlugul, Totay Tacioğlu, (1995), Kazakistan’da Nevruz Kutlamaları, Türk Kültüründe Nevruz Uluslar Arası Bilgi Şöleni Bildirileri, AKM Yay., Ankara.
• Türkmen, Fikret, (1995), Orta Asya - Anadolu Arasındaki Kültürel İlişkiler ve Sözlü Kültür Yolu, İpek Yolu Uluslararası Halk Edebiyatı Sempozyumu Bildirileri, K. B. Yayınları, Ankara.
• Veliyev, Kâmil Nerimanoğlu, (1995), Nevruz Geleneği ve Azerbaycan, Türk Kültüründe Nevruz Uluslar Arası Bilgi Şöleni Bildirileri, AKM Yay., Ankara.
• Yıldız, Naciye, (2000), Kırım Türklerinde Nevruz, Türk Dünyasında Nevruz, III. Uluslar Arası Bilgi Şöleni Bildirileri, AKMB Yay., Ankara.
• Yuguşeva, Nadya, (2000), Altay Şamanlığı Konusunda Notlar, Türk Dünyasında Nevruz, III. Uluslar Arası Bilgi Şöleni Bildirileri. AKMB Yay., Ankara.
• ________, (2000), İslâmiyet Öncesi Türk Dini Hayatı İçinde Nevruz’un Önemi ve İşlevi, Türk Dünyasında Nevruz, III. Uluslar Arası Bilgi Şöleni Bildirileri. AKMB Yay., Ankara.
• Yüksel, Zühal, (1998), Kırım Edebiyatı, Türk Dünyası El Kitabı, c.4, TKAE Yay., Ankara.
• Zehtabî, Mahmut Taki, (1378/2000), İran Türkleri'nin Eski Tarihi, C. I, Tebriz. Dergiler
• Adiloğlu, Adilhan, www.akmb.gov.tr/turkce/books/nevruz
• Arnaut, Tudora, (Mayıs 2003), Gagauzlarda İlk Yaz Bayramı/Nevruz”, Türksoy Dergisi.
• Balkan, Vedat, Afyon’da Karaçay-Malkar Türklerinin Varlığı, www.geocities.com
• Bali, Muhan, (1998), İki Bilim Adamı ve Hacı Bektaş Veli, Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Sempozyumu, Ankara.
• Ekici, Metin, (2004), Halk Kültürü Çalışmaları: Dün, Bugün, Yarın, III. Türk Halk Kültürü Araştırma Sonuçları Senpozyumu, Ankara.
• Halimov, Nazar, (1995), Türkmenistan Yazma Kaynaklarında Nevruz Bayramı Hakkında, Ana Yurttan Atayurda Türk Dünyası Dergisi, Ankara, ss. 12/100-101.
• Héy’et, Cevat, (1383 / 2004), İran’da Türk Kültürü’nün Durumu, Varlık Dergisi, Tahran, ss. 133- 2.
• Karatayev, Olcabay K., (1995), Kırgız Tarihi ve Nevruz, Ana Yurttan Atayurda Türk Dünyası Dergisi, Ankara, ss. 12/86.
• Kazımoğlu, Samir, (1995), Azerbaycan Türklerinde Nevruz Bayramı(1995), Tarihten Günümüze Doğu Türkistan’da Nevruz Kutlamaları, (Türkiye Türkçesine Aktaran: E. Emet - A. Çelikbay), Ana Yurttan Atayurda Türk Dünyası Dergisi, Ankara, ss. 8/10-15.
• Kuçkartayev, İristay, Öbekistan’da Nevruz Bayramı, Ana Yurttan Atayurda Türk Dünyası Dergisi, Ankara, ss. 12/90-95.
• Muhammed, Enver, (Mayıs 2003), Uygurlarda Nevruz Geleneği, Türksoy Dergisi.
• Nebiyev, Bekir, (1995), Nevruz Bayramı Hakkında Etüdler, Ana Yurttan Atayurda Türk Dünyası Dergisi, Ankara, ss. 8/44.
• Oğuz, M. Öcal, (1995), Türk Dünyasında Nevruz Kitapları, Millî Folklor, Ankara, ss. 4/.25.
• Sakaoğlu, Saim, (1995), Konya'da 1918 Yılı Ergenekon Bayramı, Türk Yurdu Dergisi, Ankara, ss. 94/12-14.
• Özkan, İsa, (1995), Türk Boylarının Edebiyat Folklorunda Nevruz Şenlikleri, Bilge Dergisi, Yeni Gün/4 ss. 5-7.
• ________, “Uygur Efsanelerinde Nevruz”, http://www.nevruz.gen.tr/nevruz
• Şamanov, İbrahim, (1997), Kafkasyalı Karaçay-Malkar Türklerinin Halk Takviminde Yeni Yıl Nevruz, Ana Yurttan Atayurda Türk Dünyası Dergisi, Ankara, ss. 12/96-99.
• Tan, Nail, (Mayıs 2003), Atatürklü Nevruz Bayramları, Türksoy Dergisi.
• Türkdoğan, Orhan, (1996), Eski Bir Kültür Kodu Olarak Nevruz, Türk Dünyası Araştırmaları Dergisi, İstanbul, ss. 100/29.
• Türkmen, Fikret, (2001), Kırgızistan’da Atalar Kültü ve Sosyal Hayattaki Rolleri, Uluslararası Türk Dünyası İnanç Önderleri Kongresi, Ankara.