Bayburt Kaymakamı Nusret Bey ve Faaliyetleri (1914-1915)

Year 2018, Volume: 22 Issue: 1, 147 - 164, 10.04.2018

Firdes Temizgüney

Abstract

Birinci Dünya Savaşı, zaman bakımından çok
uzun bir süreyi ve mekân bakımından da oldukça geniş bir coğrafyayı etkisi
altına aldı. Yıpratıcı muharebeler neticesinde milyonlarca asker ve sivilin
kaybına sebebiyet vermesi gibi sonuçları da dikkate alındığında, dünya
tarihinde derin izler bıraktı. Osmanlı Devleti, Türk donanmasının 29 Ekim
1914’te Karadeniz kıyısında bulunan Rus mevziilerini bombalaması ve 1 Kasım
1914’te Rus ordusunun Türk-Rus sınırını geçip saldırmasıyla savaşa fiilen dâhil
oldu. Rusya’nın ileri harekâtı, Köprüköy-Azap Muharebeleri ve Sarıkamış
Harekâtı sonrası Doğu Anadolu’nun işgali ile sonuçlandı. Savaşın başlamasından
kısa bir süre önce Bayburt Kaymakamlığına tayin edilen Nusret Bey, merkezi
Erzurum’da bulunan 3. Ordunun erzak ve mühimmat ihtiyacının karşılanması
noktasında önemli katkılarda bulundu. Nitekim bölgenin en önemli ulaşım ağını
oluşturan Trabzon-Erzurum yolunun geçiş güzergâhında bulunan Bayburt, ordunun
lojistik desteğinin sağlanmasında kilit yerlerden biriydi. Nusret Bey ayrıca
bölgede asayişin temini hususunda önemli çalışmalar yürüttü. Rusların
ilerleyişinden güç alarak harekete geçen Ermeni çetelerinin saldırı ve
katliamları bu dönemde Nusret Bey’i en fazla meşgul eden konular arasında oldu.
Osmanlı Devleti’nin cephe güvenliğini sağlamak adına çıkardığı Sevk ve İskân
Kanunu sonrasında, Bayburt da harp sahası içinde olduğu için bölgedeki
Ermeniler, Nusret Bey’in idaresi altında ve jandarma güçleri vasıtasıyla
Erzincan yönünde sevk edildiler. Çalışmanın amacı, Birinci Dünya Savaşı’nın
doğu illeri adına en kritik geçtiği esnada Bayburt kaymakamı olarak görev yapan
Nusret Bey’in, bu görevi sırasındaki faaliyetleri ve dönemin gelişmeleri
hakkında bilgi vermektir. 

Keywords

Bayburt, Birinci Dünya Savaşı, Kaymakam Nusret Bey, 3. Ordu, ermeniler

References

• Akalın, M. (1992). Urfa Mutasarrıfı Şehit Nusret Bey’in Nemrut Mustafa Paşa Divan-ı Harbindeki Savunması. Ankara: Şurkav.
• Akça, B. (2007). 1915 Ermeni Tehciri ve Urfa Mutasarrıfı Şehit Nusret Bey, Ankara: Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları.
• Akşin, S. (1974). “Fedakâran-ı Millet Cemiyeti”. Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, 29 (1), 125-136.
• Andican, A. (2017). “İttihat ve Terakki’nin Birinci Dünya Savaşı Öncesi Faaliyetleri”, Ekim 1917 Sovyet İhtilali’nin Yüzüncü Yılında Türk Dünyası’ndaki Bağımsızlık Fikri ve Siyasi Hareketler Uluslararası Sempozyumu, Fatih M. Sancaktar (Ed. ve diğerleri), 16-17 Ekim 2017 (33-65), İstanbul: Türk Ocakları İstanbul Şubesi.
• Arslan, O. (2014). “The ‘Bon Pour L'Orient’ Front: Analysis of Russia's Anticipated Victory over the Ottoman Empire in World War I”. Middle East Critique, 23 (2), 175-188.
• Ata. F. (2005a). İşgal İstanbul’unda Tehcir Yargılamaları. Ankara: TTK.
• Ata. F. (2005b). Divân-ı Harb-i Örfî Mahkemelerinde Ermeni Tehciri Yargılamalarına İstatistiksel Bir Bakış (1919-1921). Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, 21 (62), www.atam.gov.tr erişim:04.02.2018.
• Atnur, İ. E. (1991). Tehcirden Dönen Rum ve Ermenilerin İskânı Meselesi. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Erzurum: Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Enstitüsü.
• Atnur, İ. E. (1994). “Tehcirden Dönen Rum ve Ermenilerin Emvalinin İadesine Bir Bakış”, Toplumsal Tarih, 9 (2), 45-48.
• Atnur, İ. E. (2001). “Tehcir Edilen Ermenilerin İskânı Mal ve Mülklerinin İadesi”, Yeni Türkiye Dergisi (Ermeni Sorunu Özel Sayısı I), 37, 420-434.
• Atnur, İ. E. (2005). Türkiye’de Ermeni Kadınları ve Çocukları Meselesi (1915-1923), Ankara: Babil Yayıncılık.
• Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü. (2013). Osmanlı Belgelerinde Birinci Dünya Harbi I. İstanbul: Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Yayınları.
• Bryce, J., Toynbee, A. (2009). Osmanlı İmparatorluğu’nda Ermenilere Yapılan Muamele, 1915-1916. Ara Sarafian (Yay. Haz), London: Gomidas İnstitute.
• Çankaya, M. A. (1968-1969). Yeni Mülkiye Tarihi ve Mülkiyeliler, III, Ankara: SBF Yayınları.
• Çiçek, K. (2005). Ermenilerin Zorunlu Göçü 1915-1917, Ankara: TTK.
• Demirel, M. (1996). Birinci Dünya Harbinde Erzurum ve Çevresinde Ermeni Hareketleri (1914-1918). Ankara: Genelkurmay Basımevi.
• Demirel, M. “Doğu Anadolu’da İdari Yapılanma (1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı’ndan Sonra)”, Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, (37), 247-258.
• Emiroğlu, K. (2008). “Kafkas İttihad ve Terakki Fırkası’ndan Türkistan İttihad ve Terakki Fırkası’na Bir Belge”, Kebikeç, (26), 265-268.
• Erdaş, S. “Hatıralar Işığında Kafkas Cephesi’nde Yaşanan Temel Sorunlar ve Gözlemler”. 100. Yılı Münasebetiyle I. Dünya Savaşı’nda Kafkas (Doğu) Cephesi Uluslararası Sempozyumu, Merve Uğur (Yay. Haz.), 25-27 Eylül 2014, (ss. 665-693), Ankara: Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları.
• Erickson, E. J. (2008). “The Armenians and Otoman Military Policy, 1915”, War in History, 15 (2), s. 141-167.
• Genelkurmay Başkanlığı. (1993). Birinci Dünya Harbinde Türk Harbi Kafkas Cephesi 3ncü Ordunun Harekâtı I. Ankara: Genelkurmay Basımevi.
• İnbaşı, M. (2007). “Bayburt Sancağı (1642 Tarihli Avarız Defterine Göre)”. Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 10 (2), 89-117.
• Kantarcı, Ş. (2007). “Van’da Ermeni İdaresi”. Hikmet Özdemir (Ed.), Türk-Ermeni İhtilâfı Makaleler (ss. 95-115). Ankara: TBMM Kültür, Sanat ve Yayın Kurulu Yayınları.
• Karabekir, K. (2000). 1917-20 Arasında Erzincan’dan Erivan’a Ermeni Mezalimi. (Haz.: Ömer Hakan Özalp), İstanbul: Emre Yayınları. Karakoyunlu, S. (1990). Bayburt Tarihi. Ankara: Kültür Ofset.
• Kardeş, S. (2008). “Tehcir” ve Emval-i Metrûke Mevzuatı, Ankara: Maliye Bakanlığı Strateji Geliştirme Başkanlığı.
• Kerimoğlu, H. T. (2007). “İkinci Meşrutiyetin İlk Yıllarında Sürgün ve Firariler Sorunu ve Fedakaran-ı Millet Cemiyeti”. Türk Dünyası İncelmeleri Dergisi, 7 (2), 133-149.
• Kızılkaya, O. (2014). “I. Dünya Savaşı’nda Erzurum Vilayeti’nde Yaşanan Zorluklar (1914-1915)”. Turkish Studies, 9 (7), 445-462.
• McCarthy, J. Ölüm ve Sürgün “Death and Exile” Osmanlı Müslümanlarına Karşı Yürütülen Ulus Olarak Temizleme İşlemi 1821-1922. (Çev.: Bilge Umar), İstanbul 1998.
• McMeekin, S. (2013). I. Dünya Savaşı’nda Rusya’nın Rolü. (Çev.: Nurettin Elhüseyni), İstanbul: Yapı Kredi Yayınları. (1974). Nogales, R. (1926). Four Years Beneath The Crescent, London.
• Osmanlı Bankası Armen Garo’nun Anıları. (2009). (Çev.: Attila Tuygan), İstanbul: Belge Yayınları. (1990).
• Öğün, T. (2015). Kafkas Cephesi’nin 1. Dünya Savaşı’ndaki Lojistik Desteği. İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Öğün, T. (2004). Unutulmuş Bir Göç Trajedisi Vilayât-ı Şarkiye Mültecileri (1915-1923). Ankara: Babil Yayıncılık.
• Özdemir, H. (2007). “Çatışmalar”. Hikmet Özdemir (Ed.), Türk-Ermeni İhtilâfı Makaleler (ss. 155-209). Ankara: TBMM Kültür, Sanat ve Yayın Kurulu Yayınları.
• Özger, Y. (2007). 1895 Bayburt Ermeni Ayaklanmaları. İstanbul: IQ Kültür Sanat Yayıncılık. Özger, Y. (2007). XIX. Yüzyıl Bayburt (Sosyo-Ekonomik, İdari ve Demografik Yapı). İstanbul: IQ Kültür Sanat Yayıncılık.
• Sağlam, T. (1941). Büyük Harpte 3. Orduda Sıhhî Hizmet, İstanbul: Askeri Matbaa.
• Sonyel, S. R. (2001). The Great War and the Tragedy of Anatolia (Turks And Armenians in the Maelstrom of Major Powers), Ankara: TTK. Tekir, S. (2016a). “Sarıkamış Harekâtı Sonrası Türk Ordusunda Görülen Salgın Hastalıklar ve Yaşanan Kayıplar”. Kafkas Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 1 (Ek Sayı), 267-287.
• Tekir, S. (2016b). “Birinci Dünya Savaşı’nda Doğu Anadolu ve Doğu Karadeniz Rus İşgal Bölgelerinden Yapılan Göçler”. Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi. 16 (32), 43-65.
• Temizgüney, F. (2014). “Taşnak Komitacılardan Karakin Pastırmacıyan (Armen Garo)”, I. Uluslararası Türk-Ermeni İlişkileri ve Büyük Güçler Sempozyumu, Tolga Başak-Mevlüt Yüksel (Ed.). 2-4 Mayıs 2012, (ss. 195-212), Erzurum: Atatürk Üniversitesi Yayınları.
• Temizgüney, F. (2017). Emval-i Metruke Meselesi Ermenilerden Kalan Mallar 1915-1923. Ankara: TTK.