Türkçe Öğretiminde Okuduğunu Anlama Stratejilerinin Kullanımı Üzerine Bir İnceleme

Yıl 2018, Cilt: 22 Sayı: 3, 1401 - 1414, 30.09.2018

Elif Aktaş Bora Bayram

Öz

Okuma eylemi; yazılı, görsel ve elektronik
metinler üzerinde dikkat, algılama, hatırlama, anlamlandırma, yorumlama,
sentezleme, değerlendirme ve çözümleme gibi zihinsel işlemlerin bir arada
gerçekleştiği bir dil becerisi olarak tanımlanmaktadır. Okuma, öğrenme için
başvurulan temel bir strateji olduğundan eğitimin her aşamasında geliştirilmesi
gereken önemli bir beceridir. Amacı öğrenme olan okuma etkinliğinde esas nokta,
seslendirmekten ziyade anlamlandırmak olmalıdır. Çünkü okumada asıl olan
anlamadır. Bireyin yaşam boyu gereksinim duyacağı bir beceri olan okumanın
geliştirilmesi, okuduğunu anlama stratejilerinin kazandırılmasıyla mümkündür.
Bu araştırmada Türkçe ve sınıf öğretmenlerinin uygulama sürecinde okuduğunu
anlama stratejilerini ne denli kullandıkları tespit edilmeye çalışılmıştır. Bu
amaçla öğretmenlere kullandıkları stratejileri belirtmeleri istenen bir form
uygulanmıştır. Formda katılımcılara “Okuduğunu anlama etkinlikleri kapsamında
okuma öncesi, okuma sırası ve okuma sonrası hangi stratejileri
kullanıyorsunuz?” sorusu yöneltilmiştir. Rize ve Bayburt illerinde görev yapan
39 Türkçe ve sınıf öğretmeni bu araştırmanın çalışma grubunu oluşturmaktadır.
Çalışma grubunun belirlenmesinde kolay ulaşılabilir durum örneklemesi
kullanılmıştır. Nitel yaklaşıma uygun olarak desenlenen araştırma, betimsel bir
nitelik taşımaktadır. Öğretmenlerin yanıtlarından elde edilen veriler, yüzde ve
frekans analizleri ile çözümlenmiştir. Araştırma sonuçlarına göre, Türkçe
öğretmenlerinin okuma öncesinde en fazla amaç belirleme, görsel yorumlama, ön
bilgileri harekete geçirme; okuma sırasında not alma; okuma sonrasında ise
soru-cevap stratejisini kullandıkları tespit edilmiştir. Sınıf öğretmenlerinin
ise okuma öncesinde en fazla görsel yorumlama; okuma sırasında kelime anlamını
bulma; okuma sonrasında ise özetleme stratejisini kullandıkları tespit
edilmiştir. Ayrıca araştırmada Türkçe ve sınıf öğretmenlerinin okuduğunu anlama
stratejilerini okuma sonrasında daha fazla, okuma öncesinde ise daha az
kullandıkları tespit edilmiştir

Anahtar Kelimeler

okuma, anlama, okuduğunu anlama stratejileri, Türkçe öğretimi

Kaynakça

• Altunay, U. ve Güngör, A. (Eylül 2005). Öğretmen adaylarının okuduğunu anlama stratejilerini kullanma düzeyleri. XIV. Ulusal Eğitim Bilimleri Kongresi’nde sunulan bildiri, Pamukkale Üniversitesi Eğitim Fakültesi, Denizli. Çöğmen, S. (2008). Eğitim Fakültesi Öğrencilerinin Okuduğunu Anlama Stratejilerinin Belirlenmesi. Aydın: Adnan Menderes Üniversitesi, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Demirel, Ö. ve Epçaçan, C. (2012)., Okuduğunu Anlama Stratejilerinin Bilişsel ve Duyuşsal Öğrenme Ürünlerine Etkisi. Kalem Eğitim ve İnsan Bilimleri Dergisi, 2 (1), 71-106. Demirel, Ö. ve Şahinel, M. (2006). Türkçe ve Sınıf Öğretmenleri İçin Türkçe Öğretimi. Ankara: Pegema Yayınları. Doğan, B. (2002). Strateji Öğretiminin İşbirlikli ve Geleneksel Sınıflarda Okuduğunu Anlama Becerileri, Güdü ve Hatırda Tutma Üzerindeki Etkileri. İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi, Yayımlanmamış Doktora Tezi. Güneş, F. (2004). Okuma Yazma Öğretimi ve Beyin Teknolojisi, Ankara: Ocak Yayınları. Güngör, A. (2005). Altıncı, Yedinci ve Sekizinci Sınıf Öğrencilerinin Okuduğunu Anlama Stratejilerini Kullanma Düzeyleri. Hacettepe Eğitim Fakültesi Dergisi, No:28, ss.101-108. İnce, Y. (2012). Sınıf Öğretmenlerinin Türkçe Derslerinde Kullandıkları Okuduğunu Anlama Stratejileri. Uşak: Uşak Üniversitesi, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Kantemir, E. (1995). Yazılı ve Sözlü Anlatım, Ankara: Engin Yayınları. Karasar, N. (2005). Bilimsel Araştırma Yöntemi. Ankara: Nobel Yayın Dağıtım. Karatay, H. (2007). İlköğretim Türkçe Öğretmeni Adaylarının Okuduğunu Anlama Becerileri Üzerine Alan Araştırması, Ankara: Gazi Üniversitesi, Yayımlanmamış Doktora Tezi. Pesa, N., Somers S. (2007). Improving Reading Comprehension Through Application and Transfer of Reading Strategies, Chicago: Saint Xavier University. Yüksek Lisans Tezi. Pressley, M. (2002). Metacognition and self regulated comprehension. A. F. Farstrup, S. J. Samuels (Ed.), What research has to say about reading instruction (205- 207). USA: International Reading Ass., Inc. Pressley, M. and Block, C. C. (2002). Comprehension instruction: research based best Practices. USA: Guilford Press. Temizkan, M. (2007). Bilişsel Okuma Stratejilerinin Türkçe Dersinde Bilgiye Dayalı Metinleri Okuduğunu Anlama Üzerindeki Etkisi, Ankara: Gazi Üniversitesi, Doktora Tezi. Topuzkanamış, E. (2009). Öğretmen Adaylarının Okuduğunu Anlama ve Okuma Stratejilerini Kullanma Düzeyleri, Balıkesir: Balıkesir Üniversitesi, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Yazar, U. (2001). Teaching Reading Effectively With Reading Strategies. Erzurum: Atatürk Üniversitesi, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Yıldırım, A. ve Şimşek, H. (2013). Sosyal Bilimlerde Nitel Araştırma Yöntemleri, Ankara: Seçkin Yayıncılık. Yılmaz, M. (2008). Türkçede Okuduğunu Anlama Becerilerini Geliştirme Yolları. Mustafa Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Sayı:9, s. 131 - 139.