İlhanlı Devletinin Anadolu Genel Valisi Temürtaş’ın Siyasi, Askeri ve Sosyal Hayatı

Yıl 2018, Cilt: 22 Sayı: 3, 1649 - 1675, 30.09.2018

Şaban Cem Tuysuz

Öz

Temürtaş, Muhammed Olcaytu
Han zamanında Anadolu’ya vali olarak gönderilen Emir Çoban’ın oğludur. Emir
Çoban Anadolu’da siyasi birliği sağladıktan sonra yerine oğlu Temürtaş’ı
bırakarak Tebriz’e geçti. Temürtaş, 1315’ten 1327 senesi Eylül ortalarına kadar
on iki sene Anadolu Genel Valiliği görevini yürüttü Stratejik yönüyle önemli
bir konuma sahip olan Kayseri’yi Genel Valilik merkezi yapmasının etkisiyle,
görevi süresince yaptığı özverili çalışmalar sayesinde Anadolu’da düzen ve
istikrarı sağlamıştır. Temürtaş, Karamanoğulları üzerine sefer düzenlemiş ve
Konya’yı zapt etmiştir,  Kilikya Ermeni
Krallığına sefer düzenleyip bölgede hâkimiyetini kurdu. Temürtaş, Anadolu’da
siyasi birliği kurmaya devam ederek Eşrefoğulları’nı, Hamidoğulları’nı, Sahip
Ata Beyliği’ni ve  Germiyanoğulları’nı
itaat altına almayı başarmıştır.

Temürtaş’ın babası Emir Çoban
ve İlhanlı Sultanı Ebu Said arasında anlaşmazlıklar meydana gelmiş ve bu
anlaşmazlıklar Temürtaş’ın Mısır’da Melik 
Nasır’a sığınmasıyla sonuçlanmıştır. İlerleyen zamanlarda Melik Nasır-
Temürtaş’ın dostane ilişkileri bozulmuş ve Melik Nasır’ın talimatıyla Burcü’s-Seba
Kalesi’nde yayın kirişiyle öldürtmüştür.

Temürtaş’ın 12 yıllık
Anadolu valiliği görevi süresince, Anadolu Beylerine karşı takındığı sert
tutumu hariç, uzun süreden beri Moğol tahakkümü ve zulmü altında ezilen ve çok
felaketli günler geçiren Anadolu Türklüğü, Temürtaş’ın adil, dindar, cömert ve
cesur davranışları ile bir nebze olsun huzur ve istikrara kavuşmuştur. Bu
nedenden dolayı, bu sıkıntılı dönemde ortaya çıkan bu genel valinin Mehdiliğini
Anadolu Türklüğü kabul etmiştir.

Anahtar Kelimeler

Temürtaş, Anadolu, Vali, Melik Nasır, Ebu Said, Emir Çoban

Kaynakça

• Abdullah b. Muhammed b. Kiyâ, el-Mâzenderânî, (1952) Risâle-i Felekiyye der `İlm-i Siyâkat, neşr. Walther Hinz, Wiesbaden.
• Abdurrahman b. Muhammed, İbn-i Haldûn, (1375 hş.) el-`İber, Farsçaya çev. Àbdu`l-Muhammed Âyetî, (Târîh-i İbn-i Haldûn I-VI) Tahran.
• Ahmed b. Ali, Makrîzî, Kitâbus’-sulûk li Màrifeti Duvelu’l-mulûk, I-VIII, neşr. Muhammed Abdulkdir A’ta- Muhammed Ali Beydum, Beyrut.
• Ahmed b. Ali, Makrîzî, (1956 ) Kitâbus’-sulûk li Màrifeti Duvelu’l-mulûk, I-XII, Neşr., Mustafa Zeyyade-Said Abdu’l-fettah Aşur, Kahire.
• Ahmed b. Celaleddin Muhammed Fasîh-i Havâfî, (1341 hş.) Mucmel-i Fasîhî, I-III, neşr. Mahmud Ferruh, Meşhed.
• Ahmed b. Lütfullah, Müneccimbaşı, (2000) Camiu’d- Düvel, yay. Ali Öngül, İzmir.
• Ahmed b. Lütfullah, Müneccimbaşı, (1285 h). Sahâyifu’l-ahbâr, I-III, çev. Şair Ahmed Nedim, İstanbul.
• Bedreddîn Aynî, Ikdu’l-Cüman fi Tarih-i Ehli’z-zeman, Beyazid Devlet Kitaplığı Veliyüddün Efendi Bölümü No: 2394-2394, XXII/10. C., D’Ohsson, (1340-1342 h) Histoire des Mongols, I-IV, çev. Mustafa Rahmi, (Moğol Tarihi, c.I) İstanbul.
• Cheref Han Bidlisi, Cheref-Nameh, (1860) Cheref-Nameh, I-II, Arap. Text., Neşr.V. Velıamınof-Zernof, St. Petersburg.
• Cheref Han Bidlisi, (1873) Cheref-Nameh,I-II, Fars.,Neşr. François Bernard Charmoy, St. Petersburg.
• Ebu Abdullah Muhammed İbn Tancî, İbn Battuta, (2000) İbn Battuta Seyahatnamesi, I-II, Neşr., A. Sait Aykut, I-II, İstanbul.
• Ebu Abdullah Muhammed İbn Tancî, İbn Battuta, (1376 hş.) er-Rıhle, Farçaya çev. Muhammed Ali Muvehhed, (Sefernâme-i İbn-i Battûta I-II).
• Ebu’l Fidâ, (1967) El-Muhtasar fi Ahbârî’l-Beşer, Beyrut, I-IV.
• Ebu’l-Kasım Abdullah b. Muhammed Ali, Kâşânî, (1348) Târîh-i Olcaytu, neşr. Mahin Hambly, Tahran.
• Ebubekr el-Kutbî, el- Eherî, (1954) Târîh-i Şeyh Uveys, neşr. J. B. Van Loon, Lahey.
• El-Huseyn b. Muhammed b. Ali el-Càferî er-Rûgedî, İbn-i Bîbî, (1956) el-Evâmiru’l–Àlâiyye fî Umûri’l-Àlâiyye, tıpkıbasım, Ankara.
• Gregory Abu`l-Farac, (1945) Abu’l Farac Tarihi, I-II, çev. Ömer Rıza Doğrul, Ankara.
• Hâfız Âbrû, (1317 hş.) Zeyl-i Câmìu’t-tevârîh-i Reşîdî, neşr. Hânbâbâ Beyânî, Tahran.
• Hâfız Âbrû, (1372 hş.) Zubdetu’t-tevârîh, I-II, neşr. Seyyid Kemâl Cevâdî, Tahran.
• Halîl b. Aybeg b. Άbdullâh Selāhu’d-Dîn Ebû’s-Safâ es-Safedî, A‘yânu’l-‘Asr ve A‘yânu’n-Nasr, www.alvaraq.com
• Halîl b. Aybeg b. Άbdullâh Selāhu’d-Dîn Ebû’s-Safâ es-Safedî, el-Vâfî bi’l-Vefeyât, www.alvaraq.com
• Hamdullah b. Ebibekr b. Ahmed Mustevfî, (1362 hş.) Târîh-i Guzîde, neşr. Àbdulhuseyn Nevâî, Tahran.
• Hamdullah b. Ebibekr b. Ahmed Mustevfî, (1910) Târîh-i Guzîde, tıpkıbasım, Edward Browne, London.
• Hândmîr, Ğiyâsu’d-dîn Muhammed el-Huseynî, (1317 hş) Destûru’l-vuzerâ, neşr. Saîd Nefîsî, Tahran.
• Hândmîr, Ğiyâsu’d-dîn Muhammed el-Huseynî, (1362 hş) Târîh-i Habîbu’s-siyer fi Ahbâr-i Efrâd-i Beşer, I-IV, neşr. Muhammed Debîrsiyâkî, Tahran,
• İbn Mehmed Edirnevi, (1286) Nuhbetü’t-Tevârih ve’l-Ahbâr, İstanbul.
• İsmail el-Dımaşkî İbnu’l-Kesîr, (1994-1995) el-Bidâye ve’n-nihâye, çev. Mehmet Keskin, (Büyük İslam Tarihi I-XV) İstanbul.
• Joseph Deguignes, (1756-1758) Hunların, Türklerin, Moğolların ve Daha Sair Tatarların Târîh-i Umumisi, I-VIII, Paris, çev. H. Cahid Yalçın, (1923) İstanbul.
• Kemalu’d-dîn Àbdurrezzâk, Semerkandî, (1372 hş.) Matlàu’s-sàdeyn ve Mecmàu’l-bahreyn, c.I, neşr. Àbdulhuseyn Nevâî, Tahran.
• Kemalu’d-dîn Àbdurrezzâk, Semerkandî, (1337 hş.) Tezkirtu’ş-şuérâ, neşr. Muhammed Abbasî, Tahran.
• Mahmud b. Muhammed Kerimeddin, Aksarâyî, (1943) Müsâmeretü’l-ahbâr ve Müsâyeretü’l-ahyâr, neşr. M.N. Gençosman, F. N.Uzluk, Ankara.
• Mahmud b. Muhammed Kerimeddin, Aksarâyî, (1944) Müsâmeretü’l-ahbâr ve Müsâyeretü’l-ahyâr, neşr. Osman Turan, Ankara.
• Mîrhând, Muhammed Seyyid Burhaneddin Hâvendşâh Belhî, (1375 hş). Târîh-i Ravzatu’s-safâ, I-II, neşr. Abbas Zeryâb, Tahran.
• Mîrhând, Muhammed Seyyid Burhaneddin Hâvendşâh Belhî, (1338 hş.) Târîh-i Ravzatu’s-safâ, I-XII, neşr. Abbas Pervîz, Tahran.
• Muhammed b. Ali b. Muhammed, Şabânkâreî, (1376 hş.) Mecmaù’l-ensâb, neşr. Mîr Hâşim-i Muhaddis, Tahran.
• Muhammed, Kutbî, (1364 hş.) Târîh-i Âl-i Muzaffer, neşr. Àbdulhuseyn Nevâî, Tahran.
• Şahabe’d-dîn ibn-i Hâcer, Àskallânî, (1966) ed-Dürerû’l-Kâmine fi `Âyân el-Mi’eti’s-Sâmine, I-VI, neşr. Muhammed Sayed Câd el-Hak, Kahire.
• Şahâbu’d-dîn Abdullah b. Fazlullah Şîrâzî, Vassaf, (1338 hş.)Tecziyetu’l-emsâr ve Tecziyetu’l-âsâr, neşr., Muhammed Mehdî İsfahânî, tıpkıbasım, Tahran.
• Şams-al-dīn Ahmed Al-Aflākī, Al-‘Ārifī, (1980) Manākib Āl-‘Ārifīn, yay.: Tahsin Yazıcı, Ankara, I-II.
• Şikari, (1946) Karaman Oğulları Tarihi, M. Mesud Koman, Konya.
• Blochet, E., (1910) Histoire des Mongols, London.
• Boran, Ali, (2001) Anadolu’daki İç Kale Cami ve Mescidleri, Ankara.
• Boyle, J.A., (1968 )“Dynastic And Political History Of The Ilkhans”, The Cambridge History Of Iran, V/303-421, Cambridge.
• Brosset, M., (1879) Histoire de la Georgie, I, St. Petersburg.
• Dihhudâ, Ali Ekber, “Soldoz”, Luğatnâme, V/576-577.
• Göde, Kemal, (1994) Eratnalılar, Ankara
• Grousset, René, (1939) L’Empire des Steppes, Paris, 1939, çev. M.Reşat Uzmen, (1996) (Bozkır İmparatorluğu), İstanbul.
• Howorth, Henry, H., (1876-1892) History Of The Mongols, I-IV, New York.
• Konukçu, Enver, Doğu Bayezid Dosyası Özel Arşivi.
• Köprülü, M. F., (1928) “Anadolu Beyliklerine Aid Tarihi Notlar”, TM, II, İstanbul.
• Köprülü, M. F., (1972) Osmanlı Devletinin Kuruluşu, Ankara.
• Minorsky, V., “Sulduz”, İ.A., XI/11.
• Minorsky, V., (1937) Hudud Al-Alam The Regions Of The World A Persian Geography, London.
• Nafiz, Rıdvan- Uzunçarşılı İ. Hakkı, (1928) Sivas Şehri, İstanbul.
• Nevâî, Àbdulhuseyn, (1977) Esnâd u Mekâtibât-i Târîhî-yi İran, Tahran.
• Oral, M. Z., (1960) “Anadolu’da İlhanlı Devri Vesikaları”, V. TTK. Kongre Zabıtları, Ankara.
• Spuler, Bertold, (1939) Die Mongolen In Iran, Gottingen, çev. Cemal Köprülü, (1957) (İran Moğolları), Ankara.
• Sümer, Faruk, (1970) “Anadolu’da Moğollar”, SAD I/1969, s.1-147, Ankara.
• Sümer, Faruk, (1992) Oğuzlar, İstanbul.
• Togan, A. Zeki Velidi, (1981) Umumi Türk Tarihine Giriş, İstanbul.
• Turan, Osman, (1984) İstanbul’un Fethinden Önce Yazılmış Tarihi Takvimler, Ankara.
• Turan, Osman, (1971) Selçuklular Zamanında Türkiye, İstanbul.
• Uzunçarşılı, İ. Hakkı, "Eretna”, İA, IV/ 309-310.
• Uzunçarşılı, İ. Hakkı, (1967) “Emir Çoban Soldoz ve Timurtaş”, Belleten, XXXI/124, Ekim, (s.601-346)
• Uzunçarşılı, İ. Hakkı, (1968) “Sivas-Kayseri ve Dolaylarında Eretna Devleti”, Belleten, XXXII/126, s.161-189, Ankara.
• Uzunçarşılı, İ. Hakkı, (1988) Anadolu Beylikleri ve Akkoyunlu, Karakoyunlu Devletleri, Ankara.
• Uzunçarşılı, İ. Hakkı, (1988) Anadolu Beylikleri, Ankara.
• Uzunçarşılı, İ. Hakkı, (1972) Osmanlı Tarihi, I-VI, Ankara.