Doğu Anadolu Bölgesi’nin Mevsimlik Kuraklık Analizi

Yıl 2018, Cilt: 22 Sayı: 3, 1741 - 1761, 30.09.2018

Mehmet Ali Çelik , İbrahim Kopar , Hüseyin Bayram

Öz

Doğu
Anadolu Bölgesi, Anadolu’nun yüksek ve dağlık bir bölgesidir. Kabaca doğu-batı
doğrultusunda uzanan dağlar ve bunların arasında kalan dağarası havzalar
bölgenin fiziki coğrafya özellikleri bakımından çeşitlilik göstermesini
sağlamıştır. Dağarası havzalarda ve tektonik kökenli depresyonlarda verimli
tarım alanları yer alırken yüksek dağlar önemli birer otlak sahası
durumundadır. Bu bağlamda bölge Türkiye’nin önemli bir tarım ve hayvancılık alanı
olarak kabul edilebilir. Yapılan çalışmalarda ortaya çıkan göstergeler,
kuraklığın tarımda verimliliği olumsuz etkilediğini ve hayvancılık için son
derece önemli olan ot verimi ve otlakların biomas aktivitesini düşürdüğünü buna
bağlı olarak mera alanlarında birincil üretimin (gross primary production) gittikçe
azaldığını ortaya koymaktadır. Özellikle tarım ve hayvancılığı büyük ölçüde
etkileyen mevsimsel kuraklığın takip edilmesi, kurak dönemlerin tespiti ve
alınacak tedbirlerin büyük önemi bulunmaktadır. Bölgedeki
1967-2017 tarihlerini kapsayan 50
yıllık dönemde kuraklık eğilimini ortaya koyabilmek maksadıyla Standartlaştırılmış Yağış İndisi (SPI)
yönteminden yararlanılmıştır. SPI, kuraklıkları belirleme, değerlendirme ve
izlemede, bir ülkenin ya da bölgenin kuraklık yönetimi ve kuraklıkla mücadele
yeteneklerinin ve olanaklarının gelişmesinde etkili olan yöntemler arasında
kabul edilmektedir. SPI analizlerinde bölgedeki toplam 14 ilin (Ağrı, Ardahan,
Bingöl, Bitlis, Elazığ, Erzincan, Erzurum, Hakkâri, Iğdır, Kars, Malatya, Muş,
Tunceli ve Van) meteorolojik verileri kullanılmıştır. Bu analizlere ilaveten Erinç,
De Martonne, Aydeniz ve Thornthwaite’e göre iklim tasnifleri yapılmış ve bölgenin
bugünden geriye uzun yıllık dönemde mevsimlik kuraklık durumu ortaya konulmuştur. Doğu
Anadolu Bölgesi’ndeki illerin mevsimsel kuraklık analizlerinden ilginç sonuçlar
elde edilmiştir. Nitekim Bingöl, Bitlis, Hakkâri ve Iğdır’da iklim, nemlilik
eğilimi gösterirken Malatya, Elazığ, Tunceli ve Erzincan’da mevsimsel anlamda
ciddi mevsimsel kuraklık eğilimleri dikkat çekmektedir. Yine beklenenin aksine bölgede
kış mevsimlerinin bile kurak geçebildiği belirlenmiştir. Nitekim bölge
genelinde 1989 yılının Aralık, ocak ve şubat ayları kurak dönem olarak tespit
edilmiştir. Buna karşılık bölgede 2013 yılının kış döneminde nemli koşullar
dikkati çekmektedir. 

Anahtar Kelimeler

Doğu Anadolu Bölgesi, Mevsimlik Kuraklık Analizi, Standartlaştırılmış Yağış İndisi, SPI

Kaynakça

• Allen, C. D., Macalady, A. K., Chenchouni, H., Bachelet, D., McDowell, N., Vennetier, M., & Gonzalez, P. (2010). “A global overview of drought and heat-induced tree mortality reveals emerging climate change risks for forests”. Forest ecology and management, 259 (4), 660-684.
• Baltas, E., (2007). “Spatial distribution of climatic indices in northern Greece”. Meteorological Applications, 14 (1), 69-78.
• BMÇMS, (1997). Birleşmiş Milletler Çölleşme ile Mücadele Sözleşmesi, Paris.
• Çelik M.A. & Gülersoy A.E., (2018) “Climate Classification And Drought Analysis Of Mersin”, Celal Bayar University The Journal of Social Sciences, 16 (1), 1-26.
• Çiçek, İ. (2000). “Türkiye'de Termik Dönemlerin Yayılışı ve Süreleri”, Ankara Üniversitesi DTCF Dergisi, 40 (1-2).
• D.M.İ., (1988) Aydeniz Metodu ile Türkiye’nin Kuraklık Değerlendirmesi, Ankara.
• De Martonne E., (1925). “Traite de Geographie Physique: 3 tomes, Paris, Filatov N, Salo Y, Nazarova L. 2005. Effect of climate variabilityon natural water bodies in Northwest Russia”. 15th International Northern Research Basins Symposium and Workshop. Sweden.
• Erlat, E., (1997). “Türkiye'de Günlük Yağışların Şiddeti Üzerine Bir İnceleme”, Ege Coğrafya Dergisi, 9 (1), İzmir.
• Karabulut, M., (2015). “Drought Analysis in Antakya-Kahramanmaraş Graben”, Turkey. Journal of Arid Land, 7 (6); 741-754.
• Kızılelma, Y., Çelik, M. A., & Karabulut, M., (2015). “İç Anadolu Bölgesinde Sıcaklık ve Yağışların Trend Analizi”, Türk Coğrafya Dergisi, Sayı: 64, İstanbul.
• Kızılelma, Y. & Karabulut, M., (2016). “Yozgat ve Çevresinde Kuraklık Analizi”, Uluslararası Bozok Sempozyumu, 5-7 Mayıs, Bildiriler Kitabı, Cilt: 4, Bozok Üniversitesi, Yozgat, 242-251.
• Kömüşçü, A.Ü. & Erkan, A., (2000). “Kuraklık ve Çölleşme Süreci ve Türkiye Açısından Analiz ve Çözümler”. Yayımlanmamış Rapor.
• Kömüşçü, A.Ü., (1999). “Using the SPI to Analyze Spatial and Temporal Patterns of Drought in Turkey”, Drought Network News, (11) ; 7–11.
• Kömüşçü, A.Ü., Erkan, A. ve Turgu, E. (2003). “Normalleştirilmiş Yağış İndeksi Metodu ile Türkiye’de Kuraklık Oluşum Oranlarının Bölgesel Dağılımı”, III. Atmosfer Bilimleri Sempozyumu Bildirileri, 19-21 Mart, İstanbul, 268-275.
• McKee, T.B., Doesken, N.J. & Kleist, J., (1994). “Drought Monitoring with Multiple Time Scales”, American Meteorological Society, Proceedings of 9th. Conference on Applied Climatology, Boston, 233-236.
• Öztürk, M. Z., Çetinkaya, G., & Aydın, S. (2017). “Köppen-Geiger İklim Sınıflandırmasına Göre Türkiye’nin İklim Tipleri”, Coğrafya Dergisi, (35), 17-27.
• Stagge, J. H., Tallaksen, L. M., Gudmundsson, L., Van Loon, A. F., & Stahl, K. (2015). “Candidate distributions for climatological drought indices (SPI and SPEI)”,. International Journal of Climatology, 35 (13), 4027-4040.
• Şensoy, S. (2012). İklim Sınıflandırmaları: https://www.mgm.gov.tr/iklim/iklim-siniflandirmalari.aspx. Son erişim: 11.03.2018.
• Şensoy, S., Demircan, M., Ulupınar, U., Balta, I., (2008). Türkiye İklimi. DMI. www.dmi. gov.tr/iklim/iklim.aspx. Son erişim: 10.03.2018.
• Şimşek, O., Murat, A., Çakmak, B., (2006). 2007 “Tarım Yılının Kuraklık Analizi”, Kuraklık ve Su Yönetimi Toplantısı Bildiri Kitabı, Ankara, 15-16.
• Thornthwaite, C. W., (1948). “An Approach toward a Rational Classification of Climate”, Geographical Review, 38 (1), 55-94.
• Tsakiris, G., & Vangelis, H., (2004). “Towards a drought watch system based on spatial SPI”. Water resources management, 18 (1), 1-12.
• Turgu, E., Erkan, A., Kömüşçü, A.Ü., (2003). “Meteorolojik Kuraklık Analizinde Normalleştirilmiş Yağış İndeks (SPI) Modeli”, III. Atmosfer Bilimleri Sempozyumu Bildirileri, 19-21 Mart, İstanbul, 257-267.
• Türkeş, M., & Deniz, Z. A., (2011). “Climatology of South Marmara Division (North West Anatolia) and observed variations and trends”, Jurnal of Human Sci, 8 (1), 1579-1600.
• Türkeş, M., & Erlat, E., (2003). “Precipitation changes and variability in Turkey linked to the North Atlantic Oscillation during the period 1930–2000”, International Journal of Climatology, 23 (14), 1771-1796.
• Türkeş, M., (2005). “Orta Kızılırmak Bölümü Güney Kesiminin (Kapadokya Yöresi) İklimi ve Çölleşmeden Etkilenebilirliği” Ege Coğrafya Dergisi, 14 (1-2).
• Türkeş, M., (2011). “Akhisar ve Manisa Yörelerinin Yağış ve Kuraklık İndisi Dizilerindeki Değişimlerin Hidroklimatolojik ve Zaman Dizisi Çözümlemesi ve Sonuçların Çölleşme Açısından Coğrafi Bireşimi”. Coğrafi Bilimler Dergisi, 9 (1), 79-99.
• Türkeş, M., 2010. “Klimatoloji ve Meteoroloji”, Kriter Yayınevi - Yayın No: 63, Fiziki Coğrafya Serisi No: 1, ISBN: 978-605-4613-26-7, 650 + XXII sayfa: İstanbul.
• Türkeş, M., 2012. “Kuraklık, Çölleşme ve Birleşmiş Milletler Çölleşme ile Savaşım Sözleşmesi’nin Ayrıntılı Bir Çözümlemesi”. Marmara Avrupa Araştırmaları Dergisi, Çevre Özel Sayısı, No: 20: 7- 56.
• Türkeş, M., 2014. Kuraklık Olaylarının İklim Değişikliği ve Çölleşme Açısından Önemi ve Türkiye’deki 2013- 2014 (?) Kuraklığının Sinoptik Klimatolojik/Meteorolojik ve Atmosferik Bağlantıları. 3 Mart 2014. Hidropolitik Akademi İklim Değişikliği ve Kuraklık Çalışmaları, Ankara.
• Yılmaz, E., & Çiçek, İ., (2016). “Thornthwaite Climate Classification of Turkey”, Journal of Human Sciences, 13 (3), 3973-3994.