Neighborhood Names in SiirtFrom a Toponomy (Names of Places) Perspective

Yıl 2019, Cilt: 23 Sayı: 4, 1443 - 1458, 31.12.2019

Semra Yılmaz Çildam

Öz

The names of places that reflect the cultural
accumulation define experiences, and gives localities meanings. The city's
history, the golden cube of civilization, is sometimes contained in the names
of neighborhood. Neighborhoods are units where social, cultural, and natural
elements and human will are shaped. This study examines the names of
neighborhoods, one of the factors that form identity of the city of Siirt,
according to the principles of science of topology. Siirt currently has 7
districts and 51 neighborhoods. Information on neighborhoods were taken from
district governorates, municipalities, mukhtars, local written sources,
journalists and the public. Many factors were taken into consideration when
naming the neighborhoods that represent the past. These factors could include
not only physical conditions of the locality but also human factors. The
neighborhoods in this study area were categorized based on the classification
by Aliağaoğlu (2013). As a result, it is possible to classify the neighborhoods
within the province of Siirt as urban neighborhoods, republic neighborhoods,
neighborhoods with names of persons, neighborhoods that depend on religious
structures, tribal neighborhoods, political neighborhoods, professional
neighborhoods, displaced neighborhoods and others, according to the physical
and human characteristics or their locations. Although it is seen that the old
culture of the city is not forgotten and kept alive in the names of neighborhoods
in the Siirt province, the neighborhoods are also affected by the cultural
changes experienced over time.

Toponomi (Yer Adları) Açısından Siirt’te Mahalle Adları

Öz

Şehirlerin kültürel birikimin
yansıması olan yer adları yaşanmışlıkları adlandırır ve böylece mekânları
anlamlı kılar. Medeniyetin altın küpü olan şehir geçmişini bazen mahalle
isimlerinde saklar. Mahalleler sosyal, kültürel, doğal unsurların ve insan iradesinin
şekillendiği birimlerdir. Bu çalışma Siirt şehir kimliğini oluşturan
bileşenlerden olan mahalle adlarını toponomi bilimi esaslarına göre
incelemektedir. Siirt’in hâlihazırda 7 ilçesi ve 51 mahallesi vardır.
Mahalleler ile ilgili bilgiler kaymakamlık, belediye, muhtarlıklar, yerel
yazılı kaynaklar, gazeteciler ve halktan alınmıştır. Geçmişin mekânda ruh
bulmasının adı olan mahalleler isimlendirilirken birçok faktörden
etkilenmişlerdir. Bu etkiler mekânın fiziki şartları olabileceği gibi beşeri
faktörler de olabilmektedirler. Söz konusu çalışma alanındaki mahalleler
Aliağaoğlu (2013) sınıflandırması baz alınarak kategorize edilmiştir. Bunun
sonucunda Siirt ili dâhilinde mahalleleri yerlerin fiziksel ve beşeri
özelliklerine veya konumuna göre şehirleşme mahalleleri, cumhuriyet
mahalleleri, şahıs isimli mahalleler, dini yapıya bağlı mahalleler, aşiret
mahalleleri, siyasi mahalleler, meslek mahalleleri, yer değiştiren mahalleler
ve diğer mahalleler şeklinde sınıflandırmak mümkündür. Siirt ilinde mahalle adlandırmalarında
şehrin eski kültürünün unutulmadığı ve yaşatıldığı görülse de mahallelerin
zaman içinde yaşanan kültürel değişimlerinden etkilendiği görülmektedir.

Anahtar Kelimeler

Mahalle (yer) adları, şehirsel toponomi

Kaynakça

• Aksan, D. (1982). Her Yönüyle Dil (Ana Çizgileriyle Dilbilim: III. Cilt), Ankara: TDK.
• Alagöz, C.A. (1984). “Türkiye Yer Adları Üzerine Bazı Düşünceler”[Bildiri], Türkiye Yer Adları Bildirileri Sempozyumu (11-13 Eylül) (ss.11-13), Ankara, Başbakanlık Basımevi.
• Alderman, D.H. (2000). “A Street Fit for a King: Naming Placesand Commemoration in the American South”, Professional Geographer, 52 (4), 672-684.
• Aliağaoğlu, A. ve Uzun, A. (2011). “Şehirsel Toponomi (Hodonimi): Türkiye İçin Bir Tipoloji Denemesi”, Coğrafi Bilimler Dergisi, 2, 123-133.
• Aliağaoğlu, A.ve Yiğit, Y. (2013). “Balıkesir'de Şehirsel Toponomi: Cadde Adları”, Doğu Coğrafya Dergisi, 18 (30), 311-330.
• Aliaağoğlu, A. (2013). “Şehirsel Toponomi: Balıkesir İlinde Mahalle Adları, Bir Sınıflandırma Denemesi”, Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 16 (29), 45-62.
• Aliağaoğlu, A. ve Uğur, A. (2016). “Osmanlı Şehri", SDÜ Fen Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 38, 203-226.
• Alkan, A. (2017). Siirt İlinin Eski Köy Adları Üzerine Coğrafi Bir İnceleme, Türk Coğrafya Dergisi, 68, 63-76.
• Alkan, A.(2018). Bir Kent Coğrafyası Araştırması Siirt Kenti. İstanbul: Kriter Yayınevi.
• Al, N. (2001). XVIII. Yüzyılda Siirt Yöresinde İlmi Kurumları ve İlim Adamları. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Bursa: Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Altunışık, İ.(2009). Coğrafi Bakımdan Batman İli Yer Adları. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Alver, K. (2013). Mahalle - Mahallenin Toplumsal ve Mekânsal Portresi. Ankara: Hece Yayınları.
• Arıkboğa, E. (1998). Yerel Yönetimler, Katılım ve Mahalle Muhtarlığı, Marmara Üniversitesi. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). İstanbul: Mahalli İdareler ve Yerinden Yönetim Bilim Dalı Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Asımgil, B. (2018).“İzmir’de Kentsel Kimlik Bileşenlerinden Cadde Ve Sokakların Toponomisi ve Milliyetçi, Etnik İzlerin Sosyal Yapı Oluşumuna Katkıları”, Trakya University Journal of Engineering Sciences, 19 (1), 21-36.
• Aydın, H.,Üstünova, M., Akgün, N., Akkök, M., Üstünova, K., Berberoğlu, Ç.G. (2010). “Bursa’daki Cadde, Mahalle, Sokak Adlarında Türkçenin Kullanımı”, Turkish Studies / Türkoloji Araştırmaları, 5 (4), 1222-1543.
• Ayyıldız, S., Ertürk, F. (2017). “Kentsel Kimlik Bileşenleri ile Yerel Kimliğin İzlerini Sürmek: Kapanca Sokak Örneği”, Mimarlık ve Yaşam Dergisi, 2 (1), 65-88. Ayverdi, S. (2005). İbrâhim Efendi Konağı. İstanbul: Kubbealtı Neşriyâtı.
• Azaryahu, M. (2009). “Naming Thepast: The Significance of Commemorative Street Names, Lawrence D. Berg, Jani Vuolteenaho (Editör), Critical Toponymies, The Contested Politics of Place Naming, (53-70). London ve Newyork: Routledge.
• Azimli, M. (2007). İlk Fethinden Osmanlı’yaSiirt’in Siyasi Tarihi [Bildiri]. Mehmet Bilen, Ahmet Erkol, Abdurrahman Adak, Veysel Gürhan, Diyaeddin Temiz (Ed.). Uluslararası Siirt Sempozyomu, 19-20-21 Eylül 2006 (ss.127-132) içinde. İzmir: Birleşik Matbaa.
• Bal, H. (2008). Kent Sosyolojisi. Isparta: Fakülte Kitabevi Yayınları.
• Baysan, S. ve Kara, A. (2014). “Aydın’da Mahalle, Bulvar, Cadde ve Sokak Adları: Şehirsel Toponomik Özellikleri”, Coğrafi Bilimler Dergisi, 12 (1), 23-48.
• Bayartan, M. (2005). “Osmanlı Şehrinde Bir İdarî Birim: Mahalle”, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Coğrafya Dergisi,13, 93-107.
• Baykan 'ın Kuruluşu. (1938). T. C. Resmi Gazete, 3919, 28 Mayıs 1938.
• Behar, C. (2014). Bir mahallenin Doğumu ve Ölümü. İstanbul: Yapı Kredi yayınları
• Bijoux, D., Saville-Smith, K., Lietz, K. (2008). “The Importance of Urban Neighbourhoods: Measuring Neighbourhood Sustainability in New Zealand”. Ecocity World Summit 2008 Proceedings, 21st-26th April, USA: San Francisco.
• Bulut, E. (2013). Kastamonu İli Merkez ve Güney İlçeleri’ndeki Orun ve Bazı Cadde, Sokak Adları Üzerine Bir İnceleme. (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Afyonkarahisar: Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Boran, A., Tüfekçioğlu, A., Yıldız, İ., Erdal, Z. (2013). Siirt’teki Kültür Varlıkları, İstanbul: Bion Matbaacılık.
• Boran, A., Tüfekçioğlu, A., Yıldız, İ., Erdal, Z., Alper, C. (2013). Tillo’daki Tarihi Eserler, İstanbul: Bion Matbaacılık.
• Bres, K.D. (1990). “English Village Street Names”. Geographical Review, 80 (1), 56-67.
• Calvino, I. (2012). Görünmez Kentler. (Çev.: I. Saatçıoğlu) İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Cansever, T. (2010). “Osmanlı Şehri (Şiir’den Şehir’e)”, 2.Baskı, İstanbul: Timaş Yayınları.
• Cerasi, M. M. (1999). “Osmanlı Kenti”, (Çev.: Aslı Ataöv). İstanbul: Y.K. Yayınları.
• Coşkun, Y.(2018). “1960-1980 Döneminde Meclis Gündeminde Siirt İlinin Sorunları”, Siirt Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi,11,1-17.
• Çelik, A. (2019). “Tanzimat’tan Cumhuriyete Siirt”, Siirt: Emin Ofset Matbaacılık.
• Çildam, Y.S. (2018). “Şehirsel Toponomi: Cadde Adları, Bandırma Örneği (City Toponomy: Names of Streets, Bandirma As An Example)". Atatürk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 61, 1-25
• Demir, Ş. (2016). Cumhuriyet Döneminde Siirt. İstanbul: Düzey Yayınevi.
• Durbilmez, B ve Tekin, F. (2014). “Nevşehir Yöresi Yerleşim Adları Üzerine Bir Değerlendirme”. Folklor/ Edebiyat,1 (77), 113-132.
• Duygu, İ. (2012). 426 Numaralı Siirt Şer’iyye Sicili Metin Çevirisi ve Değerlendirme. (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Nevşehir: Nevşehir Hacı Bektaşi Veli Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Düzbakar, Ö. (2003). “Osmanlı Döneminde Mahalle ve İşlevleri”, U.Ü. Fen-Edebiyat Fak. Sosyal Bilimler Dergisi, 5, 97-108.
• Ergenç, Ö. (1984). “Osmanlı Şehrindeki Mahalle’nin İşlevi ve Nitelikleri Üzerine”, Halil İnancık-Nejat Göyüç- Heath W. Lowry, Osmanlı Araştırmaları IV (The Journal Of Ottoman Studıes IV) (ss.69-78). İstanbul: Enderun Yayınları.
• Ergenç, Ö. (1994). “Osmanlı Şehrindeki ‘Mahallenin’ İşlev ve Nitelikleri Üzerine”, İstanbul: Enderun Kitabevi.
• Ergenç, Ö. (1996). “Osmanlı Şehrinde Esnaf Örgütlerinin Fizik YapıyaEtkileri, Vecdi Akyüz” ve Seyfettin Ünlü (Ed.), İslam Geleneğinden GünümüzeŞehir ve Yerel Yönetimler (ss. 407-417). İstanbul: İlke Yayınları.
• Erhard B. (2007). “Metropol İkilemi: Küresel Toplum, Yerellikler ve Manila’da Kent Arazisi İçin Yürütülen Mücadele”, Ayşe Öncü ve Petra Weyland (Ed.), Mekân, Kültür, İktidar. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Erpolat, M.S. (2014). “XVI. Yüzyıldan XX. Yüzyıla Kocaeli’ndeki Yer Adlarında Meydana Gelen Değişmeler”, Uluslararası Gazi Akça Koca ve Kocaeli Tarihi Sempozyumu, 2-4 Mayıs 2014, (s.s 521-552), İstanbul.
• Erden, M . (2012). Anılar. Ankara: Pusula Yayınları.
• Erdentuğ, A., Burçak, B. (1998). “Political Tuning in Ankara, a Capital, as Reflectedinits Urban Symbols and Images”, International Journal of Urban and Regional Research, (22, 4), 589-601.
• Eyice, S. (1965). “İstanbul’un Mahalle ve Semt Adları Hakkında Bir Deneme”, Türkiyat Mecmuası, XIV, 199-216.
• Gannam F. (2010). “Küreseli Yeniden Tahayyül Etmek: Kahire’de Yeniden İskân ve Yerel Kimlikler”, Ayşe Öncü ve Petra Weyland (Ed.), Mekân, Kültür, İktidar. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Gökçe, H. (2018). “Bursa İli Keles İlçesi Köy Adları ve Bu Adların Tasnifi”, Ağırlık Türkoloji e-Dergisi, 3 (6),64-86.
• Güllülü, M., Aydın, H., Üstünova, M., Üstünova, K., Berberoğlu, G., Akgün, N. (2012).“Bursa’daki Cadde, Mahalle, Sokak Adlarında Birleşik Yapılı Tamlayanlar Üzerine”, Turkish Studies, 7(2), 547-556.
• Günal, V., Şahinalp, M. S. ve Güzel, A. (2011). “Coğrafi Ortamın Şehirsel Mekân AdlarınaEtkisi: Şanlıurfa Şehri Örneği”, Gaziantep Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 10 (1), 463-508.
• Günal, V. (2012). “Batman’da Cadde Adlandırmaları: Toplumsal Bellek Oluşturma ve Şehirsel Mekâna Hâkim Olma Çabaları”. Marmara Coğrafya Dergisi, 25, 171-197.
• Güner, İ., Ertürk, M., Bekdemir, Ü. (2000). “Iğdır İli’ndeki Yer Adlarının Kaynakları”, Doğu Coğrafya Dergisi, 6 (4), 273-299.
• Güner, İ. ve Ertürk, M. (2004). “Türkiye İl Merkezi Kent Adlarının Kaynakları Üzerine Bir Araştırma”. Muğla Üniversitesi SBE Dergisi, 12, 39-62.
• İbret, Ü. (2003).“Çankırı’daki Köy Adları Üzerine Coğrafi Açıdan Bir İnceleme”, Marmara Coğrafya Dergisi, 7, 53-80.
• İnalcık, H. (2009). Devlet-i Aliyye Osmanlı İmparatorluğu Üzerine Araştırmalar. İstanbul: Türkiye İş Bankası Yayınları.