Kemah Mezar Anıtları

Yıl 2019, Cilt: 23 Özel Sayı, 2169 - 2192, 31.12.2019

Muhammet Lütfü Kındığılı

Öz

Öz: MÖ IV-II.
yüzyıllardan itibaren izlenebilen Orta Asya Türk kültüründeki mezar anıtı
geleneğinin Anadolu Türk-İslam dönemindeki en erken örneklerini Kemah’ında
içerisinde olduğu Kuzeydoğu Anadolu’da görmek mümkündür. Türklerin İslâmiyet
öncesine ait bu geleneklerinin İslâmiyet’in kabulüyle yeni inanç ve düşünce
sistemi içinde yeniden biçimlenerek türbe mimarisine dönüştüğü bilinmektedir.
Geleneğin din ile harmanlandığı ve kaynağının çadır sanatından geldiği
belirtilen bu mimari Samarra’daki bilinen ilk örneğinden itibaren Orta Asya’da ve
Anadolu’daki Müslüman Türk devletlerinin hemen hepsinde bulunmaktadır. Bu
çalışmada Kemah ilçe merkezindeki 9 adet mezar anıtı (Ali Baba Türbesi, Anonim
Kümbet, Behramşah Türbesi (Zaviyesi), Gözcü Baba Kümbeti, İskender Baba Türbesi,
Melik Gazi Kümbeti, Midilli Baba Türbesi, Sancaktar Kümbeti ve Togay Hatun
Kümbeti (İmaret) ) incelenmiş ve plan, mimari ve süsleme açısından
değerlendirilmiştir. Ayrıca eserlerin Anadolu Türk-İslam mimarisindeki yeri ve
önemi üzerinde durulmuştur.  

Anahtar Kelimeler

Erzincan, Kemah, Türbe, Kümbet, Mengücekliler

Kaynakça

• Acun, H. (1988). “Sivas ve Çevresindeki Tarihi Eserlerin Listesi ve Turistik Değerleri”, Vakıflar Dergisi, S. XX, Ankara, 183-220
• Aksüt, Ali Kemali. (2013). Erzincan Tarihi, Coğrafi, Toplumsal, Etnografik, İdari, İstatistiki İnceleme, 3. Baskı, İstanbul
• Arseven, C. E. Türk Sanatı Tarihi, İstanbul, C.I
• Aslanapa, O. (1991). İlk Türk Mimarisi, Ankara
• Aslanapa, O.- Diez, A.-E. (1955). Türk Sanatı, İstanbul
• Aydındoğan, D. (1985). Kemah’taki Selçuklu Dönemi Türbeleri, Atatürk Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Arkeoloji ve Sanat Tarihi Bölümü Sanat Tarihi Ana Bilim Dalı (Yayımlanmamış) Lisans Tezi, Erzurum
• Berchem, Max van- Edhem, H. (1978). “Corpus Inscriptionum Arabicarum”, Divriği Ulu Camii ve Darüşşifası Kuruluşunun 750. Yılı Hatıra Kitabı, Ankara, 243–273
• Diyarbekirli, N. (1972). Hun Sanatı, İstanbul
• Diyarbekirli, N. (1992). "Türklerde Mezar Yapısı ve Defin Merasimleri", Türk Kültürü Araştırmaları (Prof.Dr. Muharrem Ergin'e Armağan), Ankara 57
• Gündoğdu H. -A. A. Bayhan-A. M. Aktemur vd., Kültür Varlıkları ile Kemah, Kariyer Matbaacılık, Ankara
• İnan, A. (1962). Makaleler ve İncelemeler, Ankara, 497-509
• Karamağaralı, B. (1972). Ahlat Mezar Taşları, Ankara
• Kındığılı, M. L. (2009). Divriği ve Çevresindeki Kültür Varlıkları, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi Anabilim Dalı (Yayımlanmamış) Yüksek Lisans Tezi, Erzurum
• Kındığılı, M. L. (2015). Ortaçağdan Günümüze Kemah ve Köylerindeki Kültür Varlıkları, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi Anabilim Dalı (Yayımlanmamış) Doktora Tezi, Erzurum
• Otto-Dorn, K. (1964). Kunst Des İslâm Zverst Veroffentlicht, Germany
• Ögel, B. (1962). İslâmîyetten Önce Türk Kültür Tarihi, Ankara, 1962
• Önkal, H. (1996). Anadolu Selçuklu Türbeleri, Ankara
• Özgüç, T. (1962). “Mengüceklere Ait Bir Türbe ”, Milletlerarası I. Türk Sanatları Kongresi, Ankara 321-348
• Özkan, H. (2006). “Ahlat Kümbetleri ile Erzurum Kümbetlerinin Bir Mukayesesi", l. Van Gölü Havzası Sempozyumu, İstanbul, 149–157
• Özkan, H. (2016). Saltuklu Mimarisi, Erzurum
• Sakaoğlu, N. (2005). Türk Anadolu’da Mengücekoğulları, İstanbul
• Şengül, A. (1990). Divriği’de Anadolu Selçuklu Mezar Anıtları ve Hamamları, Atatürk Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Sanat Tarihi Bölümü (Yayımlanmamış) Lisans Tezi, Erzurum
• Tuncer, O.C. (1986). Anadolu Kümbetleri, I, Ankara
• Ünal, R. H. (1968). Monüments Salguqides de Kemah (Anatolie Orientale), Libraririe Orientaliste Paul Geuthner 12, Rue, Vavin, VI, Paris
• Yetkin, S. K. (1965). İslâm Mimarisi, Ankara
• Yurttaş, H.- Kındığılı, Muhammed Lütfü. (2011). “Kesinleşen Tarih ve Yeni Bir Ad”, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt 11, Sayı 46, 75-96
• Yurttaş, H.–vD. (2008). Yolların Suların ve Sanatın Buluştuğu Şehir Erzurum, Ankara