An Unknown Person İn The İslamization Of The Golden Horde State: Ebu Bekir Kalender Aksarayi And His Work Called “Kalendername”

Yıl 2018, Cilt: 5 Sayı: 16, 205 - 219, 30.08.2018

Telli Korkmaz

Öz

The Golden Horde State,
which was founded by Genghis Khan’s the grandchild who is Batu Khan, has been
Turkified in the historical period with the influence of the Turkish population
density in the region of Deşti-Kıpçak. The religion of Islam in the state began
to be accepted in the period of Berke Khan. The spread of Muslims and the
İslamic appearance of the state were realized in the years of Özbek Khan's (1313-1342) domination. Özbek Khan built mosques, mosques and
Madrasas in the cities and gave importance to the establishment of all the
rules required by the Islamic religion. In this historical process, the contributions of the
sect shadows and their members are undeniable. Ebu Bekir Kalenderi (Aksarayi)
is one of the figures who played a very important role in the process of
İslamization of the Golden Horde State. He lived in era of Uzbek Khan and his son Canibek. He
is not yet known in science world of Turkey. Ebu Bekir Kalender Aksarayi is one
of the less known representatives of the Anatolian Kalenderilik (Qalandariyya)
sect.
Much of his life was spent in the city of Solhat, the
former Crimea, which was the residence of the Golden Horde’s Crimean commanders
in 1320-1340. He wrote "Kalendername" in these lands where he came to
notify İslam. This handwritten work preserved in the Institute of Oriental
Sciences of the Academy of Sciences of Uzbekistan. It consists of four hundred
pages.  It was written in Persian mesnevi
style.
The work was translated into Russian in 2017 and
printed.

Anahtar Kelimeler

Gold Horda, İslam, Ebu Bekir Aksarayi, Crimea, Kalenderilik (Qalandariyya)

Altın Orda Devleti’nin İslamlaşmasında Bilinmeyen Bir Şahsiyet: Ebu Bekir Kalender Aksarayi ve “Kalendername” Adlı Eseri

Öz

Cengiz
Han’ın torunu Batu Han tarafından kurulan Altın Orda Devleti kurulduğu Deşti-Kıpçak
bölgesinde Türk nüfus yoğunluğunun etkisi ile tarihi süreç içerisinde
Türkleşmiştir. Devlette İslam dini Berke Han döneminde kabul edilmeye
başlamıştır. Müslümanlığın yaygınlaşması ve devletin İslami görünüm kazanması
ise Özbek Han’ın (1313-1342) hâkimiyeti yıllarında gerçekleşmiştir. Özbek Han
şehirlerde cami, mescit ve medreseler yaptırarak İslam dininin gerektirdiği
bütün kuralların tesisine önem vermiştir. Bu tarihi süreçte tarikat şeyhlerinin
ve üyelerinin katkısı inkâr edilemez niteliktedir. Altın Orda Devleti’nin
İslamlaşma sürecinde çok önemli bir rolü olan şahsiyetlerden biri de Özbek Han
ve oğlu Canibek Han dönemlerinde yaşamış Türkiye ilim dünyasında henüz
bilinmeyen Anadolu tarikat şeyhlerinden Ebu Bekir Kalenderi (Aksarayi) olmuştur.  Anadolu Kalenderilik tarikatının az bilinen
temsilcilerinden olan Ebu Bekir Kalender Aksarayi yaşamının önemli bir kısmını
1320-1340 yıllarında Altın Orda’nın Kırım emirlerinin ikametgâhı olan ve Eski
Kırım olarak adlandırılan Solhat şehrinde geçirmiştir. İslamiyet’i tebliğ için
geldiği bu topraklarda “Kalendername” adlı eserini yazmıştır. Özbekistan
İlimler Akademisi Doğu Bilimleri Enstitüsünde muhafaza edilen bu el yazma eser,
400 varak olup Farsça mesnevi üslubunda kaleme alınmıştır. Eser 2017 yılında
Rusçaya çevrilerek basılmıştır. 

Anahtar Kelimeler

Altın Orda, İslamiyet, Ebu Bekir Aksarayi, Kırım, Kalenderilik

Неизвестная Личность В Исламизации Золотой Орды: Абу Бакр Каландар Аксарайи И Его Произведение «Каландарнаме»

Öz

Государство
Золотая Орда, созданное Бату-ханом, внуком Чингисхана, в историческом процессе
стало тюркоязычным под влиянием тюркского населения Дешт-Кипчакского
региона. Принятие ислама в государстве начинается в период хана Берке. А распространение
мусульманства и становление государство исламским было реализовано при
правлении хана Узбека (1313-1342). Построивший в городах соборных мечетей и медресе Узбек
хан, придавал большое значение на установление всех правил, требуемых исламской
религией. Невозможно отрицать вклад шейхов и членов орденов в этом историческом
процессе. Одним из личностей сыгравший важную роль в процессе исламизации в
Золотой Орде, который жил в при правлении Узбек хана и его сына Джаныбек хана и
пока еще неизвестный в Турецкой научной среде являлся шейх одного их
Анатолийских братств – Абу Бакр Каландар
(Аксарайи). Абу Бакр Каландар Аксарайи - будучи малоизвестным представителем
анатолийских Каландаров значительную часть своей жизни, между 1320 и 1340 гг. прожил в городе
Солхат ныне названный Старый Крым, в котором располагалась резиденция Крымских
эмиров Золотой Орды. В этих землях, который он пришел проповедовать ислам было
написано им труд названный «Каландарнаме». Рукопись сохранившаяся в Институте Востоковедения Академии Наук
Узбекистана, состоит из 400 листов и написано на персидском языке, поэтическим
метром – маснави. В 2017 г. произведение было переведено на русский язык и
опубликовано.

Anahtar Kelimeler

Золотая Орда, Ислам, Абу Бакр Аксарайи, Крым, Каландары

Kaynakça

• BATUTA İbn, Ebu Abdullah Muhammed Tanci, (2004). İbn Batuta Seyahatnamesi, Çeviri İnceleme ve Notlar A. Sait Aykut, Cilt II, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul. ÇELİK Aydın, GÜLER Önder, (Ekim 2010). “Altın Ordu İmparatorluğu”, Türk Dünyası Araştırmaları Dergisi, S 188, İstanbul, s. 139-162. GİBADULLİN, İ. R., (2017). Ebu Bekir Kalender Rumi Kalendername, İnstitut İstorii im Ş. Mardjani, AN RT, Kazan. GÜNDOĞDU, Abdullah, (24-26 Haziran 2005). “Altın Orda Sahasında İslamlaşma ve Sonuçları”, Volga-Ural Bölgesinde İslam medeniyeti İkinci Milletlerarası Sempozyum, IRCICA (Proceedings of The Second International Symposium on Islamic Civilasition in Volga- Ural region) Bildirileri, Kazan, Tataristan, s. 233-248. KAFALI, Mustafa, (1976). Altın Ordu Hanlığının Kuruluşu ve Yükseliş Devirleri, İstanbul Üniversitesi Yay., İstanbul. KAFALI, Mustafa, (1993). “Cengiz Han”, DİA, C.7, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul, s. 367-369. KAMALOV, İlyas, (2007). Avrasya Fatihi Tatarlar, Kaknüs Yayınları, İstanbul. KOÇ, Dinçer, (2010). Rus Kaynaklarına Göre İlk Müslüman Türk Devleti: İtil-Bulgar Devleti, İstanbul, Yayınlanmamış Doktora Tezi. KONUKÇU, Enver, (1992 ).“Berke Han”, DİA, C. 5, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul, s. 506-507. KRAMAROVSKİY M., (2016). “Krım i Rum v XIII-XIV Stoletiyah (Anatoliyskaya Diaspora i Gorodskaya Kultura Solhata)”, Zolotoordınskaya Obozireniya, Kazan, s. 55-88. KURAT, Akdes Nimet, (1992). IV-XVIII. Yüzyıllarda Karadeniz’in Kuzeyinde Kurulan Türk Kavimleri ve Devletleri, Murat Yayınları, 2. Baskı, Ankara, MALOV, N.M., MALIŞEV, A. B., RAKUŞİN A. İ., (1998). Religiya v Zolotoy Orde, Saratov. MİRGALEEV, İ.M., (2014). “Ebu Bekir Kalender Rumi. Kto on?”, Krımskoe İstoriçeskoe Obozrenie, Sayı 1, Kazan-Bahçesaray, s. 41-46.