TÜRKİYE’DE İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ VE KÜRESEL SALINIMLARIN OLASI MAKSİMUM YAĞIŞ ÜZERİNDEKİ ETKİLERİ

Yıl 2024, Cilt: 1 Sayı: 2, 78 - 93, 31.12.2024

Ömer Oğuzhan Arabaci , Sevinç Asilhan Sirdaş

Öz

Doğal afetler zamanımızın göz ardı edilemez problemlerinin başında gelmektedir. Bu doğal afetlerin insan hayatını en çok etkileyenlerinin başında kuraklık ve sel gelmektedir. Bu makalede Olası Maksimum Yağış (PMP) yöntemi için Türkiye’de bulunan her bir il için birer istasyon seçilmiş ve 81 il için PMP hesaplaması yapılmıştır. 1975-2022 yılları arasında günlük toplam maksimum yağış değerleri ile hesaplamalar gerçekleştirilmiştir. 48 yıllık verilere uygulanan formüller sonucu her il için birer tane PMP değeri elde edilmiştir. Olası Maksimum Yağış (PMP) yönetimi ile elde edilen sonuçlar incelendiğinde, özellikle Akdeniz kıyı şehirlerinde PMP değerleri diğer illere göre daha yüksek çıkmıştır. Mezo ölçekteki analizler neticesinde yağışların kümülonimbus bulutları ile konvektif hava hareketlerinin maksimum olduğu yerlerin PMP değerlerinin de yüksek olduğu tespit edilmiştir. Bunun neticesinde günlük toplam yağışın maksimum olduğu şehirler bu yağışları konvektif hava hareketleri sayesinde almaktadır. İç kesimlerde ise çok büyük PMP değerleri olmamasına rağmen gerekli tedbirler alınmazsa buralarda da sel ve taşkın riskleri vardır ama risk analizi yapıldığında sel ve taşkın için sadece günlük toplam yağış baz alındığında kıyı şeritleri genel olarak çok daha risklidir. Günlük toplam maksimum yağış değerlerinin küresel okyanus salınımları ile korelasyonu incelendiğinde 5-20 yıllık değişen periyotlarda korelasyonlar mevcuttur ama genel olarak bir korelasyondan söz edilemez. Bu yüzden Olası Maksimum Yağış (PMP) verisinin indekslerle karşılaştırmak sağlıklı bir sonuç vermeyebilir ama kısa süreli analizler için etkileşimler mevcuttur. GFDL-ESM4 modelinin SSP1-1.9 ve SSP5-8.5 iklim değişikliği senaryolarına göre, Türkiye’de 2050 yılına kadar sıcaklık değerlerinin artması ve yağış değerlerinin azalması beklenmektedir. PMP analizleri sonucu, PMP değerlerinin en yüksek olduğu bölgeler yıl içerisinde en çok konvektif hava olaylarına maruz kalan Akdeniz bölgesinde olduğu için buradaki sıcaklık değişimlerinin konvektif hareketlerin tetiklenmesine yol açarak PMP değerlerinin artmasına neden olması beklenmektedir.

Anahtar Kelimeler

Türkiye Olası Maksimum Yağış Analizi, Küresel Salınımlar, İklim Değişikliği

Teşekkür

Yazarlar çalışmada kullanılan istasyon verileri için Meteoroloji Genel Müdürlüğü’ne teşekkür ederler.

Kaynakça

• Alexander, L.V., Zhang, X., Peterson, T.C., Caesar, J., Gleason, B., Klein Tank, A.M., Haylock, M., Collins, D., Trewin, B., Rahimzadeh, F., Tagipour, A., Rupa Kumar, K., Revadekar, J., Griffiths, G., Vincent, L., Stephenson, D. B., Burn, J., Aguilar, E., Brunet, M., … Vazquez‐Aguirre, J.L. (2006). Global observed changes in daily climate extremes of temperature and precipitation. Journal of Geophysical Research: Atmospheres, 111(D5). https://doi.org/10.1029/2005jd006290
• Bruce, J.P., Clark, R.H. (1980). Introduction to hydrometeorology. Pergamon Press.
• Casas, M.C., Rodríguez, R., Nieto, R., Redaño, A. (2008). The estimation of probable maximum precipitation. Annals of the New York Academy of Sciences, 1146(1), 291–302. https://doi.org/10.1196/annals.1446.003
• Chow, V.T. (1951). A general formula for hydrologic frequency analysis, Trans. Am. Geophys. Union 32(2), 231–237. https://sci-hub.se/10.1029/tr032i002p00231
• Christensen, O.B., Christensen, J.H. (2004). Intensification of extreme European summer precipitation in a warmer climate, Global and Planetary Change, 44(1–4), 107–117. https://doi.org/10.1016/j.gloplacha.2004.06.013
• Conte, M., Giuffrida, A., Tedesco, S. (1989). The Mediterranean Oscillation. Impact on precipitation and hydrology in Italy. Publications of the Academy of Finland, Helsinki.
• Cook, B.I., Anchukaitis, K.J., Touchan, R., Meko, D.M., Cook, E.R. (2016). Spatiotemporal drought variability in the Mediterranean over the last 900 years. Journal of Geophysical Research: Atmospheres, 121(5), 2060–2074. https://doi.org/10.1002/2015jd023929
• Elíasson, J. (1997). A statistical model for extreme precipitation. Water Resources Research, 33(3), 449–455. https://doi.org/10.1029/96wr03531
• Hershfield, D.M. (1961a). Rainfall Frequency Atlas of the United States, Technical Paper No. 40, Weather Bureau, United States Department of Commerce, Washington. https://www.weather.gov/media/owp/oh/hdsc/docs/TP40.pdf
• Hershfield, D.M. (1961b), Estimating the probable maximum precipitation, Journal of Hydraulics Division: Proceedings of the American Society of Civil Engineers, 87: 99–106.
• Koutsoyiannis, D. (1999). A probabilistic view of Hershfield’s method for estimating probable maximum precipitation, Water Resources Research, 35(4), 1313–1322. https://doi.org/10.1029/1999wr900002
• Kryzhov, V.N., Gorelits, O.V. (2015). The Arctic Oscillation and its impact on temperature and precipitation in Northern Eurasia in the 20th Century, Russ. Meteorol. Hydrol., 40, 711–721. https://doi.org/10.3103/S1068373915110011
• WMO (2009). Manual on estimation of probable maximum precipitation (PMP), WMO, Genova, 298 sayfa.
• Meinshausen, M., Nicholls, Z.R., Lewis, J., Gidden, M.J., Vogel, E., Freund, M., Beyerle, U., Gessner, C., Nauels, A., Bauer, N., Canadell, J.G., Daniel, J.S., John, A., Krummel, P.B., Luderer, G., Meinshausen, N., Montzka, S.A., Rayner, P.J., Reimann, S., … Wang, R.H. (2020). The shared socio-economic pathway (SSP) greenhouse gas concentrations and their extensions to 2500, Geoscientific Model Development, 13(8), 3571–3605. https://doi.org/10.5194/gmd-13-3571-2020
• Meyers, V.A. (1967). Meteorological estimation of extreme precipitation for spillway design floods. U.S. Department of Commerce, Environmental Science Services Administration, Weather Bureau, Washington.
• Nicholls, N., Gruza, G.V., Jouzel, J., Karl, T.R., Ogallo, L.A., Parker, D.E. (1996). Observed climate variability and change. Cambridge University Press, Cambridge, 133-192.
• Palutikof, J.P. (2003). Analysis of Mediterranean climate data: Measured and modelled, In: Bolle, H.J. (ed): Mediterranean climate: Variability and trends, Springer-Verlag, Berlin.
• Papalexiou, S.M., Montanari, A. (2019). Global and regional increase of precipitation extremes under global warming, Water Resources Research, 55(6), 4901–4914. https://doi.org/10.1029/2018wr024067
• Rigor, I.G., Wallace, J.M., Colony, R.L. (2002). Response of sea ice to the Arctic oscillation, Journal of Climate, 15(18), 2648–2663.
• Sarkar, S., Maity, R. (2020). Estimation of probable maximum precipitation in the context of climate change. MethodsX, 7, 100904. https://doi.org/10.1016/j.mex.2020.100904
• Sırdaş, S., Şen Z., Öztopal, A. (2013). Climate change expectations in the next half century of Turkey, In: Dincer, I., Colpan, C.O., Kadioglu, F. (ed), Causes, Impacts and Solutions to Global Warming, Springer. https://link.springer.com/chapter/10.1007/978-1-4614-7588-0_6
• Sušelj, K., Bergant, K. (2006). Mediterranean oscillation index, Geophysical Research Abstracts, Vol. 8, 02145, European Geosciences Union. https://www.meetings.copernicus.org/www.cosis.net/abstracts/EGU06/02145/EGU06-J-02145.pdf
• US Department of Commerce, N. (2016, July 19). What is Enso?. National Weather Service. https://www.weather.gov/mhx/ensowhat
• Wang, G., Wang, D., Trenberth, K.E., Erfanian, A., Yu, M., Bosilovich, M.G., Parr, D.T. (2017). The peak structure and future changes of the relationships between extreme precipitation and temperature, Nature Climate Change, 7(4), 268–274. https://doi.org/10.1038/nclimate3239
• Wiesner, C. (1970). Informal discussion. The estimation of probable maximum precipitation. Proceedings of the Institution of Civil Engineers, 47(2), 297–303. https://doi.org/10.1680/iicep.1970.6621
• Web 1, https://cds.climate.copernicus.eu/datasets/projections-cmip6?tab=download (15 Ekim 2024 tarihinde alınmıştır).
• Web 2, https://www.worldclimateservice.com/2021/10/11/atlantic-multi-decadal-oscillation/ (15 Ekim 2024 tarihinde alınmıştır).