OSMANLIDAN GÜNÜMÜZE (KOLERADAN-COVID-19’A) PANDEMİ VE ÖNYARGILARLA MÜCADELE

Yıl 2024, Cilt: 4 Sayı: 10, 109 - 117, 03.06.2024

Ömer Fahrettin Göze , İsmihan Goze

https://doi.org/10.54270/atljm.2024.53

Öz

İnsanlık tarihi, pek çok felaketin yanı sıra mikroorganizmaların sebep olduğu “salgın’’lar (epidemi/pandemi) ile doludur. Açlık, kıtlık, yoksulluk, iç savaş ve bunlara bağlı göçler, epideminin dünyaya yayılmasına, yani “pandemi”ye sebep olur. Bunlardan kolera 19. yüzyıla kadar, Hindistan’da yaygın mahallî bir hastalık iken, işgalci İngiliz askerleri tarafından Afganistan’a ve deniz yoluyla Asya, İran, Hicaz ve Çin’e kadar taşınmıştır. Osmanlı Devleti de, aldığı tüm önlemlere rağmen hacıların taşıdığı koleranın Anadolu topraklarına girmesine engel olamamış, hastalık tüm Anadolu’ya yayılmıştır. Dünyanın temiz içme suyuna ulaşılamayan çeşitli yerlerinde hâlâ kolera salgınlarına rastlanmaktadır.
Kolera pandemisinde Osmanlı, bir yandan karantina, kordon, dezenfeksiyon, ortam temizliği, aşılama ile salgınla, diğer yandan bu önlemlere karşı çıkanların cehaleti ile de mücadele etmiştir.
Bütün bir insanlık, 2019 yılı Aralık ayından 2023 Mayıs ayına kadar dünyamız, etkeni SARS-Cov2 (Severe Acute Respiratory Syndrom-Coronavirus 2) olarak belirlenen COVID-19 pandemisi ile mücadele etmiştir.
Günümüzde de benzer mücadele yöntemleri kullanılmaktadır. Karantina, kordon ve dezenfeksiyonun bugünkü karşılığı olan “maske-mesafe-temizlik” üçlüsü genel bir kabul görmüştür. Ancak, aşı konusunda tereddüt ve itirazlar yaşanmış; pandeminin sonlarına doğru hastalık kadar, aşının yan etkileri konuşulup tartışılmaya başlanmış, aşı karşıtları, en basit korunma kurallarına bile uyulmayan mitingler yapmışlardır. Bu yaklaşım, toplum sağlığını doğrudan tehlikeye atmıştır.
Bu çalışmanın amacı, aşı gibi güçlü önlemlerin olmadığı 1800’lü yıllarda alınan önlemlerle günümüz önlemlerini karşılaştırmak ve pandemi ile beraber Dünyamızı tehdit eden küresel krizlere ve bunlara karşı alınması gereken önlemlere dikkat çekmektir.

Anahtar Kelimeler

Osmanlıda Kolera. COVID-19. pandemi, mücadele yöntemleri., Cholera in the Ottoman Empire; COVID-19; pandemic, methods of struggle.

Kaynakça

• https://www.cdc.gov/sars/index.html Erişim tarihi: 31/05/2020.
• https://covid19.saglik.gov.tr › genel-koronavirus-tablosu
• Gül, A. “XIX. Yüzyılda Erzincan Kazasında Salgın Hastalıklar (Kolera, Frengi, Çiçek ve Kızamık)” Atatürk Üniversitesi, Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi. 2009;41:239-270.
• Yıldız F. 19. Yüzyıl'da Anadolu'da Salgın Hastalıklar (Veba, Kolera, Çiçek, Sıtma) ve Salgın Hastalıklarla Mücadele Yöntemleri. Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi. 2014. http://hdl.handle.net/11499/2812.
• Sinan Kuneralp, “Osmanlı Yönetimindeki (1831-1911) Hicaz’da Hac ve Kolera”, (Çev. Münir Atalar), OTAM, (7):1996.
• Yılmaz, Ö. (2017), “1847-1848 Kolera Salgını ve Osmanlı Coğrafyasındaki Etkileri”, Avrasya İncelemeleri Dergisi. 2017;VI (1):23-55.
• Sarıyıldız G. Hicaz Karantina Teşkilatı (1865-1914) Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 1998. p.1-.329
• Özdemir, H. Salgın Hastalıklardan Ölümler, 1914-1918. Türk Tarih Kurumu Yayınları. 2005; XVI (104):1-444.
• Ayar M. “Osmanlı Devleti’nde Kolera Salgını: İstanbul Örneği (1892 – 1895)”, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi, Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Tarih Ana Bilim Dalı, Yakınçağ Tarihi Bilim Dalı, İstanbul. 2005.
• Sarıyıldız, G. “Karantina Meclisi’nin Kuruluşu ve Faaliyetleri”, Belleten. 1994; LVIII (222):329-376
• (Buhârî, Tıb 30; Müslim, Selâm 100)
• Karaman O. XIX. Yüzyılda Musulda Kolera Vakaları (1847-1902). Karadeniz Sosyal Bilimler Dergisi. 2020 ;12 (23):284-300.
• Yavuz Işık C, Pala K. Türk Tabipleri Birliği (COVID-19 Pandemisi 1. Yıl Değerlendirme Raporu) Türkiye’de Covıd-19 Pandemisinin Epidemiyolojisi. 2020;5-12.
• Nesanır N, Bahadır A, Karcıoğlu Ö, Fincancı Korur Ş. Türk Tabipleri Birliği “Türkiye’de Sağlık Çalışanı Ölümlerinin Anlattığı”. Rapor. 2021;3-20.
• Arslan E. “Trabzon Vilayetinde Kolera”, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Karadeniz Teknik Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Trabzon, 2015. http://acikerisim.ktu.edu.tr/jspui/handle/123456789/1727.
• Yaşayanlar, İ. “Bir Hastalık Olarak Kolera ve Tarihte Kolera Pandemileri”. Toplumsal Tarih. 2018; 296: 49-55.
• Şahin S. Sivas Vilayeti’nde Kolera Salgını (1893-1896), Hacı Bayram Veli Üniversitesi, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Tez No: 577680. Ankara, 2019. https://tez.yok.gov.tr › Ulusal Tez Merkezi.
• Yaşayanlar, İ. “Osmanlı Devleti’nde Kamu Sağlığının Kurumsallaşmasında Koleranın Etkisi”. Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Salgın Hastalıklar ve Kamu Sağlığı, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul, 2017; 2-24.
• Şimşek, F. 19. Yüzyılın İkinci Yarısında Osmanlı Liman Kentlerinde Karantina Uygulaması. Ed. Şenol Katrancı, Fatma Şimşek. Berna Türkdoğan Uysal Armağan Kitabı, Araştırma-İnceleme Dizisi, Sonçağ Yayınları, Ankara, 2014;399-412.
• Uludağ OŞ. “Son Kapitülasyonlardan Biri: Karantina. Türkiye Tarihinin Son XX. Yıllık Devrine Ait Kronoloji”, Belleten.1994;II:(7-8): 445-467.
• Yıldırım N. “Su ile Gelen Ölüm: Kolera ve İstanbul Suları”, Toplumsal Tarih. 2006; 145:18-29.
• Beyru R. 19. Yüzyılda İzmir'de Sağlık Sorunları ve Yaşam, İzmir: İzmir Büyükşehir Belediyesi Kültür Yayını. 2005; 49: 28-29.
• Menekşe M. İzmir’de kolera salgını ve etkileri (1893), Tarih Araştırmaları Dergisi, 2020;39(67):385-433.
• Ak M. 19. Yüzyılda Antalya’da Kolera Salgını, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 2011; 4 (17):.254-268.
• Ataç A, Uçar M. Önemli Bulaşıcı Hastalıklar ve Yaşam Sürecine Etkileri. Bilim Tarihi Araştırmaları. 2006; 2: 33-42.
• Bozan, O. “Diyarbakır Vilayeti’nde 1894-1895 Kolera Salgını ve Etkileri”. Türk Dünyası Araştırmaları Dergisi. 2015;18: 219-240.
• Berkes N. Türkiye’de Çağdaşlaşma. Yapı Kredi Yayınları. İstanbul, 23. Basım, 2016;183-184.
• Parıldar H. Tarihte Bulaşıcı Hastalık Salgınları. Tepecik Eğitim ve Araştırma Hastanesi Dergisi, 2020;30(Ek sayı):19-26.
• Demirkol K. Adana ve Kolera (1890-1895). Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 2018; 56:141-156.
• Irwin W. Sherman. (Çeviren. Emel Tümbay, Mine Anğ Küçüker). Dünyamızı Değiştiren On İki Hastalık. İş Bankası Kültür Yayınları, 5. basım, 2020 , p.45-66.
• “Yeryüzünde İnsanlar Yokken Hastalıklar Vardı!” Albert S. Lyons - R. Joseph Petrucelli, (Çev. Nilgün Güdücü), Çağlar Boyu Tıp, İstanbul, Roche. 1997.p. 19.
• Weekly epidemiological update on COVID-19 - 1 September 2023 (who.int)
• WHO Coronavirus (COVID-19) Dashboard | WHO Coronavirus (COVID-19) Dashboard With Vaccination Data.
• COVID-19 Pandemisi Bitti mi? Pandemiden Sonra Ne Olacak? - Evrim Ağacı (evrimagaci.org).
• Thorp HH. It ain't over 'til it's over. Science. 2022 May 13;376(6594):675. doi: 10.1126/science.abq8460. Epub 2022 May 5. PMID: 35511944.
• Yeni aşılar yolda! Kovid-19'un Eris varyantı hızla yayılıyor... (karar.com)
• Covid-19'un yeni varyantı EG.5 (Eris) nedir ve dünyada ne kadar hızla yayılıyor? | Euronews
• DSÖ: Covid-19 vakalarında dünya genelinde yüzde 38 artış yaşandı (gazeteoksijen.com)
• Covid-19'un yeni varyantı Eris Türkiye'de görüldü mü? (msn.com)
• DSÖ'den Covid-19 aşılamasında revizyon: Sağlıklı çocuk ve ergenlerin mutlaka aşılanması gereksiz | Euronews.
• Sahin U, Karikó K, Türeci Ö. mRNA-based therapeutics--developing a new class of drugs. Nat Rev Drug Discov. 2014 Oct;13(10):759-80. doi: 10.1038/nrd4278. Epub 2014 Sep 19. PMID: 25233993.
• BioNTech, Covid-19 aşısı yan etkileri yüzünden açılan tazminat davasında ilk kez mahkemeye çıkacak | Euronews.
• Morin E. Yolumuzu Değiştirelim. Koronavirüsün Öğrettikleri. Çev.: M. Erşen. Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, Mayıs 2021, İstanbul, p.89-90.