GÖRME GERECİ KULLANICILARININ GÖZ SAĞLIĞI OKURYAZARLIĞI DÜZEYLERİNİN BELİRLENMESİ

Yıl 2025, Cilt: 5 Sayı: 12, 32 - 41, 04.02.2025

İlkay Altunsoy Deniz Gür , Adem Eroğlu

https://doi.org/10.54270/atljm.2025.72

Öz

Amaç: Bu araştırmanın amacı görme gereci kullanıcılarının göz sağlığı okuryazarlığı düzeylerinin incelenmesidir.
Gereç ve Yöntem: Araştırma tanımlayıcı tasarımda gerçekleştirilmiştir. Çalışmaya optik gözlük ve kontakt lens kullanan gönüllü bireyler dahil edilmiş, sağlık çalışanı ve/veya sağlık bölümü öğrencileri çalışma dışı bırakılmıştır. Veriler, Mayıs-Ekim 2023 tarihleri arasında Google Forms aracılığıyla 406 kişiden toplanmıştır. Veri toplama aracının; birinci kısmında katılımcıların kişisel özellikleri ve göz sağlığı hakkında sorular yer alırken, ikinci kısmında “Göz Sağlığı Okuryazarlığı Ölçeği” kullanılmıştır. Verilerin analizinde iki bağımsız grupta t testi, ikiden fazla bağımsız grup karşılaştırılmasında ise tek yönlü varyans analizi (ANOVA) uygulanmıştır. Fark yaratan grubu bulmak için Bonferroni kullanılmıştır.
Bulgular: Katılımcıların ölçekten aldıkları kontrol alt boyutu ortalaması 11,46±5,03, önleyici alt boyutu ortalaması 13,13±7,73, komplikasyon alt boyutu ortalaması 16,83±10,74 olarak bulundu. Katılımcıların cinsiyet, yaş, eğitim, meslek, gelir düzeyi, göz muayenesi yaptırma sıklığı, kullandığı görme gereci türü ve göz sağlığı hakkında bilgi edinme kaynağı ile göz sağlığı okuryazarlık düzeyleri arasında anlamlı fark bulundu (p<0,05).
Sonuç: Göz sağlığı okuryazarlığını farklı demografik değişkenler etkilemektedir. Katılımcıların göz sağlığını korumaya yönelik okuryazarlıkları ortanın üzerinde, göz hastalıklarının oluşumunu önleme ve komplikasyonlarına ilişkin okuryazarlıkları ise orta düzeydedir.

Anahtar Kelimeler

Göz, Göz sağlığı, Sağlık okuryazarlığı

Etik Beyan

Araştırmanın etik onayı İstanbul Atlas Üniversitesi Girişimsel Olmayan Klinik Araştırmalar Etik Kurulu’ndan 26.04.2023 tarih ve 26499 sayılı etik kurul izni ile alınmıştır. Çalışma kapsamında Göz Sağlığı Okuryazarlığı Ölçeğini kullanmak için Yılmaz ve arkadaşlarından izin alınmıştır.

Kaynakça

• Health literacy in healthy people 2030 [internet]. U.s. Department Of Health And Human Servi̇ces; 2021 [Erişim tarihi: 06.08.2024]. Erişim adresi: https://health.gov/healthypeople/priority-areas/health-literacy-healthy-people-2030
• Nutbeam D, McGill B, Premkumar, P. Toplum popülasyonlarında sağlık okuryazarlığının iyileştirilmesi: ilerlemenin bir incelemesi, Health Promotion International. 2018;33(5):901–11.
• Nutbeam D, Lloyd JE. Understanding and responding to health literacy as a social determinant of health. Annu Rev Public Health. 2021;1(42):159-73.
• World Health Organization. World report on vision [Internet]. World Health Organization; 2019 [Erişim tarihi: 12.05.2024]. Erişim adresi: https://www.who.int/publications/i/item/9789241516570
• World Health Organization. Global initiative for the elimination of avoidable blindness: action plan 2006-2011 [internet]. Who Press; 2007 [Erişim tarihi: 11.04.2024]. Erişim adresi: https://iris.who.int/handle/10665/43754
• Wong TY, Loon SC, Saw SM. He epidemiology of age related eye diseases in Asia. Br J Ophthalmol. 2006;90:506-11.
• Çelikay O, Çalışkan S, Acar M, Biçer T, Şanal Doğan A, Kabataş N, Arslan N, Köşker M, Gürdal C. İlköğretim okulu öğrencilerinde göz sağlığı taraması sonuçlarımız. Türkiye Klinikleri Ophthalmol. 2016;25(4):231-37. doi: 10.5336/ophthal.2015-48981.
• Odwyer PA, Akova YA. Temel göz hastalıkları. Ankara: Güneş Kitabevi; 2014.
• Han SD, Başkan NE, Gemici Deveci D. Pd Hg hatasının istenmeyen prizmatik etkiler üzerindeki optik etkisi. III. International Istanbul Current Scentific Research Congress. 2023.
• İlhan N. Gözlüklerin reçete ile uyumluluğunun araştırılması [Tıpta uzmanlık tezi]. Kayseri: Erciyes Üniversitesi; 2009.
• Türkoğlu, K., Türkoğlu, E. M., ve Kaya, E. Gözlük Kullanıcılarının Sorunları, Beklentileri ve Çözüm Önerileri. Süleyman Demirel Üniversitesi Vizyoner Dergisi. 2013;4(8):63-82.
• Mc Canna DJ, Driot JY, Hartsook R, Ward KW. Rabbit models of contact lens-associated corneal hypoxia: a review of the literature. Eye Contact Lens. 2008;34(3):160-65.
• Bennett ES, Henry VA. Clinical manual of contact lenses. Phi̇ladelphi̇a:Wolters Kluwer Health; 2013.
• Pucker AD, Tichenor AA. A review of contact lens dropout. Clin Optom (Auckl). 2020;25(12):85-94.
• Kocasaraç C, Dündar H, Altınkaynak H, Demir A. Yumuşak kontakt lens bakımında türkiye’deki hastaların tutumları ve uyum düzeyleri. Kocaeli Med J. 2019; 8(2):197-203.
• Sundu C, Dinç E, Sarı AA, Yıldırım Ö, Temel GO. Kontrolsüz kontakt lens satışı. Turkish Journal of Ophthalmology. 2015;45(3): 102-104. doi: 10.4274/tjo.42713
• Kim S, Oh J, Lee Y. Health literacy: an evolutionary concept analysis. Journal of Korean Academic Society of Nursing Education. 2013;19(4):558–70.
• Elbashir M, Awaisu A, El Hajj MS, Rainkie DC. Measurement of health literacy in patients with cardiovascular diseases: a systematic review. Research in Social Administrative Pharmacy. 2019;15(12):1395-1405.
• Coşkun R, Altunışık R, Yıldırım E. Sosyal bilimlerde araştırma yöntemleri. Adapazarı:Sakarya Yayıncılık; 2019.
• Yılmaz U, Gökler ME, Güneş CE, Parça O. Göz sağlığı okuryazarlığı ölçeği. Pam Tıp Derg. 2019;12(1):83-91. https://doi.org/10.31362/patd.457969
• Chan YH. Biostatistics 101: data presentation. Singapore medical journal. 2003;44(6):280-85.
• Shao AT. Marketing research: an aid to decision making. Ohio: South-Western/Thomson Learning; 2002.
• Zhang JH, Ramke J, Mwangi N, Furtado J, Yasmin S, Bascaran C, Ogundo C, Jan C, Gordon I, Congdon N, Burton MJ. Global eye health and the sustainable development goals: protocol for a scoping review. BMJ Open. 2020;10(3):e035789. doi: 10.1136/bmjopen-2019-035789
• Paudel P, Naduvilath T, Kovai V, Phuong HT, Ho SM, Wilson D. Health literacy of adult Vietnamese population in relation to common eye conditions and factors for not seeking an eye examination. Eye Sci. 2016;31(3):130-39.
• Kim K, Shin S, Kim S, Lee E. The Relation between e-health literacy and health-related behaviors: systematic review and meta-analysis. J Med Internet Res. 2023;30:25.
• Öndeş S. 18 Yaşüstü bireylerin göz sağlığı okuryazarlığı düzeyi ve ilişkili faktörlerin değerlendirilmesi [Uzmanlık tezi]. İzmir: Katip Çelebi Üniversitesi; 2020.
• Capó H, Edmond JC, Alabiad CR, Ross AG, Williams BK, Briceño CA. The importance of health literacy in addressing eye health and eye care disparities. Ophthalmology. 2022;129(10):137-45.
• Bulut PG. Sağlık çalışanlarında göz sağlığı okuryazarlığı ve sağlık okuryazarlığı arasındaki i̇lişkinin i̇ncelenmesi [Yüksek lisans tezi]. İ̇stanbul: Bi̇runi̇ Üni̇versi̇tesi̇; 2021.
• Karaca Ö, Dönel Akgül G. Fen bilimleri öğretmenlerinin sağlık okuryazarlık düzeylerinin belirlenmesi. Sağlıkta Performans Ve Kalite Dergisi. 2024;21(1): 28-47.
• Değerli H, Tüfekçi N. Toplumun sağlık okuryazarlık düzeyinin belirlenmesi. Avrasya Uluslararası Araştırmalar Dergisi. 2018;6(15):467-88. https://doi.org/10.33692/avrasyad.510093
• Abdianwall MH, Güçiz Doğan B. Eye health knowledge of Early Childhood and Classroom Education Departments’ Students of an Education Faculty: Descriptive study from Turkey. TJPH. 2019;17(2):169-82.
• Frequency of Ocular Examinations [internet]. American Academy of Ophthalmology 2015 [Erişim tarihi: 14.08.2024]. Erişim adresi: https://www.aao.org/education/clinical-statement/frequency-of-ocular-examinations
• Young G. Diligent disinfection in 49 steps. CL Spectrum. 2012;27(2): 53-54.
• Pucker AD, Tichenor AA. A Review of contact lens dropout. Clin Optom (Auckl). 2020;25(12):85-94. doi: 10.2147/OPTO.S198637.
• Tüfekçi Balıkçı A, Cazımoğlu İ, Yalnız Akkaya Z, Burcu A. Compliance of hospital healthcare professionals with contact lens use and care. Kırıkkale Uni Med J. 2024;26(1):91-9.
• Dağtekin G, Unsal A, Calıskan Pala S, Ocal EE, Arslantas D, Simsek T. Contact lens usage and health literacy among Turkish adults. Marmara Med J. 2022;35(1):67-72.
• Ersin N. Sağlık bilinci ve bilgi içeriğinin sağlık programlarına yönelik güvene etkisi. Selçuk İletişim. 2023;16(1):202-34.
• Dutta-Bergman MJ. Primary sources of health information: Comparisons in the domain of health attitudes, health cognitions, and health behavior. Health Communication. 2014;16(3), 273-88.
• Can HY, Erbaydar T. Van’da birinci basamakta çalışan hekimlerin göz hastalıklarına yaklaşımı ve uygulamaları. Türk Oftalmoloji̇ Dergi̇si̇. 2009;39(3):164-71.
• Biten H, Koç E, Özçelik D, Kahveci R, Kasım İ, Şencan İ, Özkara A. Birinci basamakta göz hastalarına yaklaşım ile ilgili aile hekimliği asistanlarının yeterliliklerinin değerlendirilmesi. J Clin Exp Invest. 2016;6(4):369-74.
• Sızmaz S, Bingöllü S, Erdem E, Kibar F, Koltaş S, Yağmur M, Ersöz R. Polymicrobial infection of the cornea due to contact lens wear. Turk J Ophthalmol. 2016;46(2):83-86. doi: 10.4274/tjo.03779.
• Ayhancı T, Köroğlu M, Altındiş M, Ölmez M, Alişan S. Kontakt lens kullanan bir hastada bacillus cereus’ a bağlı keratit olgusu. J Biotechnol and Strategic Health Res. 2020;4(1):56-60. doi:10.34084/bshr.660528