Çanakkale Boğazı doğusunda arazi kullanım uygunluğunun yerleşme açısından analizi

Yıl 2015, Cilt: 13 Sayı: 1, 41 - 60, 01.04.2015

Zehra Canan Çavuş , Telat Koç

https://doi.org/10.1501/Cogbil_0000000162

Cited By: 5

Öz

Bu araştırma, Çanakkale Boğazı doğu kıyısında, yerleşim alanları başta olmak üzere toplam 1279 km2’ lik bir alanda, yerleşime uygunluk analizi gerçekleştirmeyi amaçlamıştır. Doğal çevre bileşenlerini dikkate alarak yerleşime uygunluğun analiz edilmesi ilkesine dayanan çalışmada Çok Ölçütlü Karar Analizlerinden (ÇÖKA) biri olan Analitik Hiyerarşi Süreci (AHS) yöntemi kullanılmıştır. AHS yöntemi ile elde edilen ağırlıkların Coğrafi Bilgi Sistemleri (CBS) ile entegrasyonu ise ağırlıklı doğrusal kombinasyon tekniği ile gerçekleştirilmiştir. Farklı aşamalarda elde edilen ve sentezlenen sonuçlara göre; araştırma alanının tümünde yerleşim açısından uygun alanların oranı %7.2 (91.8 km2), orta derecede uygun olan alanların oranı %12.7 (162.8 km2), az derecede uygun alanların oranı %2.9 (37.3 km2) ve yerleşime uygun olmayan alanların oranı ise %77.2 (987.1 km2) olarak belirlenmiştir. Analiz sonuçlarına dayanarak oluşturulan öneri haritasında; eğimin ve yükselti seviyesinin azaldığı, nitelikli orman alanlarının olduğu, tarımsal etkinliklerin sürdürüldüğü, içmekullanma suyu kaynaklarının etkilendiği ve tarımsal açıdan sulama alanlarına sahip kesimlerin yerleşim açısından uygun olmadığı sonucuna ulaşılmıştır. Mevcut yerleşimlerdeki ve ikinci konutlardaki mekansal büyümenin, büyük oranda kıyıya paralel uzanan ormanlık alanları ve tarım arazilerini tahrip ederek gerçekleştiği belirlenmiştir

Anahtar Kelimeler

Yerleşime uygunluk analizi, Çok Ölçütlü Karar Analizi (ÇÖKA), Analitik Hiyerarşi Süreci

The analysis of the land use suitability for settlement at the east of Gallipoli

Öz

This work aimed the realization of land use suitability analysis for settlement at the east of Gallipoli Strait (Dardanelles) which is having the surface of 1279 km2. Analytic Hierarchy Process (AHP) method, one of the Multi Criteria Decision Making (MCDM) analyses, was used for land use suitability for settlement based on the natural environmental components. The integration to Geographical Information Systems (GIS) of weights obtained by AHP was done by linear combination technics. According to the obtained and synthesized results at different stages of the study, the percentages of suitable, half-suitable, less-suitable and non-suitable areas were determined as 7.2 % (91.8 km2), 12.7 % (162.8km2), 2.9 % (37.3 km2) and 77.2 % (987.1 km2) respectively. According to the recommendation map obtained from the results of analysis which is not including the present settlement areas, the less sloped and elevated areas, the qualified forest areas, the agricultural areas, the areas directly affect the drinkable and useful water sources and the irrigatable agricultural areas were determined as non-suitable for settlement. The spatial expansion of the present primary settlement and second homes areas is occurred as parallel to the sea-shore and this expansion mostly destructs the forest and agricultural areas located parallel to the sea-shore

Anahtar Kelimeler

Suitability analysis for settlement, Multi Criteria Decision Making (MCDM), Analytic Hierarchy

Kaynakça

• AbuSada, J.; Thawaba.S. (2011) “Multi criteria analysis for locating sustainable suburban centers: a case study from Ramallah Governorate, Palestine”, Cities, 28, 381–393.
• Akbulak, C. (2010) “Analitik hiyerarşi süreci ve coğrafi bilgi sistemleri ile Yukarı Kara Menderes Havzası’nın arazi kullanımı uygunluk analizi”, Uluslararası İnsan Bilimleri Dergisi 7 (2), 559-576.
• Akbulak, C.; Tatlı, H.; Cengiz, T. (2011) Analitik Hiyerarşi Süreci ve Coğrafi Bilgi Sistemleri Kullanılarak Kara Menderes Havzası’nda Arazi Uygunluk Analizinin Yapılması, TÜBİTAK Proje No: 108K550, Ankara.
• Akpınar, N. (1995) Madencilik Sonrası Alan Kullanım Alternatiflerinin Değerlendirilmesinde Fuzzy Set Tekniğinden Yararlanma Olanakları Üzerine Bir Araştırma, Ankara Üniversitesi, Ziraat Fakültesi Yayınları No:1430, Bilimsel Araştırma ve İncelemeler:793, Ankara .
• Akten, M. (2008) Isparta Ovasının Optimal Alan Kullanım Planlaması Üzerine Bir Araştırma, Basılmamış Doktora Tezi, Süleyman Demirel Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Isparta.
• Akten, M.; Akten, S. (2010) “Sürdürülebilir arazi kullanım planlaması için bir model yaklaşımı: tarım sektörü örneği” Biyoloji Bilimleri Araştırma Dergisi (BIBAD), 3 (1),85-89.
• Al-Shalabi, M; Mansor, S.Bin; Ahmed, N.Bin; Shiriff, R. (2006) “Gıs based multicriteria approaches to housing site suitability assessment: shaping the change”, XXIII FIG Congress, Munich October 8-13 , GIS Applications-Planning Issues-TS 72, 1-17, Germany.
• Araya, Y.; Cabral, P. (2010) “Analysis and modeling of urban land cover change in Setşbal and Sesimbra, Portugal”, Remote Sensing 2, 1549-1563.
• Atabay, M. (2008) “Osmanlı’dan cumhuriyete Çanakkale’de nüfusun niteliği (1831-1935)”, Çanakkale Merkezi Değerleri Sempozyumu,25-26 Ağustos, 815-835.
• Atabey, E.; Ilgar, A.; Sakıtaş A. (2004) “Çanakkale havzasının orta-üst miosen stratigrafisi, Çanakkale, kb Türkiye”, MTA Dergisi 128, 79-97.
• Bagheri, M.; Azmin, W.N. (2010) “Application of GIS and AHP technique for land-use suitability analysis on coastal area in Terenggau, World Automation Congress (WAC), September, 19-23, Kobe-Japan.
• Başaran Uysal, A. (2008) “Marmara Bölgesi mekansal gelişme stratejileri ve Çanakkale’nin planlanması”, Çanakkale Merkezi Değerleri Sempozyumu, 25-26 Ağustos 2008, Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Yayınları No:76, 93- 108, Çanakkale.
• Baysal, G.; Tecim, V. (2006) “Katı atık depolama sahası uygunluk analizinin coğrafi bilgi sistemleri (CBS) tabanlı çok kriterli karar yöntemleri ile uygulaması”, 4. Coğrafi Bilgi Sistemleri Bilişim Günleri, 13-16 Eylül Fatih Üniversitesi, İstanbul.
• Bekler, T. (2015) “Alüvyon zemin tepkisinin jeofizik ve geoteknik yöntemlerle incelenmesi ve yerleşime uygunluk: Çanakkale şehri örneği”, Türkiye Deprem Mühendisliği ve Sismoloji Konferansı 14-16 Ekim, DEÜ, İzmir.
• Bilgin, T. (1969) Biga Yarımadası Güneybatı Kısmının Jeomorfolojisi, İÜ Edebiyat Fakültesi, İÜ Yay. No. 1433, Coğrafya Enstitüsü Yay.No. 54, İstanbul.
• Bingöl, E. (1976) “Batı Anadolu’nun Jeotektonik Evrimi”, MTA Dergisi 86, 14-35.
• Bojórquez-Tapia, L. A.; Díaz-Mondragón, S.; Ezcurra, E. (2001) Gıs-based approach for participatory decision making and land suitability assessment. International Journal Of Geographical Information Science 15,129–151.
• Brundtland, G. H. (1991) Ortak Geleceğimiz, Türkiye Çevre Sorunları Vakfı, Ankara.
• Carr, M. H.; Zwick, P. (2005) “Using GIS suitability analysis to identify potential future land use conflicts in North Central Florida”, Journal of Conservation Planning 1, 89-105.
• Cengiz, T. (2003) Peyzaj Değerlerinin Korunmasına Yönelik Kırsal Kalkınma Modeli Üzerine Bir Araştırma: Seben İlçesi (Bolu) Alpağut Köyü Örneği , Basılmamış Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
• Cengiz, T.; Çelem, H. (2003) “Kırsal kalkınmada analitik hiyerarşi yönteminin (AHS) kullanımı”, Kafkas Üniversitesi Artvin Orman Fakültesi Dergisi, 1 (2), 144-153.
• Cengiz, T.; Çelem, H. (2006) “Transferring the eigenvector obtained by the method of analytic hierarchy process to maps”, Journal of Applied Sciences 6 (6), 1265-1274.
• Cengiz, T.; Akbulak, C. (2009) “Application of analytical hierarchy process and geographic information systems in land-use suitability evaluation: a case study of Dümrek Village (Canakkale, Turkey)”, International Journal of Sustainable Development & World Ecology 16(4), 286–294.
• Çavuş, C.Z. (2007) “Çanakkale’de kentsel gelişimin uzaktan algılama ve gps ölçümleri ile izlenmesi”. İÜ. Edebiyat Fakültesi Coğrafya Bölümü Coğrafya Dergisi, 15,44–58.
• Çavuş, C.Z. (2014) Çanakkale Boğazı Doğusunda Arazi Kullanım Uygunluğunun Yerleşme İçin Değerlendirilmesi, Basılmamış Doktora Tezi, Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Çanakkale.
• Dengiz, O.; Sarıoğlu, F.E. (2013) “Arazi değerlendirme araştırmalarında parametrik bir yaklaşım olan doğrusal kombinasyon tekniği”, Tarım Bilimleri Dergisi 19, 101-112.
• Doygun, N.; Erdem, Ü. (2012) “Bornova İlçesi’nde alan kullanım potansiyeli ile alan kullanım yapısı arasındaki etkileşimlerin belirlenmesi”, İnönü Üniversitesi Sanat ve Tasarım Dergisi, Cilt: 2, Sayı.5, 141-150.
• Duc, T. T. (2006) “Using GIS and AHP technique for land-use suitability analysis”, International Symposium on Geoinformatics for Spatial Infrastructure Development in Earth and Allied Sciences (GIS-IDEAS), 4-6 December Hanoi, Vietnam.
• Ekrem, C.Z. (2004) Çanakkale’de Şehirleşmenin Fiziki Potansiyeli Kullanımı ve Alternatif Alanların Belirlenmesi, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, ÇOMÜ Sosyal Bil. Enst., Çanakkale.
• Elmastaş, N. (2008) “Kahta Çayı Havzası’nda arazi kullanımı”, Coğrafi Bilimler Dergisi, 6 (2), 159-190.
• Er, S.N. (2006) İstanbul’un Kentsel Planlamasında CBS Tabanlı Analiz/Sentez Modelleme Tekniklerinin Geliştirilmesi ve Uygulamaları Üzerine Bir Araştırma, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Gebze Yüksek Teknoloji Enstitüsü, İstanbul.
• Erdoğan, Ö.; Çabuk, A.; Memlük, Y.; Perçin, H. (2013) “Ekolojik alan kullanım kararlarına uygun rekreasyon alanlarının AHP yöntemi kullanılarak Kütahya kenti örneğinde irdelenmesi”, Harita Teknolojileri Elektronik Dergisi 5, 26-36.
• Erinç, S. (1963) “Tatbikî coğrafya ve planlama”, İTÜ Şehircilik Konferansları 1962-1963 Yaz Yarıyılı, Fakülteler Matbaası, 1-37, İstanbul.
• Eser, D. (1998) Çanakkale ili, Yapıldak Deresi-Çardak Beldesi Sahil Şeridinin Yerleşime Uygunluğunun, Çevre Jeolojisi Yönünden İrdelenmesi, Basılmamış Doktora Tezi, İÜ Fen Bil. Enst., İstanbul.
• Forman, E.; Peniwati, K. (1998) “Aggregating individual judgements and priorities with the analytic hierarchy process”, European Journal of Operational Research, 108, 165-169.
• Fu, Y.; Zeng, G.; Du, C. ; Tang, L.; Zhou, J.; Li, Z. (2008) “Spatial analyzing system for urban land-use management based on gıs and multi-criteria assessment modeling”, Progress in Natural Science 18, 1279-1284.
• Göney, S. (1995) Yerleşme Coğrafyası I - Şehir Coğrafyası, İÜ Edebiyat Fakültesi Basımevi, İstanbul.
• Guest, P. (2012) Numerical Methods of Curve Fitting, Cambridge University Press, England.
• Hossain, H.; Sposito, V.; Evans, C. (2006) “Sustainable land resource assessment in regional and urban systems”, Applied GIS, 2(3), 24-21.
• Jankowski, P. (1995) “Integrating geographical information systems and multiple criteria decision-making methods”, International Journal of Geographical Information Systems 9(3), 251-273.
• Jankowski, P.; Natalia A.; Gennady A.(2001) “Map-centred exploratory approach to multiple criteria spatial decision making” International Journal of Geographical Information Science 15, 101–127.
• Joerin, F.; Theriault M.; Musy A. (2001) “Using GIS and outranking multicriteria analysisfor land-use suitability assessment”, International Journal of Geographical Information Science 15 (2), 153-174.
• Khalaf, S. (2000) Çanakkale İli’nin Nüfus Yapısı, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, İÜ Sos. Bil. Enst., İstanbul.
• Kingston, R., Carver, S., Evans, A., Turton, I. (2000). “Web-based public participation geographic information systems: an aid to local environmental decision-making”. Computers, Environment and Urban Systems. 24,109-125.
• Koca, N. (2004) “Lapseki ilçesinde köy yerleşmeleri”, Doğu Coğrafya Dergisi 6 (12), 143-167.
• Koç, T. (2001) Kuzeybatı Anadolu’da İklim ve Ortam: Sinoptik, İstatistik ve Uygulama Boyutlarıyla, Çantay Kitabevi, İstanbul.
• Lee, K.L.G.; Chan, E.H.W. (2008) “The analytic hierarchy process (AHP) aproach for assessment of urban renewal proposals”, Social Indicator Researchs 89, 155-168.
• Malczewski, J. (2004) “GIS-based land-use suitability analysis: a critical overview”, Progress in Planning 62, 3-65.
• Malczewski, J. (2006a) “GIS-based multicriteria decision analysis: a survey of the literature”, International Journal of Geographical Information Science 20 (7), 703-72.
• Malczewski, J. (2006b) “Integrating multicriteria analysis and geographic information systems: the ordered weighted averaging (OWA) approach”, International Journal of Environmental Technology and Management 6 (1/2), 7-19.
• McHarg, Ian.L. (1969) Desing With Nature, Doubleday/Natural History Press, New York.
• Mendoza, G.A. (1997) “A GIS-based multicriteria approaches toland suitability assessment and allocation”, Proceedings: Seventh International Symposium on Systems Analysis in Forest Resources, May 28-31, Traverse City-Michigan, ABD.
• Mohit, M.A.; Ali, M.M. (2006) “Integrating GIS and AHP for land suitability analysis for urban development in a secondary city of Bangladesh”. Jurnal alam Bina 8, 1-19.
• Mortan, K. (2003) Çanakkale Ekonomisi ve Gelecek Senaryosu Projesi, Çanakkale Ticaret ve Sanayi Odası, Çanakkale.
• Mutlu, B. (2011) “ Plant wildlife and threatened vascular flora of Truva (Troy) national park, Turkey”, Hacettepe J. Biol.&Chem. 39 (1), 45-50.
• Nathaniel, C. B.; Bishop, I.D. (1998) “Linking objective and subjective modelling for landuse decision-making”, Landscape and Urban Planning 43, 35-48.
• Özcan, A.U. (2009) Ankara-Hasanoğlan Taş Ocaklarının Onarımı ve Kentsel Kullanım Açısından Değerlendirilmesi Üzerine Bir Araştırma, Basılmamış Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
• Özel Cengiz, A.E. (2011) Ekolojik Açıdan Kentsel Alan Kullanımları: Çanakkale Kent Merkezi Örneği, Basılmamış Doktora Tezi, ÇOMÜ Fen Bil. Enst., Çanakkale.
• Özşahin, E. (2014a) “Tekirdağ ilinde coğrafi bilgi sistemleri ve analitik hiyerarşi süreci kullanarak heyelan duyarlılık analizi”, HUMANITAS-Uluslar arası Sosyal Bilimler Dergisi 3, 167-186.
• Özşahin, E. (2014b) “ Coğrafi Bilgi Sistemleri (CBS) ve Analitik Hiyerarşi Süreci (AHS) kullanılarak Tekirdağ ilinde deprem hasar riski analizi” Uluslararası İnsan Bilimleri Dergisi 11 (1), 861-879.
• Özşahin, E.; Kaymaz, Ç.K. (2015) “CBS ve AHS kullanılarak doğal çevre bileşenleri açısından kentsel mekânın yerleşime uygunluk analizine bir örnek: Antakya (Hatay)”, Doğu Coğrafya Dergisi 20 (33), 111-134.
• Öztürk, D.; Batuk F. (2010) “Analytıc hıerarchy process for spatıal decısıon makıng”, Journal of Engineering and Natural Sciences, Review Paper Sigma 28, 124-137.
• Özügül, M.D. (2006), “Ekolojik planlamada kullanılabilecek analitik bir model önerisi-Ömerli içme suyu havzası örneği”, YTÜ Mim. Fak. e-dergisi,1(4), 201-217.
• Patrono, A. (1998) “Multi-criteria analysis and geographic ınformation systems: analysis of natural areas and ecological distributions multicriteria analysis for land-use management”, Environment and Management 9, 271-292.
• Saaty, T.L. (1980) The Analytic Hierarchy Process, McGraw-Hill, New York.
• Saaty, T.L. (2008) “Decision making with the analytic hierarchy process”, International Journal of Services Sciences 1(1), 83-98.
• Sarı, H. M.; Balık, S.; Ustaoğlu, M.R.; İlhan A. (2006) “Distribution and Ecology of Freshwater Ichthyofauna of the Biga Peninsula, North-western Anatolia, Turkey”, Turk J. Zool. 30, 73-82.
• Schomoldt, D. L.; Peterson, D. L; Smıth, R. L. (1995) “The analytic hierarchy process and participatory decision making”, Proceedings of the 4th International Symposium on Advanced Technology in Natural Resource Management, Power, American Society of Photogrammetry and Remote Sensing, Bethesda MD.
• Sedigheh, L.; Habibi, K.; Koohsari, M.J. (2009) “An analysis of urban land development using multi-criteria decision model and geographical ınformation system (a case study of Babolsar City), American Journal of Environmental Sciences 5 (1), 87-93.
• Thapa, R.B.; Murayama Y. (2010) “Drivers of urban growth in the Kathmandu Valley, Nepal: examining the efficacy of the analytic hierarchy process”, Applied Geography 30, 70-83.
• Tozar, T. (2006) Doğal Kaynakların Sürdürülebilirliği İçin Geliştirilen Ekolojik Planlama Yöntemleri, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Yıldız Teknik Üniv. Fen. Bil. Enst., İstanbul.
• Tunçdilek, N. (1985) Türkiye’de Relief Şekilleri ve Arazi Kullanımı, İÜ Deniz Bilimleri ve Coğrafya Enstitüsü Yay. No: 3, İÜ Yay. No: 3279, İstanbul.
• Türkeş, M.; Acar Z.D. (2011) “Güney Marmara Bölümü’nün (Kuzey Batı Anadolu) klimatolojisi ile yağış ve akım dizilerinde gözlenen değişimler ve eğilimler”, Uluslararası İnsanbilimleri Dergisi 8 (1), 1580-1600.
• Tyner, J.A. (2010) Principles of Map Design, The Guilford Press, New York.
• Uysal, İ.; Karabacak E.; Seçmen Ö.; Oldacay S. (2003) “The Flora of Agricultural Areas and Their Environs in Çanakkale (Lapseki-Ezine)”, Turk J. Bot 27, Research Article, 103-116.
• Vaidya, O.; Kumar, S. (2006) “Analytic Hierarchy Process: an overview of applications” European Journal of Operational Research 169 (1), 1-29.
• Weerakoon, P. (2002) “İntegration of GIS based suitability analysis and multi criteria evaluation for urban land use planning: contribution from the analytic hierarchy process”, Proceedings of the 2002 Asian Conference on Remote Sensing, Kathmandu-Nepal.
• Yaralıoğlu, K. (2004) Uygulamada Karar Destek Yöntemleri, İlkem Ofset, İzmir.
• Yaşar, O. (2003) Çanakkale İli’nde Tarıma Dayalı Sanayiler, Çantay Kitabevi, İstanbul.
• Yılmaz, E. (2004) Analitik Hiyerarşi Süreci Kullanarak Katılımcı Doğal Kaynak Planlaması, T.C.Çevre ve Orman Bakanlığı, Doğu Akdeniz Ormancılık Araştırma Müdürlüğü, Çevre ve Orman Bakanlığı Yayın No: 238, DOA Yayın No: 31, Tarsus.
• Yılmaz, E. (2005a) Bir Arazi Kullanım Planlaması Modeli: Cehennemdere Vadisi Örneği, T.C.Çevre ve Orman Bakanlığı, Doğu Akdeniz Ormancılık Araştırma Müdürlüğü, Çevre ve Orman Bakanlığı Yayın No: 253, DOA Yayın No: 37, Tarsus.
• Yılmaz, E. (2005b) Analitik Hiyerarşi Süreci Kullanarak Katılımcı Doğal Kaynak Planlaması, Çevre ve Orman Bakanlığı Doğu Akdeniz Ormancılık Araştırma Müdürlüğü, Çevre ve Orman Bakanlığı Yayın No: 238, DOA Yayın No: 3, Tarsus.